Το βασικό εύρημα του πρόσφατου επιστημονικού άρθρου των Πάρη Βασιλακόπουλου, Χρήστου Μαραβέλια και Γιώργου Τσερπέ, ερευνητών του ΕΛΚΕΘΕ, στο έγκυρο περιοδικό Current Biology («The Alarming Decline of Mediterranean Fish Stocks») είναι ότι τα αλιευτικά αποθέματα στη Μεσόγειο μειώνονται σταθερά, την ίδια στιγμή που σε άλλες αλιευτικές περιοχές καταγράφονται ελπιδοφόρες τάσεις αποκατάστασης των πληθυσμών. Πιο συγκεκριμένα, όπως σημειώνουν οι επιστήμονες του ΕΛΚΕΘΕ: «Στην Ευρώπη, τα καλά διαχειριζόμενα αλιευτικά αποθέματα του βορειοανατολικού Ατλαντικού επανακάμπτουν την τελευταία δεκαετία χάρη στη φθίνουσα αλιευτική πίεση». Παράλληλα, στις αλιευτικές περιοχές της ευρωπαϊκής Μεσογείου, «ο συντελεστής εκμετάλλευσης σταθερά αυξάνεται», η αλίευση γόνων εντείνεται και «τα αποθέματα συρρικνώνονται».
Η μελέτη, που χρηματοδοτήθηκε εν μέρει από την Ε.Ε., αφορά 42 πληθυσμούς 9 μεσογειακών ειδών, τόσο πελαγικών (γαύροι, σαρδέλες) όσο και βενθικών (μπαρμπούνια, μπακαλιάροι, κουτσομούρες), που ζουν κοντά στον πυθμένα και άρα είναι πιο ευάλωτα στα δίχτυα της τράτας, κατά την περίοδο 1990-2010. Από τα ευρήματά της, δεδομένου ότι τόσο η περιοχή του ΒΑ Ατλαντικού όσο και αυτή της ευρωπαϊκής Μεσογείου υπάγονται στη ρύθμιση της Κοινής Αλιευτικής Πολιτικής, προκύπτει το ερώτημα: Γιατί είναι η κατάσταση τόσο καλύτερη στον ευρωπαϊκό Βορρά απ’ ό,τι στον Νότο;
Eνας βασικός λόγος αφορά τη δομή του αλιευτικού στόλου στη Μεσόγειο, σε συνδυασμό με την εκτεταμένη και σύνθετη ακτογραμμή της. Οπως εξηγεί στην «Κ» ο δρ Βασιλακόπουλος, «στην Ελλάδα, και στη Μεσόγειο ευρύτερα, υπάρχει τεράστιος αριθμός μικρών αλιευτικών, τα οπoία ξεφορτώνουν την ψαριά τους σε ιχθυόσκαλες, αλλά και σε ταβέρνες, μικρά νησιά κ.ο.κ. Στις βόρειες χώρες τα αλιευτικά είναι λίγα και μεγάλα, με αποτέλεσμα ο έλεγχος να είναι πολύ πιο ενδελεχής. Στην Αγγλία, οι ψαράδες υποχρεούνται να ξεφορτώσουν την ψαριά τους σε ιχθυόσκαλα, ώστε να καταγραφεί».
Επιβεβαίωση
Τα στοιχεία το επιβεβαιώνουν. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (στοιχεία Φεβρουαρίου 2014), η Ελλάδα διαθέτει 15.860 αλιευτικά σκάφη, το 18,1% του συνόλου των αλιευτικών σκαφών των 28 κρατών-μελών. Το δεύτερο μεγαλύτερο ποσοστό ανήκει στην Ιταλία, με 12.698 σκάφη (14,5%). Στην κατηγορία της χωρητικότητας, ωστόσο, το Ηνωμένο Βασίλειο, με μόλις 7,3% των σκαφών, καλύπτει το 11,3% του συνολικού τονάζ της Ε.Ε., ενώ οι Ολλανδοί, με 1% των σκαφών, έχουν το 8,7% του τονάζ (στην Ελλάδα το αντίστοιχο ποσοστό είναι μόλις 4,5%).
Η συγκριτική δυσκολία διαχείρισης στη Μεσόγειο προκύπτει επίσης από το γεγονός ότι, σε αντίθεση με τη Βόρεια Θάλασσα, οι περισσότερες αλιευτικές περιοχές είναι πολυειδείς ιχθυότοποι, όπου συζούν πολλά διαφορετικά είδη εμπορικού ενδιαφέροντος. «Ο γόνος του μπακαλιάρου είναι το ίδιο μέγεθος με την κουτσομούρα» εξηγεί ο κ. Βασιλακόπουλος. «Αρα, σε μια περιοχή που υπάρχουν και τα δύο είδη, αν το μάτι των διχτυών είναι αρκετά μεγάλο για να πιάσει την κουτσομούρα, θα πιάσει και πολλούς γόνους μπακαλιάρου».
Μέτρα
Μεταξύ των μέτρων που θα μπορούσαν να βελτιώσουν τη διαχείριση των αποθεμάτων στο πλαίσιο της νέας Κοινής Αλιευτικής Πολιτικής, που ισχύει από 1.1.2014, είναι η οριοθέτηση νηπιοτροφείων (περιοχών με πυκνή παρουσία γόνων) και η εποχική απαγόρευση του ψαρέματος σε αυτές. Οπως σημειώνει ο κ. Βασιλακόπουλος, «στη Βόρεια Θάλασσα υπάρχουν νηπιοτροφεία γλώσσας και μπακαλιάρου, όπου απαγορεύεται η αλιεία. Στη Μεσόγειο δεν υπάρχουν». Ωστόσο, όπως παραδέχεται, ακόμα και αν οριοθετούνταν τέτοιες περιοχές, λόγω του τεράστιου αριθμού των αλιευτικών σκαφών, ιδιαίτερα στην Ελλάδα, θα ήταν δύσκολο να αστυνομευθεί επαρκώς.
Η Ελλάδα εκτός προγράμματος για πέντε έτη
Στην περίπτωση της Ελλάδας, η αδυναμία διαχείρισης των αποθεμάτων πάει βαθύτερα. Η ακριβής τοποθεσία των νηπιοτροφείων, οι περιοχές όπου συγκεκριμένα είδη έχουν υποστεί τη μεγαλύτερη αλιευτική πίεση και συνεπώς αποτελούν περιοχές προτεραιότητας για παρεμβάσεις προστασίας, όλα τα στοιχεία σχετικά με την εξέλιξη των αλιευτικών αποθεμάτων στις ελληνικές θάλασσες έχουν να ανανεωθούν από τα τέλη της προηγούμενης δεκαετίας.
Λόγω διοικητικών ακροβασιών και, στη συνέχεια, της δημοσιονομικής κατάρρευσης της χώρας, η χώρα μας είναι το μοναδικό κράτος-μέλος που για πέντε χρόνια, από το 2009 ώς τα τέλη του 2013, δεν συμμετείχε στο πρόγραμμα συλλογής αλιευτικών δεδομένων της Ε.Ε. Το πρόγραμμα, η συμμετοχή στο οποίο είναι υποχρεωτική βάσει του κανονισμού 199/2008 της Ευρωπαϊκής Ενωσης και συγχρηματοδοτείται ισόποσα από τις εθνικές κυβερνήσεις και τον κοινοτικό προϋπολογισμό, είναι απαραίτητο για την ορθολογική διαμόρφωση εθνικής αλιευτικής πολιτικής. Παρ’ όλα αυτά, παρά τις πιέσεις της επιτρόπου Αλιευτικής Πολιτικής Μαρίας Δαμανάκη, την απώλεια 8,8 εκατ. ευρώ σε κοινοτικούς πόρους από το 2009-2012 και την απειλή προστίμων από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, πέρασε μία πενταετία που η Ελλάδα, σε έναν τομέα κάθε άλλο παρά περιφερειακό στην οικονομική της ζωή, κυριολεκτικά βάδιζε στα τυφλά.
«Γραφειοκρατικό χάος»
«Πηγαίναμε σε διεθνείς συναντήσεις και μας ρωτούσαν πού είναι τα δεδομένα μας», αφηγείται στην «Κ» ο Χρήστος Μαραβέλιας, διευθυντής του ΕΛΚΕΘΕ και έτερος εκ των τριών συγγραφέων της μελέτης. Δεν ήταν όμως μόνο θέμα κύρους. «Χωρίς δεδομένα, δεν μπορείς να συμμετάσχεις στα μεγάλα ευρωπαϊκά ερευνητικά προγράμματα. Πρέπει να φέρνεις κάτι στο τραπέζι», εξηγεί ο δρ Μαραβέλιας. Ο ερευνητής του ΕΛΚΕΘΕ μιλά για «γραφειοκρατικό χάος» -είναι ενδεικτικό ότι η Γενική Διεύθυνση Αλιείας άλλαξε τρεις φορές υπουργείο μέσα σε λιγότερο από δύο χρόνια- και εντοπίζει ως στιγμή του εκτροχιασμού την αλλαγή του φορέα προκήρυξης του προγράμματος. Ως το 2008 προκηρυσσόταν από τις Βρυξέλλες. Από το 2009 και έπειτα, πέρασε στην αρμοδιότητα των εθνικών αρχών, με ολέθριες συνέπειες στην Ελλάδα.
Η κοινή υπουργική απόφαση για να ενεργοποιηθεί εκ νέου το πρόγραμμα εκδόθηκε τελικά τον περασμένο Νοέμβριο.