Με την έρευνά της, η Θεοδώρα Χατζηιωάννου ανοίγει το δρόμο για νέες ανακαλύψεις στη θεραπεία του AIDS. Η ομάδα της, στο κέντρο ερευνών Aaron Diamond στη Νέα Υόρκη, κατόρθωσε για πρώτη φορά να μολύνει μαϊμούδες με τον ιό HIV, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται προοπτικές για τη δημιουργία νέων φαρμάκων ή ακόμη και ενός εμβολίου – ήδη συνεργάζεται με μεγάλη φαρμακευτική εταιρεία, η οποία δοκιμάζει νέα φάρμακα σε μαϊμούδες-πειραματόζωα. Η Ελληνίδα ερευνήτρια και οι συνεργάτες της -ανάμεσά τους ο Αγγλος σύζυγός της Paul D. Bieniasz- δημοσίευσαν τα αποτελέσματά τους στο περιοδικό Science τον περασμένο Ιούνιο, εξηγώντας πώς τροποποίησαν τον ιό HIV-1 (υπεύθυνο για τα περισσότερα περιστατικά AIDS στους ανθρώπους) και κατόπιν τον μετέδωσαν από τη μία μαϊμού στην άλλη μέχρι να μολυνθούν τα κύτταρα. Η Χατζηιωάννου σπούδασε στο πανεπιστήμιο Μπρίστολ στη Βρετανία και έκανε μεταπτυχιακά στο Imperial College του Λονδίνου. Πήρε το διδακτορικό της από το πανεπιστήμιο Claude Bernard στη Λιόν της Γαλλίας το 1999 και έκανε μεταδιδακτορική έρευνα στα αμερικανικά πανεπιστήμια Columbia και Rockefeller, όπου συνεχίζει να εργάζεται ως αναπληρώτρια καθηγήτρια.
Από μικρή θέλατε να ανακαλύψετε κάτι καινούργιο;
Οχι. Οταν ήμουν μικρή, ήθελα να γίνω κτηνίατρος. Ηθελα να σώζω ζώα – όχι να τα σκοτώνω!
Δεν είναι ανήθικο να μολύνετε ζώα;
Ούτε εμένα μου αρέσει να κάνω πειράματα σε ζώα. Αλλά προτιμάτε να ζήσει μια μαϊμού ή ένας άνθρωπος; Η επιλογή είναι δική σας.
Νιώθετε άσχημα όταν μία από τις μαϊμούδες σας πεθαίνει από AIDS;
Δεν τις αφήνουμε να υποφέρουν. Κάνουμε ευθανασία. Αλλά, για να είμαι ειλικρινής, εγώ προσωπικά δεν τις βλέπω. Κρατούνται σε κυβερνητικά εργαστήρια στη Νέα Υόρκη. Δεν είναι μαϊμούδες που βρήκαμε στη ζούγκλα, αλλά μαϊμούδες που μεγαλώνουν για να χρησιμοποιηθούν σε πειράματα. Είναι διαφορετικό όταν εκτρέφουμε κοτόπουλα για να τα φάμε;
Πώς θα είναι τα νέα φάρμακα για το AIDS;
Θα πρόκειται για μια τελείως διαφορετική «γκάμα», που δεν υπάρχει σήμερα. Το πρόβλημα είναι ότι πολλοί ασθενείς δεν παίρνουν τα φάρμακά τους όπως πρέπει, γι’ αυτό ο ιός εξελίσσεται και μεταλλάσσεται.
Θα γίνετε πλούσια μόλις αρχίσουν να κυκλοφορούν στην αγορά;
Δυστυχώς όχι… Δεν θα μπορούσα να συνεχίσω την έρευνά μου αν η ίδια επωφελούμουν οικονομικά από τα φάρμακα. Θα υπήρχε σύγκρουση συμφερόντων!
Ολα στην επιστήμη γίνονται μόνο για τη δόξα;
Καλή δεν είναι κι αυτή; Από την αρχή της καριέρας μου ήθελα να δουλέψω πάνω σε μια ανθρώπινη νόσο. Ακόμα έχουμε 2,5 εκατομμύρια νέες προσβολές κάθε χρόνο από AIDS σε όλο τον κόσμο!
Γιατί πετύχατε εσείς, όταν υπάρχουν τόσοι επιστήμονες στις ΗΠΑ που εργάζονται πάνω στο ίδιο πρόβλημα;
Ποτέ δεν ξέρεις από πού θα έρθει η καινούργια ιδέα. Εμείς δεν πήραμε τον ιό να τον βάλουμε αμέσως στις μαϊμούδες, αλλά σκεφτήκαμε πρώτα να μελετήσουμε τι γίνεται στο κύτταρο. Δηλαδή, ξεκινήσαμε πριν από χρόνια με βασική έρευνα, ενώ στην Αμερική η κυβέρνηση προωθεί πιο πολύ την εφαρμοσμένη έρευνα.
Και αν είχατε αποτύχει έπειτα από τόσα χρόνια ερευνητικής προσπάθειας;
Θα… αυτοκτονούσα; Δεν ξέρω. Ευτυχώς πετύχαμε. Στην πρώτη μας προσπάθεια το 2006 είχαμε καταφέρει να μεταλλάξουμε τον ιό στα κύτταρα των μαϊμούδων rhesus – που είναι το πιο διαδεδομένο είδος μακάκου. Αλλά μόνο στο εργαστήριο. Οταν πήραμε τον ίδιο ιό και τον βάλαμε στις μαϊμούδες, πατώσαμε. Τότε η απογοήτευσή μας ήταν φοβερή! Αλλά δεν το βάλαμε κάτω. Βρήκαμε ένα άλλο είδος μακάκου, τις pigtailed μαϊμούδες, δοκιμάσαμε ξανά και τα καταφέραμε.
Το εμβόλιο κατά του AIDS θα δοκιμαστεί στις ίδιες μαϊμούδες;
Οχι ακόμα. Αυτήν τη στιγμή μεταλλάσσουμε λίγο το ανοσοποιητικό σύστημα των μαϊμούδων προκειμένου να πάθουν AIDS, αλλά, για να δοκιμάσεις ένα εμβόλιο, χρειάζεσαι ανέπαφο το ανοσοποιητικό σύστημα. Πάνω σε αυτό εργαζόμαστε τώρα. Μου ανανέωσαν τη χρηματοδότηση από την κυβέρνηση, η οποία ανέρχεται σε μισό εκατομμύριο δολάρια. Τα καινούργια μοντέλα για τον ιό HIV είναι προτεραιότητα για το εθνικό σύστημα υγείας των ΗΠΑ.
Οι ΗΠΑ κυριαρχούν στον κόσμο ή νιώθετε την… ανάσα άλλων χωρών στον ώμο σας;
Γίνονται πολλές προσπάθειες και από εργαστήρια στην Ιαπωνία. Λένε επίσης ότι η επόμενη υπερδύναμη θα είναι η Κίνα, επειδή κάνει φοβερές επενδύσεις στην επιστήμη.
Και η Ελλάδα;
Η Ελλάδα προφανώς δεν μπορεί να συναγωνιστεί σε χρήματα. Από την άλλη, αν δεν γίνονται επενδύσεις στην τεχνολογία, δεν υπάρχει μέλλον για μια χώρα. Στο εξωτερικό αρχίζουν τα πειράματα στο λύκειο, ενώ στο σχολείο στη Ρόδο, όπου μεγάλωσα, δεν γνώριζα τι είναι το DNA.
Πότε μπήκατε πρώτη φορά σε ερευνητικό εργαστήριο;
Σε πραγματικό εργαστήριο μπήκα όταν τελείωσα το μεταπτυχιακό μου στο Imperial και δούλεψα στο Λονδίνο πάνω στους ρετροϊούς. Ηταν απίστευτα! Με συνεπήρε το ότι μπορούσα να δημιουργήσω όλα αυτά τα πράγματα τα οποία κανείς άλλος δεν είχε δει πριν από μένα. Ενιωθα λίγο σαν Θεός… Γι’ αυτό λέω… Αν θέλεις να γίνεις επιστήμονας, πρέπει να δοκιμάσεις να δουλέψεις στο εργαστήριο και να αισθανθείς ότι ούτε στο καλύτερό σου όνειρο δεν θα ήθελες να κάνεις κάτι άλλο.
Αντιμετωπίσατε διάκριση στην καριέρα σας στο εξωτερικό τόσα χρόνια ως Ελληνίδα;
Το αντίθετο! Πρόβλημα είχα μόνο στην… Ελλάδα. Πριν εργαστώ στο Λονδίνο, είχα δοκιμάσει να επιστρέψω και σκέφτηκα να κάνω αίτηση για μία θέση μικροβιολόγου που είχε προκηρυχθεί σε ένα νοσοκομείο. Οπως έμαθα αργότερα, δεν κοίταξαν τις αιτήσεις, αλλά προσέλαβαν δύο επειδή είχαν γνωστούς στην κυβέρνηση, παρότι δεν ήταν οι πιο κατάλληλοι.
Σήμερα η Ελλάδα σάς λείπει;
Πολύ. Οι γονείς μου, η αδερφή μου και όλοι οι φίλοι μου μένουν στη Ρόδο. Ο γιος μου, που είναι επτά χρόνων, έχει αρχίσει να παρακολουθεί απογευματινό ελληνικό σχολείο στη Νέα Υόρκη.
Και γκρινιάζει όπως στο «Γάμο α λα ελληνικά»;
Οχι, του αρέσει πολύ. Τις προάλλες έφερε σπίτι ένα τηγανόσχημο, σαν αυτά που φτιάχνουν στις Κυκλάδες. Ελπίζω το ελληνικό σχολείο να αρέσει αργότερα και στη μικρότερη κόρη μου.
Η Ελλάδα αρέσει στα παιδιά σας;
Φυσικά! Εγώ βλέπω ότι όλα έχουν αλλάξει σε σχέση με παλιότερα. Οι συνομήλικοί μου έχουν εργασιακά προβλήματα και οι συντάξεις έχουν κοπεί. Σιγά σιγά αλλάζει και η νοοτροπία. Παλιότερα διασκεδάζαμε και χωρίς πολλά χρήματα. Τώρα έχουμε γίνει λίγο σαν τους Εγγλέζους.
Πώς είναι να εργάζεστε με τον σύζυγό σας στην ίδια έρευνα;
Στην αρχή ήταν πολύ δύσκολο. Τώρα έχουμε βρει την κατάλληλη ισορροπία.
Παρόλο που το ονοματεπώνυμό του εμφανίζεται τελευταίο στο δημοσίευμα του περιοδικού Science και το δικό σας πρώτο;
Στις επιστημονικές δημοσιεύσεις το τελευταίο όνομα είναι εξίσου σημαντικό με το πρώτο.