Φωτογραφίες: Βαγγέλης Ζαβός.
Τι κοινό έχει ο μοναδικός στον κόσμο φορητός ανιχνευτής για υπολείμματα φυτοφαρμάκων σε τρόφιμα με την πρώτη εφαρμογή που «παντρεύει» το mobile internet με τη χορήγηση φαρμάκων; Οτι αυτές οι εφαρμογές αναπτύχθηκαν στην Ελλάδα και όχι μόνο δεν έμειναν στα χαρτιά, αλλά εξελίχθηκαν σε πετυχημένα προϊόντα. Ετσι, ο φορητός ανιχνευτής έγινε η αιτία να δημιουργηθεί η εταιρεία ΕΜΒΙΟ diagnostics, ενώ η «δικτυωμένη» αντλία φαρμάκων της Micrel είναι σήμερα πρώτη σε παραγγελίες στη Γαλλία.
Οι βιοϊατρικές καινοτομίες με ελληνική «υπογραφή» δεν περιορίζονται, βέβαια, σε πρωτοποριακές συσκευές: η ProtAtonce κερδίζει ολοένα περισσότερες συνεργασίες με ξένες φαρμακοβιομηχανίες, δίνοντάς τους τη δυνατότητα να δοκιμάσουν υποψήφια φάρμακα σε μικρό χρόνο. Από την άλλη, η BioHexagon αναλαμβάνει να κάνει το πρώτο «κρας τεστ» για εμφυτεύματα νέας γενιάς, τα οποία επινοούν Ελληνες γιατροί. Οι τέσσερις εταιρείες συμμετέχουν στο HBio, έναν συνεργατικό σχηματισμό στον οποίο λαμβάνουν μέρος αρκετές ακόμα καινοτόμες επιχειρήσεις βιοεπιστημών, με σκοπό η Ελλάδα να αποκτήσει μια υπολογίσιμη θέση στην παγκόσμια αγορά της βιοτεχνολογίας.
BioHexagon: «Ανταλλακτικά» για τη… μηχανή του σώματος
Πάνω από δέκα ιατρικές καινοτομίες έχει βοηθήσει να «γεννηθούν» η BioHexagon, η μοναδική εταιρεία εμβιομηχανικής στη χώρα μας. Οι περισσότερες συνεργασίες της αφορούν χειρουργικά εργαλεία ή εμφυτεύματα, τα οποία επινόησαν Ελληνες γιατροί για να βελτιώσουν τις επεμβάσεις και τη θεραπεία των ασθενών τους. «Από την ιδέα που θα μας εξηγήσει ο χειρουργός, σχεδιάζουμε ψηφιακά τη συσκευή και σε πρώτη φάση την τεστάρουμε με πειράματα εικονικής προσομοίωσης στον υπολογιστή. Μετά θα την κατασκευάσουμε για να συνεχίσουμε με πραγματικά πειράματα στο εργαστήριο», εξηγεί στο «Κ» ο δρ Ευάγγελος Μαγνήσαλης, ιδρυτής και επιστημονικός διευθυντής της εταιρείας.
Η διαδικασία είναι ουσιαστικά το πρώτο και καθοριστικό «κρας τεστ» για το αν η ιδέα λειτουργεί όπως τη φανταζόταν ο χειρουργός. Στην περίπτωση που αυτό ισχύει, τότε ο γιατρός θα την πατεντάρει, βέβαιος πια ότι είναι έτοιμη για το επόμενο βήμα, δηλαδή τις δοκιμές σε πειραματόζωα. Σε αυτή τη φάση βρίσκεται σήμερα το σύστημα που επινόησε ο χειρουργός Διονύσης Βροχίδης για τη διακοπή της αιμορραγίας κατά την αφαίρεση όγκων στο ήπαρ, το εξελιγμένο εμφύτευμα του γιατρού Ιωάννη Βλάχου για την οστεοαρθρίτιδα στο ισχίο και τα ειδικά υλικά των ορθοπαιδικών Γιώργου Αναστόπουλου και Παναγιώτη Γιαννούδη για την αντιμετώπιση καταγμάτων κοντά σε αρθρώσεις.
«Εχουμε συνεργαστεί επίσης με τον ορθοπαιδικό και εφευρέτη Αθανάσιο Τσάκωνα για την ανάπτυξη εμφυτευμάτων για την οστεοαρθρίτιδα στο γόνατο, τα οποία υπόσχονται μεγάλη διάρκεια ζωής και πολύ καλή κίνηση στην άρθρωση», συμπληρώνει ο κ. Μαγνήσαλης. Από τους υπολογιστές και το εργαστήριο της BioHexagon έχει περάσει, παράλληλα, το εξελιγμένο οδοντιατρικό εμφύτευμα των Αρη Τριποδάκη και Γιώργου Ηλιάδη και το πρώτο σύστημα που διορθώνει χειρουργικά τη σκολίωση, διατηρώντας την κίνηση της σπονδυλικής στήλης. Μία ιδέα του ορθοπαιδικού Ιωάννη Καρνέζη και της βρετανικής εταιρείας Concept Spine Ltd.
«Ουσιαστικά βοηθάμε τον γιατρό να λύσει κάθε τεχνικό πρόβλημα – όπως το υλικό από το οποίο θα κατασκευαστεί η συσκευή του ή τις επιμέρους λεπτομέρειες στη σχεδίασή της, οι οποίες θα εξασφαλίζουν πως όχι μόνο θα είναι βιοσυμβατή με τον ανθρώπινο οργανισμό, αλλά θα μπορεί να παραχθεί βιομηχανικά», λέει ο ίδιος. Από το 2003, έτος ίδρυσης, η εταιρεία συνεργάζεται επίσης με γιατρούς για να αξιολογεί εργαστηριακά νέες χειρουργικές τεχνικές.
Οπως ο ιδρυτής της, έτσι και οι τρεις υπόλοιποι επιστήμονες της BioHexagon έχουν διδακτορικό στην εμβιομηχανική, έναν κλάδο που «παντρεύει» την ιατρική με τις θετικές επιστήμες και τη μηχανική. Με αρχικό πτυχίο μηχανολόγου, ο κ. Μαγνήσαλης λέει πως η εμβιομηχανική συνδυάζει την πρόκληση του να ερευνά κανείς το ανθρώπινο σώμα, «την πιο περίπλοκη μηχανή που υπήρξε ποτέ», με την ηθική ανταμοιβή που νιώθει όταν βλέπει να βελτιώνει τη δουλειά του γιατρού και την υγεία των ασθενών.
Από πέρυσι η εταιρεία δίνει, επίσης, τη δυνατότητα στους γιατρούς να αποκτήσουν τρισδιάστατη μακέτα της περιοχής που πρόκειται να χειρουργήσουν (π.χ. της σπονδυλικής στήλης). Ακριβές αντίγραφο του σημείου της εγχείρησης, αφού κατασκευάζεται με βάση αξονική ή μαγνητική τομογραφία, η μακέτα επιτρέπει στον γιατρό να σχεδιάσει την επέμβαση πριν από το χειρουργείο.
ProtATonce: Μια start up που τεστάρει δραστικές ουσίες φαρμάκων
Κι όμως, μέσα στην κρίση μία ελληνική εταιρεία βιοτεχνολογίας αποφάσισε να «ανοίξει τα φτερά» της. Είναι η ProtATonce, που ιδρύθηκε το 2012 με δυνητικούς πελάτες φαρμακοβιομηχανίες του εξωτερικού, στις οποίες θα πρόσφερε τη δυνατότητα να πειραματίζονται με νέα πιθανά φάρμακα σε μικρό χρόνο. Εκείνη την εποχή δεν ήταν πλεονέκτημα για μια καινούργια επιχείρηση να έχει έδρα στη χώρα μας, κάτι που οι άνθρωποί της συνειδητοποίησαν στις συζητήσεις τους με φαρμακοβιομηχανίες. «Οι πρώτοι πελάτες δίσταζαν να συνεργαστούν λόγω της κρίσης στην Ελλάδα και πείστηκαν περισσότερο από το όνομα που είχα “φτιάξει” στα χρόνια που ήμουν στο ΜΙΤ στη Μασαχουσέτη», λέει ο Λεωνίδας Αλεξόπουλος, επίκουρος καθηγητής στη Σχολή Mηχανολόγων Μηχανικών και συνιδρυτής της ProtATonce.
Πολύ γρήγορα, ωστόσο, οι πρώτες συνεργασίες «διαφήμισαν» την εταιρεία σε νέους πελάτες – σε ένα χρόνο είχε γίνει απόσβεση του υπερσύγχρονου εξοπλισμού που έχει στα γραφεία της, στο τεχνολογικό πάρκο «Λεύκιππος» στον «Δημόκριτο». Από εκεί η ProtATonce βοηθά τους πελάτες της να κάνουν έναν προκαταρκτικό έλεγχο σε φαρμακευτικές ουσίες που πιθανολογούν πως μπορούν να αντιμετωπίσουν μια νόσο, εξετάζοντας με ποιον τρόπο επιδρούν στις πρωτεΐνες που σχετίζονται με την ασθένεια.
Η ανάλυση των πρωτεϊνών γίνεται με μία νέα τεχνολογία, την οποία η ProtATonce έχει προχωρήσει ένα ακόμα βήμα πιο μπροστά. Κι αυτό γιατί είναι η μοναδική εταιρεία στον κόσμο η οποία παρασκευάζει το βιολογικό υλικό που χρειάζεται για την ανάλυση με τέτοιον τρόπο ώστε με το ίδιο πείραμα να μετριούνται ταυτόχρονα πολλές πρωτεΐνες και όχι μία. «Ορισμένες φαρμακοβιομηχανίες ζητούν να κάνουμε εμείς τα πειράματα, ενώ οι υπόλοιπες παραγγέλνουν να τους φτιάξουμε τα αντιδραστήρια για να κάνουν τις μετρήσεις στα δικά τους εργαστήρια. Και στις δύο περιπτώσεις τους εξασφαλίζουμε ότι τα αποτελέσματα θα προκύψουν πολύ πιο γρήγορα και ποιοτικά», σημειώνει.
Επιστρέφοντας στην Ελλάδα το 2008, όταν και διορίστηκε στο Μετσόβιο, στα χρόνια που σπούδασε και εργάστηκε στις ΗΠΑ ο κ. Αλεξόπουλος «γνώρισε» όχι μόνο την τεχνολογία, αλλά και την επιχειρηματική κουλτούρα που επικρατεί στα αμερικανικά πανεπιστήμια, όπου πολλοί ερευνητές συμμετέχουν ή έχουν ιδρύσει spin off εταιρείες. «Χωρίς να υποτιμώ τη γραφειοκρατία ή τη δυσκολία να βρεθεί χρηματοδότηση, η γνώμη μου είναι πως τα προηγούμενα χρόνια η έλλειψη αυτής της κουλτούρας ήταν ο βασικότερος λόγος που λίγοι στην Ελλάδα έπαιρναν την απόφαση να αξιοποιήσουν εμπορικά μια καινοτομία. Με την οικονομική κρίση αυτό έχει αρχίσει να αλλάζει», προσθέτει. Τα δύο πρώτα χρόνια «ζωής» της ProtATonce απέδειξαν πως στην περίπτωσή της η προσπάθεια άξιζε τον κόπο. «Είμαστε μια υγιής μικρή επιχείρηση με πέντε εργαζόμενους, που χρόνο με το χρόνο γίνεται περισσότερο “ορατή” στο χώρο».
Micrel: Φαρμακευτική αγωγή μέσω Ιντερνετ
Το 2001, όταν κανένα δίκτυο κινητής τηλεφωνίας στην Ευρώπη δεν υποστήριζε ακόμα σύνδεση στο Διαδίκτυο, η Micrel ήταν από τις πρώτες εταιρείες στον κόσμο που κατοχύρωσε με πατέντα μια ιατρική συσκευή «κομμένη και ραμμένη» στην εποχή του mobile internet και την τηλεϊατρική. Ηταν μια φορητή αντλία έγχυσης φαρμάκων, η οποία κυκλοφόρησε στην αγορά έπειτα από μία πενταετία και μέχρι σήμερα παραμένει η μόνη στο είδος της που, μέσα από τα δίκτυα κινητής, βρίσκεται συνεχώς σε «ανοικτή επικοινωνία» με τον γιατρό, ακόμα και αν ο ασθενής είναι χιλιόμετρα μακριά.
Οπως και οι υπόλοιπες αντλίες της αγοράς, απελευθερώνει το φάρμακο στον οργανισμό σε πολύ μικρές δόσεις. «Η διαφορά είναι ότι, χάρη στη σύνδεση στο Ιντερνετ, ο γιατρός μπορεί από τον υπολογιστή του να αλλάξει ανά πάσα στιγμή τη θεραπεία, αλλά και να επικοινωνεί με γραπτά μηνύματα με τον ασθενή ώστε να ενημερώνεται αν όλα πηγαίνουν καλά», λέει στο «Κ» ο κ. Αλέξανδρος Τσουκαλής, συνιδρυτής και διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας.
«Δικτυωμένη» είναι και η αντλία παρεντερικής διατροφής της Micrel, και πάλι μοναδική στην κατηγορία της, που χρησιμοποιείται σε άτομα που τρέφονται ενδοφλέβια. Με αυτό τον τρόπο και οι δύο συσκευές εξασφαλίζουν πως οι ασθενείς βρίσκονται υπό συνεχή παρακολούθηση. «Επιπλέον, ενσωματώνουν αισθητήρες που “καταλαβαίνουν” αν έχει υπάρξει κάποια επιπλοκή στον οργανισμό ώστε να ειδοποιήσουν τον γιατρό. Στην περίπτωση της παρεντερικής διατροφής, αυτό σημαίνει πως ο ασθενής αποφεύγει προβλήματα στη φλέβα, που αλλιώς θα τον οδηγούσαν στο χειρουργείο», προσθέτει.
Αυτά τα πλεονεκτήματα εξηγούν γιατί οι εξαγωγές της Micrel ξεπερνούν το 90%, προς το παρόν κυρίως σε ευρωπαϊκές χώρες – στη Γαλλία είναι η πρώτη εταιρεία σε νέες παραγγελίες. «Μάλιστα, σε πρόσφατο κοινό διαγωνισμό 48 νοσοκομείων του Παρισιού οι όροι ουσιαστικά “φωτογράφιζαν” το δικό μας προϊόν, αφού προέβλεπαν πως η αντλία θα πρέπει να δίνει τη δυνατότητα τηλεχειρισμού μέσω Ιντερνετ», σημειώνει ο κ. Τσουκαλής.
Στην πρώτη πατέντα προστέθηκαν 14 ακόμα ευρεσιτεχνίες, οι οποίες κατοχυρώνουν τις πρωτότυπες τεχνολογίες που ενσωματώνει η εταιρεία στις συσκευές της. Η Micrel απασχολεί 60 εργαζόμενους στην Ελλάδα, ενώ τα μελλοντικά σχέδιά της είναι να αλλάξει τον τρόπο που χορηγούνται τα φάρμακα και εντός νοσοκομείου.
ΕΜΒΙΟ diagnostics: Ανιχνεύουν φυτοφάρμακα σε τρία λεπτά με 4 ευρώ!
Η φορητή συσκευή της εταιρείας ΕΜΒΙΟ μπορεί να «σκανάρει» φρούτα, λαχανικά και δημητριακά για υπολείμματα φυτοφαρμάκων, πριν φτάσουν στα ράφια των καταστημάτων και από κει στα πιάτα μας. Βασίζεται στην τεχνολογία των κυτταρικών βιοαισθητήρων: έτσι, στην περίπτωση που υπάρχει φυτοφάρμακο στο δείγμα τροφίμου, θα το «καταλάβει» από το ηλεκτρικό σήμα που θα εκπέμψουν τα ειδικά τροποποιημένα κύτταρα που περιέχει. Η προετοιμασία των κυττάρων γίνεται στα εργαστήρια του Γεωπονικού Πανεπιστήμιου Αθηνών από την ομάδα του καθηγητή Σπύρου Κίντζιου, η οποία έχει αναπτύξει την τεχνολογία.
Η συσκευή δίνει απαντήσεις σε μόλις 3 λεπτά, ενώ κάθε εξέταση κοστίζει 4-5 ευρώ. «Οι χημικές αναλύσεις, ο μόνος εναλλακτικός τρόπος ελέγχου, χρειάζονται τουλάχιστον 30 λεπτά και 200-300 ευρώ ανά δείγμα», σημειώνει ο κ. Κίντζιος, ο οποίος είναι ιδρυτής της ΕΜΒΙΟ και έχει κατοχυρώσει την τεχνολογία με διεθνείς πατέντες.
Τυπικά η έδρα της ΕΜΒΙΟ είναι στην Κύπρο, εν μέρει επειδή το 2007, έτος ίδρυσης, η νομοθεσία στη χώρα μας δεν επέτρεπε στα πανεπιστήμια να συστήνουν spin off εταιρείες. Στα άμεσα σχέδια, ωστόσο, είναι να δημιουργηθεί μία θυγατρική στην Ελλάδα, αφού με αυτό τον τρόπο θα είναι πιο εύκολο να αξιοποιηθούν καλύτερα τα προϊόντα και να εξελιχθεί ακόμα περισσότερο η τεχνολογία από την επιστημονική ομάδα. Ηδη, εξάλλου, η ΕΜΒΙΟ κυκλοφορεί στο εμπόριο μία ακόμα συσκευή που αναπτύχθηκε στο Γεωπονικό, με βιοαισθητήρες που έχουν τροποποιηθεί στο εργαστήριο, για να ανιχνεύουν στο φελλό των κρασιών την ουσία TCA (τριχλωροανισόλη) – ουσία που, εκτός από το ότι αλλοιώνει τη γεύση του κρασιού, είναι καρκινογόνος.
Οσον αφορά την ασφάλεια τροφίμων, οι επιστήμονες από το Γεωπονικό έχουν στα σκαριά έναν ανιχνευτή για τις αφλατοξίνες – από τις πιο τοξικές ουσίες που υπάρχουν στη φύση. «Παράλληλα, μελετάμε εφαρμογές των κυτταρικών βιοαισθητήρων στην υγεία, όπως π.χ. ένα σύστημα που θα αξιολογεί την ανταπόκριση των όγκων στη χημειοθεραπεία. Ετσι οι γιατροί θα μπορούν να ελέγχουν όλα τα διαθέσιμα πρωτόκολλα φαρμάκων σε ένα δείγμα καρκινικών κυττάρων του ασθενούς, ώστε να ξέρουν ποιο είναι το καλύτερο στην περίπτωσή του, προτού καν ξεκινήσουν τη θεραπεία. Μάλιστα, τον περασμένο Φεβρουάριο κάναμε μια προκαταρκτική συζήτηση με το βρετανικό υπουργείο Υγείας, το οποίο ενδιαφέρεται να το αξιοποιήσει».