Ηταν έρωτας με την πρώτη ματιά, όταν η Λόρελ Μπρέιτμαν και ο σύζυγός της υιοθέτησαν έναν τετράχρονο ορεσίβιο σκύλο ράτσας Μπερνέζ, με πλούσιο τρίχωμα, βάρους 55 κιλών, που άκουγε στο όνομα Ολιβερ.
Οι πρώτοι μήνες ήταν μέσα στην ευτυχία. Με το πέρασμα όμως του χρόνου, άρχισε σιγά σιγά να αποκαλύπτεται το προβληματικό μυαλό του Ολιβερ. Κυνηγούσε αόρατες μύγες, έγλειφε την ουρά του τόσο επίμονα που προκαλούσε πληγές, κατέρρεε όταν έβλεπε βαλίτσα. Μία φορά, όταν ήταν μόνος του στο σπίτι, άνοιξε μία τρύπα στη σήτα και πήδηξε από τον τέταρτο όροφο. Προς έκπληξη όλων επιβίωσε.
To μαρτύριο του Ολιβερ λύπησε πολύ την ιστορικό επιστήμης δρα Μπρέιτμαν, αλλά επίσης ξύπνησε την περιέργειά της, παρακινώντας την να ξεκινήσει μία έρευνα στα βάθη του μυαλού των ζώων. Το αποτέλεσμα αυτής της έρευνας είναι το βιβλίο «H τρέλα των ζώων», στο οποίο η δρ Μπρέιτμαν ισχυρίζεται ότι όχι μόνο οι άνθρωποι, αλλά και τα ζώα, μπορούν να πληγούν από νοητικές ασθένειες και ότι τα συμπτώματά τους δεν διαφέρουν και τόσο από τα δικά μας.
Τον 17ο αιώνα, ο Ντεκάρτ περιέγραψε τα ζώα σαν «αυτόματα» με την αρχαιοελληνική έννοια της λέξης, δηλαδή μηχανές που κινούνται από μόνες τους, μία οπτική που για χρόνια ασκούσε μεγάλη επιρροή. Παρ’ όλα αυτά, σήμερα, όλο και περισσότερες έρευνες έχουν ξεκαθαρίσει το τοπίο, αποδεικνύοντας ότι τα ζώα δεν ήταν ποτέ άμυαλα όντα. Τώρα πια γνωρίζουμε ότι πολλά είδη, από τις κίσσες μέχρι τους ελέφαντες, μπορούν να αναγνωρίσουν τον εαυτό τους στον καθρέφτη, κάτι το οποίο σύμφωνα με κάποιους επιστήμονες αποτελεί σημάδι αυτεπίγνωσης. Oι αρουραίοι βγάζουν ένα είδος γέλιου όταν τους γαργαλάς, ενώ τα δελφίνια, οι παπαγάλοι και οι σκύλοι δείχνουν ξεκάθαρα σημάδια θλίψης όταν ο σύντροφός τους πεθαίνει. Αυτά και άλλα ευρήματα καταλήγουν σε κάτι το οποίο έχει πιθανώς διαπιστώσει κάθε αφοσιωμένος ιδιοκτήτης κατοικιδίου: ότι τα ζώα έχουν σύνθετους εγκεφάλους και πλούσια συναισθηματική ζωή.
Δυστυχώς όμως, όπως σημειώνει η δρ Μπρέιτμαν, «κάθε ζώο με εγκέφαλο μπορεί κάποιες φορές να χάσει τα λογικά του». Η Τζίτζι, για παράδειγμα, ένας θηλυκός γορίλας, που δέχτηκε επίθεση από έναν νεότερο αρσενικό γορίλα, ανέπτυξε συμπτώματα που έμοιαζαν με κρίσεις πανικού. Εκτοτε, όταν έβλεπε τον βασανιστή της, «έμοιαζε να “σβήνει”, στριφογύριζε και έτρεμε», γράφει η δρ Μπρέιτμαν. Και η λίστα δεν τελειώνει εδώ: η Σουνίτα, μία τίγρης, είχε στρεσογενή τικ στο πρόσωπο, ο Τσάρλι, ένας παπαγάλος μακάο, ξερίζωσε όλα του τα φτερά, και ο Γκας, μία πολική αρκούδα στον ζωολογικό κήπο του Σέντραλ Παρκ της Νέας Υόρκης, κολυμπούσε για περισσότερες από 12 ώρες την ημέρα, διαγράφοντας αδιάκοπα «οκτάρια» με το σώμα της.
Η δρ Μπρέιτμαν και οι ειδικοί στους οποίους απευθύνθηκε, ήταν πολύ προσεκτικοί στην ερμηνεία της συμπεριφοράς του Ολιβερ. Για παράδειγμα, παρότι στους σκύλους το συνεχές γλείψιμο της ουράς μπορεί να θυμίζει το συνεχές πλύσιμο των χεριών στους ανθρώπους με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, μία συμπεριφοριστής-κτηνίατρος επισημαίνει ότι, αφού αδυνατεί να αποδείξει ότι τα σκυλιά έχουν έμμονες σκέψεις, δεν μπορεί να δώσει την ίδια διάγνωση.
Η δρ Μπρέιτμαν στο βιβλίο της δεν παρακάμπτει επίσης διφορούμενα θέματα, όπως αν τα ζώα αυτοκτονούν. Ο Τσάρλι, ο παπαγάλος που ξερίζωνε τα φτερά του, πέθανε πέφτοντας από ένα κλαδί δέντρου πάνω σε ένα σιδερένιο πάσσαλο στο έδαφος, κάνοντας τον ιδιοκτήτη του να αναρωτηθεί αν έθεσε ο ίδιος τέλος στη ζωή του.
Σύμφωνα με τους ισχυρισμούς της, ο ανθρωπομορφισμός, ή η απόδοση ανθρώπινων χαρακτηριστικών σε ζώα, μπορεί να αποδειχθεί ιδιαίτερα χρήσιμος μηχανισμός, ειδικά αν «ανθρωπομορφοποιούμε καλά». Γράφει επίσης ότι «αντί για μία εγωκεντρική προβολή, ο ανθρωπομορφισμός μπορεί να είναι μία αναγνώριση ανθρώπινων τμημάτων του εαυτού τους σε άλλα ζώα και το αντίστροφο».
Παρότι ποτέ δεν θα μάθουμε με σιγουριά τι νιώθουν οι παπαγάλοι ή οι πολικές αρκούδες, «το να κάνουμε βάσιμες υποθέσεις σε σχέση με τα συναισθήματα των ζώων», αποτελεί συνήθως το πρώτο βήμα στην ανακούφιση του πόνου. Για κάποια ζώα, η συμπεριφορική θεραπεία, o εμπλουτισμός του περιβάλλοντός τους, ή η συντροφιά, αρκούν για να μετριάσουν την αγωνία τους. Αλλα όμως ζώα μπορεί να χρειαστούν τη βοήθεια ψυχιατρικών φαρμάκων. Στην Τζίτζι, τον τρομοκρατημένο γορίλα, χορήγησαν ένα κύκλο αλπραζολάμης (Xanax) και παροξετίνης (Seroxat) και τελικά συνήλθε με τη βοήθεια ενός ψυχιάτρου και ενός φύλακα του ζωολογικού κήπου που πότε δεν την εγκατέλειψαν.
Παρότι οι άνθρωποι είναι η κύρια αιτία της δυστυχίας των ζώων, λόγω της απομόνωσης, της παραμέλησης ή της κακομεταχείρισής τους, το βιβλίο της δρος Μπρέιτμαν ξεχειλίζει από συμπόνια και ιστορίες ανθρώπων που αφιέρωσαν τη ζωή τους για να τα θεραπεύσουν.
* H κ. Emily Anthes είναι η συγγραφέας του βιβλίου «Frankenstein’s Cat: Cuddling Up to Biothech’s Brave New Beasts».
Η κατάθλιψη στους σκύλους
C. CLAIBORNE RAY / THE NEW YORK TIMES
Ο σκύλος μου έχει πέσει σε κατάθλιψη από τότε που έφυγα για σπουδές και η οικογένειά μου πήρε ένα καινούργιο κουτάβι. Πώς θεραπεύεται η κατάθλιψη στους σκύλους;
Οι ιδιοκτήτες κατοικιδίων μπορεί να νομίζουν ότι ο σκύλος τους έχει κατάθλιψη, επειδή έχει χάσει το ενδιαφέρον του για δραστηριότητες, έχει λιγότερη ενέργεια ή δεν έχει όρεξη για φαγητό, αλλά αυτά μπορεί να είναι συμπτώματα μιας σωματικής ασθένειας, λέει η δρ Αν Χοχενχάους, κτηνίατρος στο Ιατρικό Κέντρο Ζώων της Νέας Υόρκης.
Οταν ένας σκύλος φαίνεται να έχει κατάθλιψη ύστερα από μία αλλαγή, όπως η αναχώρηση ενός αγαπημένου του ανθρώπου ή η άφιξη ενός καινούργιου κατοικιδίου, η οικογένεια θα μπορούσε να προσπαθήσει να ξοδεύει περισσότερο ποιοτικό χρόνο μαζί του, μακριά από το καινούργιο κουτάβι. Η δρ Χοχενχάους προτείνει μεγάλες βόλτες, μια ιδιαίτερη λιχουδιά ή παιχνίδια, για παράδειγμα με μπάλα, στα οποία δεν συμμετέχει το κουτάβι.
Στους ανθρώπους, η κατάθλιψη συνδέεται συνήθως με παθήσεις όπως ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, μετατραυματικό στρες, επιθετικότητα, άγχος αποχωρισμού και φοβία στους θορύβους. «Μιας και στους σκύλους, τέτοιες διαταραχές συμπεριφοράς θεραπεύονται συνήθως με αντικαταθλιπτικά και ψυχοθεραπεία συμπεριφοράς, κάποιος θα μπορούσε να υποθέσει ότι σκύλοι με τέτοια προβλήματα πάσχουν από κατάθλιψη», λέει η δρ Χοχενχάους, «αλλά αφού οι σκύλοι δεν μιλούν, δεν έχουμε τρόπο να βεβαιωθούμε».