Τα τελευταία μαθήματα

3' 49" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

ΒΙΤΟΛΝΤ ΓΚΟΜΠΡΟΒΙΤΣ

Μαθήματα φιλοσοφίας σε έξι ώρες και ένα τέταρτο

Πρόλ.: Φραντσέσκο Μ. Καταλούτσιο

μετ.: Κατερίνα Σχινά

εκδ. Πατάκη, σελ. 176

 Eρχεται μια στιγμή στη ζωή που η ίδια η ύπαρξη καθίσταται βάρος, ακόμα και εάν έχει λειτουργήσει ως εργαλείο καταβύθισης στην αναζήτηση νοήματος. Και αυτή η στιγμή συχνά συνοδεύεται από το αφόρητο αίσθημα μιας δύσκολης, ανίατης, νόσου. Αυτό το πραγματικό πρόβλημα που θέτει σε κίνδυνο τη ζωή σου, θέτει παραλλήλως σε κίνδυνο την ίδια τη σκέψη, για το εάν κατόρθωσες να αντιληφθείς, να νιώσεις, να συνειδητοποιήσεις τι μέρος του λόγου είναι ο άνθρωπος. Ως υποκείμενο και ως αντικείμενο.

Ο Βίτολντ Γκομπρόβιτς το 1969 αργοπέθαινε από μια ασθένεια των πνευμόνων του, μια ασθένεια που τον ταλαιπωρούσε από την εφηβεία του. Τότε, αφήνοντας στην άκρη τη δύναμη του πάθους του, τον ορθολογισμό του, την αγάπη του για τη σύζυγό του, αλλά κυρίως την καυστική του διάθεση, ζητάει επίμονα από τους στενούς του φίλους Κ. Ζελένσκι και Ντομινίκ ντε Ρου να του προμηθεύσουν δηλητήριο, ή έστω ένα πιστόλι, προκειμένου να βάλει τέλος στην καθημερινή οδύνη του. Ο Ντομινίκ ντε Ρου τότε μαζί με τη σύζυγό του Μαρί Ρίτα Λαμπρός τού ζητούν μερικά μαθήματα φιλοσοφίας, τα τελευταία προφανώς, από τον δικό τους άνθρωπο, δίνοντάς του ένα κίνητρο να παρατείνει τη ζωή του αναλαμβάνοντας ένα έργο διδασκαλίας. Αποτέλεσμα αυτής της σκέψης είναι το βιβλίο που κυκλοφόρησε και στα ελληνικά από τις εκδόσεις Πατάκη το φετινό καλοκαίρι με τίτλο «Μαθήματα φιλοσοφίας σε έξι ώρες και ένα τέταρτο», σε μετάφραση της Κατερίνας Σχινά, και πρωτοκυκλοφόρησε σταδιακά και όχι με αυτήν τη μορφή το 1971 στο Παρίσι.

Τα «Μαθήματα φιλοσοφίας» αποτελούν μια ανακατασκευή του Γκομπρόβιτς των θεωριών των σύγχρονων στοχαστών που αναζωογόνησαν τη φιλοσοφία του 20ού αιώνα. Ο Καντ, ο Χέγκελ, ο Σαρτρ, ο Σοπενάουερ, ο Κίρκεγκορ, αλλά και οι πρόδρομοί τους, αρχαίοι και σύγχρονοι, επίγονοι και συνεχιστές περνούν μέσα από τα μαθήματα του «δασκάλου», ο οποίος στο τέλος της ζωής του αναστοχάζεται και περιγράφει με τρόπο διόλου διδακτικό, αλλά με διάθεση αναζήτησης του πραγματικού μεγέθους του καθενός από αυτούς, χωρίς να λείπουν τα καυστικά σχόλια και οι προσωπικές κρίσεις που κάνουν ακόμη πιο ζωντανό το ανάγνωσμα.

Το πόνημα έμεινε ανολοκλήρωτο. Πέθανε μέσα στην ίδια χρονιά, πριν προλάβει να κάνει διορθώσεις, να συμπληρώσει κενά.

Ανατρεπτική προσέγγιση

Γεννήθηκε το 1904 στην Πολωνία. Σπούδασε νομικά στη Βαρσοβία και φιλοσοφία και οικονομικά στο Παρίσι. Η λογοτεχνία και το θέατρο τον κέρδισαν από την αρχή, αφού δημοσίευσε σε ηλικία 29 ετών την πρώτη του συλλογή διηγημάτων. Τα σταθερά θέματα που τον απασχολούν είναι η ανωριμότητα και η νεότητα. Με το ξέσπασμα του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου αυτοεξορίστηκε στην Αργεντινή, για να λάβει διεθνή αναγνώριση για τα έργα του την τελευταία δεκαετία στη Γαλλία. Eνα χρόνο πριν από τον θάνατό του, το 1968, ήταν υποψήφιος για Νομπέλ Λογοτεχνίας. Το έργο του ήταν απαγορευμένο στην Πολωνία για παραπάνω από 40 χρόνια.

Ο Γκομπρόβιτς ανήκει σε αυτούς τους δημιουργούς που δεν είναι δημοφιλείς όσο ζουν γιατί το έργο τους δύσκολα αποτιμάται από μια μεγάλη μερίδα των αναγνωστών ή των κριτικών. Δεν δίσταζε να τοποθετείται πολύ συχνά ενάντια στην Καθολική Εκκλησία, σε φιλοσοφικά ρεύματα της μόδας της εποχής του, σε φιλοσόφους όπως ο Σαρτρ για παράδειγμα ή ο Χέγκελ, να αναζητεί τα ερείσματά του σε όλες τις επιστήμες, να διαβάζει Φρόιντ, να διεκδικεί αυτονομία θέσης μέχρι το τέλος της ζωής του, να μιλάει ανατρεπτικά για τον Μαρξ και την πολιτική. Κέρδισε λίγους, σταθερούς συνομιλητές, αλλά και αρκετούς εχθρούς, στο πρόσωπο του οποίου έβλεπαν έναν ανυπότακτο και ασυμφιλίωτο φιλόσοφο, καλλιτέχνη, δημιουργό.

Με τη ματιά παιδιού

Η σκέψη του Γκομπρόβιτς και η προσπάθεια της διδασκαλίας των «Μαθημάτων φιλοσοφίας σε έξι ώρες και ένα τέταρτο» –χαρακτηριστική είναι η αναφορά ότι μόνο το ένα τέταρτο αφιερώνει στον Μαρξ– θέτει τα ερωτήματα της συνείδησης, του αντικειμένου και του υποκειμένου και της σχέσης αυτών των δύο, την εναγώνια τοποθέτηση της φιλοσοφίας εντός ή εκτός της πραγματικής ζωής, των αφηρημένων ιδεών και των πρακτικών αναγκών. Η σκέψη του έχει αρκετά κοινά με τη φροϋδική σκέψη, μιας και θεωρεί την ανωριμότητα πηγή των ανθρώπινων και κοινωνικών δεινών. Ο Γκομπρόβιτς μιλάει για τη σχετικότητα της ελευθερίας, ανάγοντας ως σημαντικότερο άνθρωπο τον δημιουργό, τον άνθρωπο ποιητή, σύμφωνα με τη φροϋδική έννοια έναντι του φιλοσόφου. Μόνον ο λογοτέχνης είναι αυτός που στοχάζεται τον κόσμο. Είναι δηλαδή ο μόνος που μοιάζει με παιδί. Γιατί μόνο το παιδί θαυμάζει τον κόσμο με ανυστερόβουλο τρόπο. Ο Γκομπρόβιτς αφιέρωσε τη ζωή του στην τόλμη της σκέψης με τη ματιά ενός παιδιού και με την ψυχική ενάργεια που προκύπτει από την ανυστεροβουλία, μια γενναία θέση που δεν είναι διόλου αυτονόητη ακόμα και για μεγάλες προσωπικότητες των γραμμάτων και των τεχνών του παρελθόντος, του παρόντος, ενδεχομένως και του μέλλοντος.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή