Σαν να είναι μέταλλα που ξεβράστηκαν στην ακτή, τα εξαρτήματα από το πλοίο «Νεράιδα», που πήρε στα χέρια του ο γλύπτης Στέλιος Παναγιωτόπουλος, ζωντάνεψαν και πήραν νέα μορφή. Η έκθεση που παρουσιάζει αυτό το καλοκαίρι στη Σαντορίνη έχει τίτλο «Το πλοίο Νεράιδα» και αναπτύσσεται σε μια μεγάλη αίθουσα του Santorini Arts Factory (SAF), του νέου πολιτιστικού κέντρου που εγκαινιάστηκε πρόσφατα στη Βλυχάδα από την οικογένεια Νομικού.
Ο Στέλιος Παναγιωτόπουλος έχει οργανώσει ένα τοπίο γλυπτικής, με τα διάφορα εξαρτήματα που παλιού πλοίου να σχηματίζουν τοτέμ και κοράλλια, κήτη, προσευχητάρια, σημαδούρες και λάβαρα, εικονίσματα και βωμούς, όλα σαν μια μεγάλη εγκατάσταση, σαν ένα σύνολο από θραυσματικές στάσεις. Η έκθεση, την οποία επιμελήθηκε η ιστορικός τέχνης Ιρις Κρητικού, είναι το αποτέλεσμα τριετούς δουλειάς και, όπως λέει ο Στέλιος Παναγιωτόπουλος, είναι εμβαπτισμένη στο «πνεύμα του τεχνολογικού ολοκληρωτισμού», καθώς όλα τα υλικά συνδιαλέγονται, ανασυντίθενται και συστοιχίζονται εκ νέου μέσα από τη φαντασία αλλά και τη χειρωνακτική δουλειά του δημιουργού.
Το πλοίο «Νεράιδα» έχει μια γοητευτική ιστορία. Ανήκει στην οικογένεια Λάτση και πολλοί θα το έχουν επισκεφθεί στη μαρίνα Φλοίσβου, όπου λειτουργεί ως μουσείο. Είχε ναυπηγηθεί στην Αδριατική το 1939 και δέκα χρόνια αργότερα αγοράστηκε από τον Γιάννη Λάτση και δρομολογήθηκε στον Αργοσαρωνικό. Μετά τον παροπλισμό του το 1974, δεν διαλύθηκε αλλά πολύ αργότερα το 2007 μεταφέρθηκε στην Κροατία με σκοπό να μετατραπεί σε πλωτό μουσείο υπό την επίβλεψη του Σπύρου Λάτση.
Κάποια εξαρτήματα, όμως, δεν χρησιμοποιήθηκαν και από τύχη αγαθή βρέθηκαν στα χέρια του Στέλιου Παναγιωτόπουλου. «Είναι τέτοια η δύναμη του υλικού, που με οδήγησε σε νέους γεωμετρικούς συμβολισμούς», λέει. Την κουλτούρα της μηχανής την εναποθέτει με τρυφερότητα δίπλα στον άνθρωπο, της αφαιρεί όποιο απειλητικό στοιχείο μπορεί κανείς να διαβάσει και οργανώνει εκ νέου ένα «λιβάδι» τεχνολογικής μνήμης και αρχαιολογίας υλικών.
Ο Στέλιος Παναγιωτόπουλος δημιούργησε αυτόνομα γλυπτά, πολλά από τα οποία ξαφνιάζουν με την πλαστικότητά τους. Αλλά είναι έντονα εννοιολογικά και φέρουν έκδηλους συμβολισμούς, όπως το έργο με την ελληνική σημαία, περασμένη με ρητίνη, και σε γειτνίαση με τάματα, έργο «μνήμης και μελαγχολίας», ή το εικονοστάσι, μέσα στο οποίο «κολυμπάει» κάτω από κόκκινο φως η εγκιβωτισμένη σε ρητίνη φωτογραφία της «Νεράιδας». Οπως και το «κουτί του πλοιάρχου» γεμάτο με κάρβουνα ή τα μεταλλικά παξιμάδια που ενώθηκαν σε ένα σχήμα που θυμίζει κοράλλι που πάλλεται στον βυθό.
Ανασύνθεση
Ο Στέλιος Παναγιωτόπουλος ξεκίνησε από τη Σχολή Μαρμάρου στην Τήνο και καθώς αρίστευσε πέρασε στην ΑΣΚΤ, όπου μαθήτευσε δίπλα στον Γιώργο Χουλιαρά. Ετσι, έμαθε το μέταλλο. «Είναι το στοιχείο μου, γι’ αυτό σε αυτήν την έκθεση νιώθω ότι κολύμπησα στα νερά μου». Ο Στέλιος ζει το υλικό που έχει στα χέρια του, το αισθάνεται, το πονάει, το ενώνει, το διασπάει, το φαντασιώνεται σε γλυπτικές φόρμες. Τα εξαρτήματα της «Νεράιδας» τα άφησε τα περισσότερα ως έχουν, κράτησε τη σκουριά και την αρμύρα τους, σε κάποια σημεία πρόσθεσε χρώμα, πέρασε χρυσό, άλλα σημεία τα ξέφτισε, άλλα τα έφερε μπροστά, τα επανένωσε και επαναδιατύπωσε το βαθιά χωνεμένο στοιχείο της εξόρυξης από έναν βυθό που γίνεται οικουμενικό κοιμητήριο, λειμώνας αναπόλησης και οθόνη προβολής. Είναι μια δίνη δημιουργίας, ανασύνθεσης, εκταφής και ανάληψης.
Υπάρχει μια διάθεση αντιμετώπισης του μετάλλου σαν να είναι σάρκα, την τέμνει σαν χειρουργός, την αφήνει έκθετη στον αέρα, την ξαναράβει ή κάνει νέα συνταιριάσματα ανάμεσα στα μέλη. Σε κάθε πράξη όμως υπάρχει μια μεμβράνη προστασίας και ένα αόρατο τούλι τρυφερότητας.
Είναι «έμβια γλυπτά μιας ανεξίτηλης μνήμης», όπως λέει η Ιρις Κρητικού. Είναι ένα τόπος ονείρου για τη «Νεράιδα» να ξαναζήσει.