Οταν διαλέγουμε ανάμεσα σε πολλές εναλλακτικές λύσεις, δεν ταυτιζόμαστε με την επιλογή μας. Πολλές φορές η παραπάνω πρόταση είναι προφανής. Κανείς δεν ταυτίζεται με την οδοντόκρεμα που αγοράζει, ούτε θεωρεί κάποιον που προτιμά μια διαφορετική μάρκα κουτό, παραπλανημένο, διεστραμμένο. Το ίδιο συμβαίνει (με λιγότερη προφάνεια) για επιλογές με μεγαλύτερες συνέπειες όπως το μοντέλο αυτοκινήτου. Σε περίπτωση που δεν βρούμε την πρώτη μας επιλογή, χωρίς μεγάλη δυσκολία προχωρούμε στη δεύτερη. Επίσης σε περίπτωση που η τιμή της πρώτης μας επιλογής είναι κατά τη γνώμη μας υψηλή, μπορούμε εύκολα να προσανατολιστούμε σε διαφορετική λύση.
Αντίθετα, ταυτιζόμαστε με χαρακτηριστικά που δεν μπορούμε να επιλέξουμε όπως η εθνικότητα ή η φυλή ή (πιθανόν;) η θρησκεία μας. Σε σχέση μ’ αυτά τα χαρακτηριστικά μπορεί μερικοί να είναι από περήφανοι (υποτιμώντας εκείνους που δεν τα μοιράζονται) μέχρι μίσαλλοι (ξενόφοβοι, μισαλλόδοξοι). Και πολλές φορές είμαστε διατεθειμένοι να υποστούμε διώξεις και κακώσεις για να υπερασπιστούμε τα χαρακτηριστικά με τα οποία ταυτιζόμαστε.
Κάπου στο ενδιάμεσο βρίσκονται οι ιδέες μας και οι πολιτικές μας επιλογές. Αυτές αλλάζουν γενικά με αργούς ρυθμούς. Πολλές φορές όμως συγκεκριμένες επιλογές εξαφανίζονται (κάποιο κόμμα παύει να υπάρχει, ή αλλάζει τοποθέτηση σε κάποιο θέμα σημαντικό για εμάς, ή κάποιος σημαντικός ηγέτης αντικαθίσταται ή απομακρύνεται από το κόμμα του ή την πολιτική). Ακόμα και αν τα κόμματα παραμένουν τα ίδια, και ακόμα και αν δεν αλλάζουν τις προτάσεις τους, δεν υπάρχει λόγος ταύτισης των ψηφοφόρων με αυτά. Ιδιαίτερα σήμερα, μετά τη μεγαλύτερη μεταπολεμική κρίση της ελληνικής κοινωνίας, όπου υπάρχουν πάρα πολλοί λόγοι διαφωνίας με κόμματα που μας εξέφραζαν στο παρελθόν, και πολύ λίγοι λόγοι συμφωνίας με ένα και μόνον κόμμα. Μπορεί, για παράδειγμα, ένας πολίτης να συμφωνεί με την περιβαλλοντική πολιτική των Πρασίνων, αλλά και με την πολιτική του ΣΥΡΙΖΑ σε σχέση με το Μνημόνιο και των Ανεξάρτητων Ελλήνων σε σχέση με το Μακεδονικό. (Υπήρχαν πολλοί ιστότοποι που ρωτούσαν τους ψηφοφόρους τη γνώμη τους για διάφορα θέματα, για να τους υποδείξουν τι να ψηφίσουν και κατέληγαν σε πολλαπλές συστάσεις). Αλλά υπάρχουν και άλλες διαστάσεις της πολιτικής. Κάποιος, επιπροσθέτως, με πολιτικές θέσεις μπορεί να έχει ισχυρή προτίμηση για πρώτο κόμμα, ή να θέλει να εκπροσωπηθεί κάποιο κόμμα στη Βουλή, ή να ψηφίσει ανθρώπους νέους στην πολιτική κ.λπ. Για πολύ λίγους ανθρώπους όλα αυτά τα κριτήρια συγκλίνουν σε ένα κόμμα. Γι’ αυτούς τους λόγους είχα προτείνει στο παρελθόν να δοθούν στους Ελληνες ψηφοφόρους πολλαπλές ψήφοι.
Δεν θέλω να επαναλάβω τα επιχειρήματά μου. Θέλω όμως να επεκτείνω αυτά τα επιχειρήματα σε θεσμούς πέραν της ψήφου σε βουλευτικές εκλογές. Θα δώσω δύο παραδείγματα που ταλανίζουν την πολιτική μας ζωή όπου η υιοθέτηση πολλαπλής ψήφου θα έλυνε οξυμένα προβλήματα. 1. Την εκλογή Προέδρου Δημοκρατίας. 2. Τον διορισμό ανεξάρτητων αρχών (συμπεριλαμβανομένου και του δικαστικού). Σε καμιά απ’ αυτές τις περιπτώσεις δεν υπάρχει ταύτιση των εκλογέων με τους αντιπροσώπους τους.
Ας πάρουμε, για παράδειγμα, την εκλογή του Προέδρου Δημοκρατίας. Ακόμα και αν κάθε κόμμα είχε τον δικό του υποψήφιο, για κάποιους βουλευτές μερικοί υποψήφιοι άλλων κομμάτων μπορεί να άξιζαν την ψήφο τους (για να μην πούμε ότι αν δεν υπήρχε κομματική πειθαρχία μπορεί να ψήφιζαν υποψηφίους άλλων κομμάτων).
Ας υποθέσουμε ότι ο κάθε βουλευτής είχε μέχρι τρεις ψήφους, μπορούσε δηλαδή να ψηφίσει 3 ή 2 ή 1 υποψηφίους (χωρίς όμως να μπορεί να ρίξει και τις τρεις ψήφους στον ίδιο). Ας υποθέσουμε επίσης ότι υπάρχουν επτά κόμματα (όπως στη σημερινή Βουλή) και καθένα από αυτά παρουσίαζε τον υποψήφιό του. Τότε ο κάθε βουλευτής αντί για 7 επιλογές θα είχε 63 (=7 μονόψηφες επιλογές, 21 δίψηφες και 35 τρίψηφες). Είναι προφανές ότι ο κάθε βουλευτής θα μπορούσε να εκφράσει πολύ καλύτερα τη γνώμη του υπ’ αυτές τις συνθήκες.
Ας κοιτάξουμε όμως τα πράγματα από την πλευρά των κομματικών ηγεσιών. Για μια τέτοια εκλογή, θα διάλεγαν συστηματικά τους πιο διαλλακτικούς υποψηφίους. Αυτούς που μπορούν να συγκεντρώσουν ψήφους και από άλλα κόμματα. Και κατά συνέπεια όποιος επικρατούσε θα είχε τα επιθυμητά χαρακτηριστικά ενός Προέδρου, να συγκεντρώνει και να εκφράζει τις επιθυμίες του Κοινοβουλίου και του λαού.
Και τέλος, ας κοιτάξουμε την κατάσταση από πλευράς του πολιτικού συστήματος, όπου με την ύπαρξη πολλαπλής ψήφου οι υποψήφιοι θα συγκεντρώνουν περισσότερες ψήφους, και κατά συνέπεια οι πιθανότητες διάλυσης της Βουλής μειώνονται (υπό την προϋπόθεση ότι η πλειοψηφία υπολογίζεται επί των ψήφων και όχι επί των εδρών όπως τώρα ορίζει το Σύνταγμα). Ολες αυτές οι συνέπειες δεν θα εμφανιστούν στις επόμενες προεδρικές εκλογές, γιατί η πολιτική πόλωση έχει φτάσει σε τέτοιο βαθμό που «ακόμα και ο Ιησούς Χριστός αν ήταν υποψήφιος» δεν θα έπαιρνε ψήφους από το μεγαλύτερο μέρος της αντιπολίτευσης. Ομως οι θεσμοί διαμορφώνουν συμπεριφορές και αφήνουν παρακαταθήκες για το μέλλον. Το ίδιο θα συνέβαινε αν εφαρμόζαμε την πολλαπλή ψήφο στις επιλογές ανεξαρτήτων αρχών (πάλι οι υποψήφιοι θα ήταν καταλληλότεροι να συγκεντρώσουν ψήφους και οι πιθανότητες να συγκεντρώσουν τις απαιτούμενες ηρωικές πλειοψηφίες μεγαλύτερες). Αυτές οι πιθανότητες θα αυξάνονταν σημαντικά και αν μειωνόταν το απαιτούμενο όριο των 4/5, ή αν εδημιουργείτο μία εναλλακτική λύση (π.χ. σε περίπτωση που δεν επιτυγχάνονται τα 4/5 σε τακτό χρονικό διάστημα, η Αρχή διορίζεται από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας).
* Ο κ. George Tsebelis έχει την τιμητική έδρα Anatol Rapοport στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν.