ΕΥΡΙΠΙΔΗ
Βάκχες
Σκηνοθ.: Αντζελα Μπρούσκου
Θέατρο: Ρεματιάς Χαλανδρίου
(παραγωγή του Φεστιβάλ Επιδαύρου)
Για περισσότερους από δεκαέξι αιώνες γοητεύουν, αγριεύουν, προβληματίζουν οι «Βάκχες» του Ευριπίδη και το αίνιγμα των αντιφάσεών τους. Το έργο δεν έχει χάσει τίποτε από τη συγκλονιστική ορμή και σαγήνη του παρά τις συνεχείς, αντικρουόμενες ερμηνείες, που είτε επιδιώκουν να το πλησιάσουν είτε, δεμένο στο κλαρί των άγονων συνειρμών τους, να το εκσφενδονίσουν προς τον όλεθρο, ως άλλον Πενθέα.
Από τη μακεδονική αυτοεξορία του, τι βλέπει λοιπόν ο γηράσκων και απογοητευμένος ποιητής λίγο πριν από τον θάνατό του; Σίγουρα κάτι που τον συντάραζε, όπως οι μυστικιστικές λατρείες που η Μακεδονία τού πρόσφερε, πολύ πιο πρωτόγονες από όσες είχε ζήσει στην Αττική (και χρησιμοποιήσει σε προγενέστερα έργα του). Και τι δηλώνει ιδεολογικά η ακραία παρουσίαση του τραγικού; Μήπως επιστροφή ενός αμφισβητία των θεών στη πίστη; Ή μήπως καταγγελία ενός φωτισμένου νου για τον όλεθρο όπου μπορεί να οδηγήσει η φανατική θρησκεία; Η νεότερη έρευνα των μελετητών έχει απομακρυνθεί και από τις δύο αυτές θέσεις, για να καταλήξει στο πολύ ανθρώπινο, ευριπίδειο συμπέρασμα: Ο ποιητής δεν είναι ούτε με τον ορθολογισμό και τη βίαιη καταστολή του πολιτικού εξουσιαστή Πενθέα ούτε και με τη μειλίχια – αμείλικτα εκδικητική διονυσιακή επικράτηση. Αναγνωρίζει, ηττημένος σχεδόν, την παράφορη σύγκρουση και ασυμβίβαστη αντίθεση του κόσμου της λογικής –που όχι σπάνια οδηγεί στη τυραννία– και του ενστικτώδους, ανορθολογικού κόσμου που διέπει τη φύση αλλά και τη φύση του ανθρώπου, και τον οποίο (όπως και ο ίδιος ο ποιητής) συχνά και άσοφα αρνούμαστε.
Η Αντζελα Μπρούσκου, σκηνοθέτις νεωτεριστικής οπτικής, προσέγγισε το έργο με καλές προθέσεις αλλά χέρι ασταθές. (Με το ίδιο χέρι σχεδίασε και τα αλλοπρόσαλλα κοστούμια της παράστασης.) Εστίασε σε επαναλαμβανόμενες, μακροσκελείς τελετουργίες του χορού, που όμως δεν σήμαναν τη λογική (μα ούτε και τον λόγο) του κειμένου, παραξένεψαν με τσίγκινα, θορυβώδη αντικείμενα να ισορροπούν στα κεφάλια, αλλά να κυλούν με σαματά στο δάπεδο και φυσικά κούρασαν. Δήλωσε ως κέντρο της ερμηνείας της την καταπίεση των ενστίκτων, των αναγκών, της απόλαυσης στους ανθρώπους, με αποτέλεσμα τις εκρήξεις βίας που συνυπάρχουν στη ρίζα μας, υπερπήδησε τις δεσμεύσεις φύλου από τους ηθοποιούς, τόνισε το στοιχείο της σεξουαλικής απελευθέρωσης των γυναικών. Ομως, αν κι αυτές, οι δηλωμένες προθέσεις, γινόταν παράσταση, θα ήταν επίτευγμα.
Ατυχώς, στο θέατρο της Ρεματιάς ακούστηκαν κατά την κρίση μου, οι πιο τυραννισμένες φωνές, τα πιο ζορισμένα, φωνητικά όργανα ηθοποιών που αντήχησαν τελευταία σε ανοιχτούς χώρους.
Τόσο που, για πρώτη φορά στη ζωή μου, θα προτιμούσα τις Ασιάτισσες ακόλουθες του Διόνυσου, τον Κάδμο, τον Πενθέα και βέβαια τον ίδιο τον Διόνυσο, με την κλασική ψείρα κολλημένη σαν τσίχλα στο μάγουλο και την καλωδίωση στα νεφρά!
Παρακάμπτοντας την εξαίρετη ηθοποιό Μαρία Κίτσιου στον άγονο επί σκηνής αγώνα της να δικαιολογήσει την ερμηνεία του μάντη Τειρεσία με τα φίνα, κοριτσίστικα χαρακτηριστικά της, θλίβομαι για την υποκριτικά σχεδόν ερασιτεχνική απόδοση του Πενθέα από τον Αριστείδη Σερβετάλη, που ούτε η σκηνοθετικά άτεχνη μεταμφίεσή του σε γυναίκα δεν τον έσωσε, όπως και για την άνιση και αναιμική παρουσία του Γιώργου Μπινιάρη στον σπαραχτικό ρόλο του γερο-Κάδμου.
Πώς προσπεράστηκαν οι συγκλονιστικές μαρτυρίες των αγγελιοφόρων – δούλων (μετάφραση Γ. Χειμωνά) από τους εξαίρετους νέους ηθοποιούς (Αργύρη Πανταζάρα, Χάρη Χαραλάμπους, Παρθενόπη Μπουζούρη); Πού ήταν το τραγικό ρίγος στην εμφάνιση, τον θρίαμβο, την κατάρρευση, τη συνειδητοποίηση, τον θρήνο τής (πλέον αδιάφορης) Αγαύης (Αντζελα Μπρούσκου); Και, τέλος, ο Διόνυσος της Αγλαΐας Παππά: Εντάξει, αυτάρεσκος. Το δικαιούται. Εντάξει, πανέμορφος. Αλλά και μονόχορδα ομιλών και ντυμένος σαν σε πασαρέλα με μαύρα συνολάκια που άφηναν ακάλυπτο το γραμμωμένο, εφηβικό μπούστο με μαύρη ταινία να καλύπτει το στήθος; Κι εκείνη η μπασαρισμένη φωνή με τον μάγκικο, απειλητικό τονισμό να προσπαθεί να ευθυγραμμίσει φωνητικές χορδές ακατάλληλες ή αγύμναστες σε ανοιχτούς χώρους; Πού η γαλήνια αταραξία του Διόνυσου; Πού οι συνεχείς μεταμορφώσεις σε άνθρωπο, ενδιάμεσο, θεό, πού η ταλαντούχος ηθοποιός που ξέρουμε;
Οι «Βάκχες» επαύξησαν το φετινό ζητούμενο: Ευκρινές σκηνοθετικό όραμα.