Της Αννας Γριμάνη
Η ελληνικότητα είναι αίσθημα ή συνείδηση;
Πρόκειται για μορφή συλλογικής συνείδησης που αποκτάται και
καλλιεργείται και τροφοδοτεί τα συναισθήματα και τον τρόπο που
καταλαβαίνουμε τον εαυτό μας. Για να μην εκπίπτει σε ανόητους
συναισθηματισμούς ή χυδαιότητα, απαιτεί καλλιέργεια, αυτογνωσία και
κριτική ικανότητα, ιδίως απέναντι στους εαυτούς μας, στην κοινωνία
μας και την κατανόηση της ιστορίας μας.
Τι πιο μικρό ελληνικό αγάπησα.
Ενα κρινάκι του γιαλού μέσα στα βράχια στη νότια ακτή της
Κρήτης, μια μοβ ανεμώνα που ξεμυτίζει από τους λαξευτούς πωρόλιθους
των τειχών της αρχαίας Πάφου, μια συστάδα κυκλάμινα στη ρίζα μιας
γέρικης ελιάς στο δρόμο προς την Αγιάσο, στη Μυτιλήνη.
Η υπέροχη εκδοχή του Ελληνα.
Ο έξυπνος δημιουργός σε όλους τους δρόμους της ζωής, που
πιστεύει στην αξία της παιδείας και ξέρει να αντιμετωπίζει τα
προβλήματα, παραμένοντας ακατάβλητος αγωνιστής μπροστά στις
αντιξοότητες.
Αυτό που με χαλάει.
Ο ασύστολος βιασμός της ελληνικής γλώσσας κυρίως από τα ΜΜΕ και
από τους ποικιλώνυμους δημαγωγούς, και η ραγδαία καταστροφή του
φυσικού περιβάλλοντος αυτής της τόσο ωραίας χώρας, ιδίως ο
αφανισμός της απλής αρμονίας του ελληνικού τοπίου, εξαιτίας της
έλλειψης κοινωνικής συνείδησης και του νεοπλουτισμού της κοινωνίας.
Κι ακόμα, η υποκρισία και η αβυσσαλέα ιδιοτέλεια των κατ’ επάγγελμα
ιδεολόγων, που περιλαμβάνουν πολλούς από τους λεγομένους
προοδευτικούς αλλά και τους καπήλους που εμπορεύονται τις εθνικές
ευαισθησίες.
Προσόν ή μειονέκτημα να είσαι Ελληνας σήμερα;
Ούτε προσόν ούτε μειονέκτημα μέσα στον κόσμο του πλουραλισμού
και της πολυπολιτισμικότητας, αλλά για μας πρόκληση για επιβεβαίωση
του φορτίου που έχουμε στη συνείδησή μας και της ταυτότητας που
βιώνουμε.
Παράγει πολιτισμό ο Ελληνας της νέας εποχής ή μένει κολλημένος
σε μια ρητορική ελληνικότητα;
Πολύ λίγοι πραγματικά δημιουργούν, ανάμεσά τους και νεότεροι
δημιουργοί, οι πλείστοι πάντως φλυαρούν και όσο πιο ακατάσχετη η
φλυαρία και η αυταρέσκεια τόσο μηδαμινή η σοβαρότητα και η ποιότητα
αυτού που νομίζουν ότι παράγουν.
Με ποια ταυτότητα οι Ελληνες περιέρχονται στον σύγχρονο
κόσμο;
Με την ταυτότητα πλέον του Ευρωπαίου, ίσως μερικές φορές με
κάποια ιδιαιτερότητα Μεσογειακή και Μεσανατολίτικη, όπως
εκδηλώνεται στην ευαισθησία μας.
Το ελληνικό μου «γιατί» κι ένα «πρέπει» που πέταξα.
Ρωτώ επίμονα γιατί στερείται σοβαρότητας η κοινωνία μας, ιδίως ο
δημόσιος βίος της χώρας, και αναζητώ τις απαντήσεις στην Ιστορία.
Και με βασανίζει το γιατί αυτή η χώρα «χωρίς περίσκεψιν, χωρίς
λύπην, χωρίς αιδώ» ξεθεμελιώνει την παιδεία στην οποία οφείλει την
ύπαρξή της. Το πρέπει που πέταξα προ πολλού είναι η υποταγή στις
συμβατικές αλήθειες και στα συλλογικά αυτονόητα, που υψώνουν τείχη
στην αναζήτηση της πνευματικής και προσωπικής απελευθέρωσης.
Ο Ελληνας ποιητής μου.
Ο Σοφοκλής και ο Πίνδαρος, ο Ανδρέας Κρήτης και η Κασσιανή, ο
Σολωμός και ο Κάλβος για την τέχνη με την οποία σμιλεύουν το κάλλος
του ελληνικού λόγου, και ο μοναδικός Καβάφης για τον τρόπο του να
εκφράζει το πάθος ως υπαινιγμό και να μεταπλάθει την ειρωνεία σε
κλειδί της ανθρώπινης υπόστασης.
Η αδιαπραγμάτευτη ελληνική αλήθεια μου.
Το είπε ήδη προ πολλού ο Διονύσιος Σολωμός, ισχύει απαρέγκλιτα:
ελευθερία και γλώσσα.
Η Οδός των Ελλήνων στον παγκόσμιο χάρτη – ορίστε την.
Η φιλοπονία, ο ζήλος για τη μόρφωση, η φαντασία, η κριτική
προδιάθεση και -ας μην το ξεχνάμε κι αυτό- το φιλότιμό τους.
* Ο Πασχάλης Μ. Κιτρομηλίδης είναι καθηγητής του Πανεπιστημίου
Αθηνών και διευθυντής του Ινστιτούτου Νεοελληνικών Ερευνών του
Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών. Το πιο πρόσφατο βιβλίο του έχει τίτλο
«An Orthodox Commonwealth. Symbolic Legacies and Cultural
Encounters in Southeastern Europe» (Variorum, 2007).