Ηταν η πρώτη ημέρα του 43ου Φεστιβάλ Βιβλίου το περασμένο Σάββατο και, παρά τα απειλητικά σύννεφα, πολλοί ξεκίνησαν για το Ζάππειο. Οχι μόνο γιατί είναι πάντα ένας αγαπημένος περίπατος. Οχι μόνο για να ξεφυλλίσουν βιβλία, αλλά και για να ακούσουν τον ποιητή, εικαστικό και διανοητή Νάνο Βαλαωρίτη σε μια δημόσια συζήτηση που είχε με τον δημοσιογράφο Γιάννη Μπασκόζο. Ο υπερρεαλιστής καλλιτέχνης έφτασε στο Ζάππειο νωρίτερα από την προβλεπόμενη ώρα, κομψότατος, φορώντας ένα φωτεινό μουσταρδί πουκάμισο και ένα λινό σακάκι. Και στο μικρό αυτοσχέδιο υπαίθριο θεατράκι οι καρέκλες γέμισαν εν ριπή οφθαλμού. Γιατί ο Νάνος Βαλαωρίτης έχει το δικό του φανατικό κοινό, ανάμεσά του πολλούς νέους. Ετσι επιστρατεύτηκαν κι άλλες καρέκλες, ενώ δεν ήταν λίγοι αυτοί που κάθισαν κάτω στο ασφαλτοστρωμένο πλάτωμα μπροστά από το Ζάππειο Μέγαρο. Το δώρο της βραδιάς ήρθε από την ιστορικό τέχνης Νάντια Αργυροπούλου που παρουσίασε σε διαφάνειες έργα του Νάνου Βαλαωρίτη (από τα μέσα της δεκαετίας του ’50), που βρέθηκαν τυχαία στο διαμέρισμά του στο Παρίσι και όλοι θεωρούσαν χαμένα. Η Νάντια Αργυροπούλου έκανε μια αναδρομή στην εικαστική πλευρά του Βαλαωρίτη αλλά και στον τρόπο που προσεγγίζει κάθε είδους τέχνη. Μίλησε για τον «άνθρωπο που ασκεί σκληρή κριτική στους λαϊκισμούς και τις πατριδοκαπηλίες», για τον «σύγχρονο καλλιτέχνη αλλά και τον σύγχρονο διανοητή, τον αντικομφορμιστή, τον ανατροπέα, τον μέγα σκωπτικό, τον ουτοπικά αναρχικό». Δεν χρειάστηκε να μας πείσει για τους χαρακτηρισμούς. Αρκούσε η εικόνα ενός διαφορετικού επιτύμβιου, έργο Βαλαωρίτη ασφαλώς, που έλεγε: «Θα συνεχίσω άραγε να γράφω και μετά θάνατον; Μα πού θα βρω χαρτί και καλαμάρι στον τάφο;».
Η Νάντια Αργυροπούλου μίλησε για τον άνθρωπο που έχει κρατήσει ανοιχτές τις επιλογές του σε όλα τα είδη της γραφής και της τέχνης, για τις επιρροές του από παντού και από πουθενά, για την αταξινόμητη και ατίθαση διαδρομή του.
Ο Βαλαωρίτης είχε απαντήσεις σε όλα όσα τον ρώτησε ο Γιάννης Μπασκόζος και όσα σχολίασε η Νάντια Αργυροπούλου: «Για τους υπερρεαλιστές, η τέχνη του γραψίματος και η παραστατική τέχνη δεν διαφέρουν. Και τα δύο υπάγονται στην ποιητικότητα που ενώνει τις δύο εκφράσεις». Ο Νάνος Βαλαωρίτης δεν έχει τη γνώμη ότι η τέχνη απεικονίζει απευθείας ό,τι συμβαίνει. «Η τέχνη ενσωματώνει πλαγίως όσα συμβαίνουν. Αυτά πρέπει να εισχωρήσουν και στην ποίηση από την πίσω πόρτα. Η γλώσσα έχει τη δύναμη να δημιουργεί κόσμους. Δεν μπορούμε να ζητούμε από την ποίηση παρά ένα καλό ποίημα, που θα εκφράζει ό,τι όλοι αισθάνονται και δεν μπορούν να το εκφράσουν. Ο,τι μπαίνει σήμερα στα ποιήματά μου είναι η πίκρα που έχουν οι άνθρωποι».
Είχε για όλα άποψη και σχολιασμό. Για τους τζιχαντιστές: «Οι τζιχαντιστές είναι άνθρωποι που δεν σκέφτονται για τον εαυτό τους, ο Θεός σκέφτεται γι’ αυτούς. Και σ’ αυτό πρέπει να είμαστε αντίθετοι».
Για τους σύγχρονους Ελληνες: «Ο σύγχρονος Ελληνας έχει το κεφάλι του στη Δύση και τα πόδια του στην Ανατολή».
Και λίγο πριν καληνυχτίσει το κοινό του: «Πρέπει να βρούμε κάτι άλλο (σ.σ.: ένα σύστημα) που να μην κυριαρχεί η αδιαφορία για τον συνάνθρωπο», είπε ο Νάνος Βαλαωρίτης.
Ηταν μια θαυμάσια φθινοπωρινή βραδιά, με συντροφιά έναν έφηβο που πλησιάζει τα 90 και που έχει σελίδα και παρακολουθεί φανατικά το Facebook. Και παρά τις ψιχάλες που έπεσαν, οι εκδότες δεν είχαν παράπονο. Πέρασε κόσμος από τα περίπτερα, ξεφύλλισε βιβλία, αγόρασε βιβλία.