Στην τρέχουσα λίστα επιθυμιών των ενημερωμένων πιτσιρικάδων 6-12 ετών, δύο αντικείμενα μοιράζονται την κορυφή: το tablet και «Ο αργαλειός». Oσοι εκπλήσσεστε και μόνο που ένα παιδί εν έτει 2014 χρησιμοποιεί τη λέξη «αργαλειός», μάλλον δεν ξέρετε τι εστί «Rainbow Loom». Ας αφιερώσουμε λοιπόν μερικές λέξεις στις απαραίτητες συστάσεις: πρόκειται για ορθογώνια πλαστική κατασκευή με «πασσαλάκια», που συνοδεύεται από ειδικό γάντζο και χρησιμοποιείται για το πλέξιμο, σε απλά ή και πολύπλοκα γεωμετρικά μοτίβα, πολύχρωμων βραχιολιών και άλλων διακοσμητικών αντικειμένων με πολύχρωμα λαστιχάκια, σε μέγεθος και σχήμα δαχτυλιδιού. Από πέρυσι το καλοκαίρι ο «αργαλειός» έχει σημειώσει πωλήσεις άνω των 60 εκατ. δολαρίων μόνο στις ΗΠΑ και πλέον εξάγεται διεθνώς και, φευ, κυκλοφορεί σε απομιμήσεις, δεδομένου ότι δεν ανήκει σε κάποια εταιρεία-κολοσσό με στρατιές δικηγόρων, όπως η Hasbro και η Mattel, παρά στη μικρή οικογενειακή επιχείρηση του δημιουργού του, ενός Ασιάτη μηχανικού που μετανάστευσε στις ΗΠΑ σε ηλικία 21 ετών.
Βραχιόλια πλεγμένα με τον «αργαλειό» έχουν θεαθεί σε μερικούς από τους διασημότερους καρπούς του κόσμου, όπως του Ντέιβιντ Μπέκαμ και της Δούκισσας Κάθριν, ενώ εσχάτως ξεπροβάλλουν κάτω από τα μανίκια κοστουμιών δικηγόρων, στελεχών επιχειρήσεων κ.ά., που προφανώς τα έχουν λάβει ως δώρο από τα παιδιά τους. «Κι εσύ βραχιολάκι;» είναι η φράση-κλειδί με την οποία αναγνωρίζονται πριν αρχίσουν να αφηγούνται τρυφερές ιστορίες για το πώς φτιάχτηκαν τα δικά τους Rainbow Loom από τα βλαστάρια τους (αλίμονο στους έχοντες πολυπληθείς οικογένειες, που πρέπει να φορούν άνω των δύο).
Ο «αργαλειός» έχει κερδίσει το βραβείο «Παιχνιδιού της Χρονιάς», το αντίστοιχο Οσκαρ της αμερικανικής ένωσης κατασκευαστών, η δε επιτυχία του έχει αναλυθεί από εφημερίδες και περιοδικά όπως οι New York Times, η Wall Street Journal, ο Guardian, το Time, το Forbes κ.λπ. Ο δημοφιλής παρουσιαστής κωμικού talk show στις ΗΠΑ Τζίμι Κίμελ έχει εμφανιστεί φορώντας ένα κοστούμι φτιαγμένο εξ ολοκλήρου από λαστιχάκια, ενώ πρόσφατα δημοσιεύματα θέλουν ένα χειροποίητο φόρεμα Rainbow Loom να δημοπρατείται στο EBay αγγίζοντας την εξωφρενική τιμή των 170.000 λιρών Αγγλίας. Σημειωτέον ότι ένα απλό βραχιολάκι χρειάζεται 80 – 150 λαστιχάκια και 15 – 20 λεπτά για να φτιαχτεί, οπότε αντιλαμβάνεται κάποιος ότι ολόκληρο φόρεμα, έστω σε μέγεθος 4-6, είναι το αντίστοιχο της υψηλής ραπτικής με υλικά που μπορεί να βρει κάποιος σε παιχνιδάδικο. Και ναι, ξέρω ότι δεν είναι λίγες οι λέξεις που χρειάστηκαν για τις συστάσεις, αλλά πιστέψτε με, αν μη τι άλλο ως γονέα που έχει αγοράσει, δεχτεί ως δώρο και φορέσει Rainbow Loom, έχει παρακολουθήσει τη διαδικασία κατασκευής του (χωρίς να καταλαβαίνει γρι για το πώς χεράκια που δεν ξέρουν καλά-καλά να γράφουν παράγουν τέτοια κομψοτεχνήματα) και έχει δει παιδικά πάρτι να εξελίσσονται σε ομαδικά σεμινάρια ύφανσης λαστιχένιων κοσμημάτων, με τα μεγαλύτερα παιδιά να παραδίδουν μαθήματα στα μικρότερα.
Οι μόδες στην παιδική και προεφηβική ηλικία έρχονται και παρέρχονται, οι περισσότερες είναι αμιγώς καταναλωτικές και άλλες πιο δημιουργικές, αλλά αντίστοιχη του Rainbow Loom, σε ταχύτητα διάδοσης και αφοσίωση ενασχόλησης, δεν υπάρχει. Ηδη κάποια σχολεία στην Αμερική και τη Βρετανία έχουν απαγορεύσει στους μαθητές να παίρνουν μαζί τους τους «αργαλειούς» (που κοστίζουν 19 ευρώ και τροφοδοτούνται με βραχιολάκια σε συσκευασίες των 600 έναντι 4 – 5 ευρώ) για το φόβο διάσπασης προσοχής και εθισμού.
Η έμπνευση του κ. Τσονγκ
Στην ερώτηση αν ο άνθρωπος που κρύβεται πίσω από όλα αυτά είχε κάποιο ιδιοφυές μπίζνες πλαν ή έστω προαίσθημα για την εξέλιξη του φαινομένου, η απάντηση είναι «όχι». Ο 44χρονος σήμερα Cheong Choon Ng έφυγε από τη Μαλαισία για να πάρει το μάστερ του ως μηχανικός στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Wichita και δεν θα είχε καν μείνει στην Αμερική αν δεν του έδιναν δουλειά σε αυτοκινητοβιομηχανία (τμήμα δοκιμαστικών συγκρούσεων). Δώδεκα χρόνια μετά είχε πολιτογραφηθεί, είχε αποκτήσει οικογένεια και ζούσε το αμερικανικό όνειρο στην πιο σεμνή του εκδοχή, σε ένα σπίτι αγορασμένο με αιματηρές οικονομίες στο Novi του Μίσιγκαν, πριν σκάσει η φούσκα των ακινήτων.
Βλέποντας ένα απόγευμα του 2010 τις κόρες του, την τότε 12χρονη Τερέζα και την 9χρονη Μισέλ, να φτιάχνουν απορροφημένες κοσμήματα πλέκοντας λαστιχάκια με τα επιδέξια δαχτυλάκια τους, του γεννήθηκε η επιθυμία να μάθει κι αυτός την τέχνη, για να περνά δημιουργικό χρόνο μαζί τους. Τα δικά του χέρια όμως ήταν μεγάλα και αδέξια – χρειαζόταν ένα εργαλείο. Κάρφωσε μια σειρά πινέζες πάνω σε ένα ξύλο και παρουσίασε το πρωτότυπο στις μικρές, οι οποίες δεν ενθουσιάστηκαν – «γιατί να χρησιμοποιούμε κάτι τέτοιο τη στιγμή που τα καταφέρνουμε χωρίς αυτό;». Εσπασε λοιπόν το κεφάλι του και βελτίωσε το σχέδιο, χρησιμοποιώντας τώρα τρεις παράλληλες σειρές από πινέζες, έτσι ώστε τα λαστιχάκια να μπορούν να πλεχτούν σε πολύ πιο σύνθετα μοτίβα. Αυτή τη φορά, στην οικογένεια επικράτησε ενθουσιασμός και πατέρας, μητέρα και μικρές ξενυχτούσαν σκυμμένοι πάνω στους αργαλειούς τους, φτιάχνοντας βραχιόλια. Η μεγάλη κόρη του ήταν εκείνη που έριξε την ιδέα για το επόμενο βήμα: «Μπαμπά, δεν νομίζεις ότι κάτι μπορεί να βγει απ’ αυτό;».
Η οικογένεια επένδυσε τις τελευταίες οικονομίες της -10.000 δολάρια- στην κατασκευή των πρώτων αργαλειών, ο αδερφός του εφευρέτη, Γιουν, που δουλεύει στο Εθνικό Κέντρο Αεροπορικής Ερευνας των ΗΠΑ, εξασφάλισε πρόσβαση σε τρισδιάστατους εκτυπωτές για να τελειοποιηθεί το πρωτότυπο (που πέρασε από 28 διαφορετικά στάδια βελτιώσεων), ενώ η ανιψούλα του πρότεινε να μπει η λέξη Rainbow στην εμπορική ονομασία. Το πιο δύσκολο ήταν να εξηγηθεί στο κοινό… τι κάνει αυτό το μαραφέτι. Οι πρώτες απόπειρες, στο mall της περιοχής, έπεσαν στο κενό και τότε ο Τσουν συνειδητοποίησε ότι έπρεπε να πουλήσει όχι ένα προϊόν, αλλά μια εμπειρία: τη χαρά της δημιουργίας. Με τις κόρες του άρχισε να γυρίζει βιντεάκια με οδηγίες κατασκευής βραχιολιών (τα οποία πλέον μετρούν έως και 4,5 εκατομμύρια θεατές στο κανάλι Rainbow Loom του YouTube) και μέσα σε μικρό διάστημα οι πωλήσεις, που γίνονταν μέσω Ιντερνετ, έφτασαν τα 1.000 δολάρια το μήνα. Και πάλι όμως έπρεπε να βρεθεί πρόσβαση στο μαζικό εμπόριο.
Το «κλειδί» το πρόσφερε η Σίντι Ο’ Χάρα, ιδιοκτήτρια δύο καταστημάτων της αλυσίδας εκπαιδευτικών παιχνιδιών Learning Express στην Ατλάντα, παραγγέλνοντας μερικές δεκάδες Rainbow Loom το καλοκαίρι του ’12. Ηταν η πρώτη που διέκρινε τη δυναμική του παιχνιδιού – και έγινε η πιο ένθερμη υποστηρίκτριά του. «Eνθαρρύνει τη δημιουργικότητα, βοηθά στη συγκέντρωση, βελτιώνει τις κινητικές δεξιότητες, διδάσκει την υπομονή», λέει. «Είναι μια δραστηριότητα που φαίνεται μοναχική, αλλά στην πραγματικότητα συμβάλλει στην κοινωνικοποίηση, καθώς τα παιδιά μοιράζονται μυστικά και τεχνικές κατασκευής, πλέκουν σε παρέες και ανταλλάσσουν τα βραχιολάκια τους». Οι ζωντανές επιδείξεις του προϊόντος στα καταστήματά της αποδείχθηκαν ακαταμάχητες, καθώς κάθε κοριτσάκι έπαιρνε δώρο ένα βραχιολάκι – και μετά ήθελε οπωσδήποτε να φτιάχνει τα δικά του. Η επόμενη παραγγελία, δύο εβδομάδες αργότερα, ήταν της τάξης των 10.000 δολαρίων. Τα δύο καταστήματα έγιναν δεκάδες, τα δεκάδες εκατοντάδες και ιδίως μετά το καλοκαίρι του 2013, το Rainbow Loom, που κατασκευάζεται στην Κίνα, έχει εξελιχθεί σε φαινόμενο.
Αυτό που έχει εκπλήξει τους πάντες είναι η δημοφιλία του και στα αγόρια, πρωτοφανής για παιχνίδι τέτοιου είδους. Σε μια ηλικία που η επιλογή παιχνιδιών καθορίζεται απολύτως από το φύλο, η ουδέτερη συσκευασία του αργαλειού (χωρίς π.χ. ροζ λουλουδάκια) αλλά και η ίδια η φύση του υλικού (λαστιχάκια σε όλα τα χρώματα και όχι χάντρες, πούλιες και φτερά) το καθιστά «unisex». Ακόμη πιο εντυπωσιακό είναι το ότι έχει διαπεράσει τις «κλίκες» των σχολικών προαυλίων: τα σπασικλάκια αγοράκια έχουν βρει ένα σημείο επαφής με τις ακατάδεχτες πριγκίπισσες, γιατί όποιος ξέρει να φτιάχνει ωραία Rainbow Looms καθίσταται αυτομάτως cool. Αξιοσημείωτο είναι και το ηλικιακό εύρος των αγοραστών: τα παιδιά το παίρνουν επειδή το έχουν οι φίλοι τους, οι γονείς και οι παππούδες με την ελπίδα ότι τα παιδιά θα ξεκολλήσουν από τις οθόνες των ψηφιακών γκάτζετ. Επί της ουσίας πάντως, το Rainbow Loom γεφυρώνει τη χειροτεχνία με την ψηφιακή εποχή: τα παιδιά πλέκουν στους αργαλειούς, αφού προηγουμένως έχουν μπει στο YouTube για να βρουν ή να ανεβάσουν δικά τους βίντεο οδηγιών και να ανταλλάξουν σχόλια με άλλα μέλη της «κοινότητας» για τα σχέδιά τους.
Σε ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον άρθρο του στους New York Times, o Mπιλ Κέλερ υποστηρίζει ότι ο κ. Ng είναι περίπτωση μελέτης για το πώς η Αμερική έχει διατηρήσει (και πρέπει να υπερασπιστεί) το συγκριτικό της πλεονέκτημα στο πεδίο της καινοτομίας: κρατώντας την πόρτα ανοιχτή σε φιλόδοξους και ταλαντούχους μετανάστες, διαθέτοντας ένα εκπαιδευτικό σύστημα που ενθαρρύνει και ανταμείβει τη δημιουργικότητα, εξασφαλίζοντας ένα περιβάλλον που δίνει πρόσβαση σε αρχικό κεφάλαιο και νόμους που προστατεύουν την πνευματική ιδιοκτησία, καθώς και την απαραίτητη υποδομή σε επίπεδο μάρκετινγκ και εμπορικής διακίνησης. Και πάνω απ’ όλα μια κουλτούρα ίσων ευκαιριών, όπου «η δουλειά σου σου ανήκει», όπως λέει ο ίδιος ο κ. Ng, και οι πρωτοπόροι, αυτοί που παίρνουν ρίσκα, αντιμετωπίζονται με σεβασμό. Από την εποχή των αδερφών Ράιτ μέχρι τον Στιβ Τζομπς, η ιστορία επαναλαμβάνεται…
Ο συμπαθής εφευρέτης των αργαλειών, φυσικά, ακόμη δεν έχει πιστέψει ότι είναι μέρος της. Οδηγεί το ίδιο αυτοκίνητο, ένα SUV δωδεκαετίας, η γυναίκα του συνεχίζει να μαζεύει εκπτωτικά κουπόνια σούπερ μάρκετ, μένει στο ίδιο σπίτι, έχει νοικιάσει και μια αποθήκη 700 τ.μ. για κέντρο διανομής, απασχολεί 12 άτομα προσωπικό και σχεδιάζει τις επόμενες εκδόσεις της δημιουργίας του ρίχνοντας όλα τα λεφτά στην εταιρεία. Και αν κάποιος Γολιάθ της παιχνιδοβιομηχανίας εμφανιστεί με πακτωλό χρημάτων για να τον εξαγοράσει; «Προς το παρόν, αυτό που συμβαίνει το διασκεδάζω πολύ», απαντά. «Οπότε, όχι». Γεγονός είναι πάντως ότι η Τερέζα και η Μισέλ βλέπουν τον μπαμπά τους λιγότερο…
Και οι παιδοψυχολόγοι ασχολήθηκαν με τα βραχιολάκια!
Σε ένα κέντρο παιδοψυχολογίας στη Μελβούρνη, το Rainbow Loom χρησιμοποιείται για να σπάσει ο πάγος ανάμεσα στο παιδί και τον θεραπευτή του – η οικεία δημιουργική απασχόληση προσφέρει ηρεμία και αυτοπεποίθηση, γίνεται μια «γέφυρα» επικοινωνίας. Ψυχολόγοι έχουν διαπιστώσει ότι σε μια ηλικία ανάπτυξης των εκτελεστικών ικανοτήτων -να ολοκληρώνεις σύνθετες εργασίες ακολουθώντας οδηγίες- ο αργαλειός έχει θετική επίδραση ακόμη και σε υπερκινητικά παιδιά που δυσκολεύονται να συγκεντρωθούν. Επίσης, βοηθά παιδιά που υστερούν σε φαντασία και δυσκολεύονται στην ελεύθερη έκφραση να νιώσουν δημιουργικά χωρίς το φόβο της αποτυχίας: το πλαίσιο του Rainbow Loom είναι σαφώς οριοθετημένο, οι οδηγίες διαθέσιμες σε μορφή απλών βίντεο και οι μόνες αποφάσεις που καλείται να πάρει ο μικρός δημιουργός έχουν να κάνουν με την επιλογή χρωμάτων και σχεδίων.