Τις τελευταίες εβδομάδες υπήρξαν ποιοτικές διαφοροποιήσεις στο μέτωπο της ουκρανικής κρίσης. Στο πεδίο των μαχών, οι ρωσόφωνοι συνεπικουρούμενοι από τη Μόσχα, όχι μόνο ανέκτησαν τον έλεγχο αλλά άρχισαν να προελαύνουν προς άλλες περιοχές. Επακόλουθα, το Κίεβο, αδυνατώντας να εξασφαλίσει αντίστοιχη υποστήριξη από τους δυτικούς του εταίρους, υποχρεώθηκε σε τακτική αναδίπλωση επισπεύδοντας την κατάπαυση του πυρός. Με δυσμενέστερους, πάντως, όρους, από ό,τι πριν από λίγο καιρό όταν είχε το πάνω χέρι στο έδαφος και με αναγκαστική πλέον την αποδοχή του νέου status quo στην ΝΑ Ουκρανία.
Παράλληλα, κύκλοι της ουκρανικής κυβέρνησης που προσδιορίζουν την εξωτερική πολιτική με ανεύθυνο τρόπο και όρους εσωτερικής κατανάλωσης (ειδικότερα ενόψει των βουλευτικών εκλογών), ζήτησαν την ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ, αγνοώντας τις αντικειμενικές συνθήκες, βάσει των οποίων σε ένα τέτοιο σενάριο, οι εδαφικές απώλειες θα ήταν μεγαλύτερες από τις υφιστάμενες.
Εν συνεχεία, η Σύνοδος Κορυφής του ΝΑΤΟ στην Ουαλλία, υποδέχτηκε παγωμένα την επίτευξη εκεχειρίας, ενώ οι διιστάμενες απόψεις επιβεβαιώθηκαν τόσο από τον εθελοντικό χαρακτήρα που δόθηκε στη δύναμη ταχείας επέμβασης που θα δραστηριοποιείται πέριξ του μεγάλου μας ανατολικού γείτονα, όσο και από το τελικό ανακοινωθέν, που προβλέπει την παροχή στρατιωτικής βοήθειας στο Κίεβο από κάθε μέλος που το επιθυμεί, πολύ μακριά από την επιθυμητή ομοφωνία.
Και ενώ η εύθραυστη ειρηνευτική διαδικασία δοκιμάζεται, με τους Ποροσένκο και Πούτιν να επιχειρούν, για τους δικούς του λόγους ο καθένας, να τηρηθεί με σχετική ευλάβεια, συνομιλώντας σχεδόν καθημερινά, η Ε.Ε. επαναφέρει το ενδεχόμενο νέου γύρου κυρώσεων. Δεδομένης της χρονικής στιγμής όπου, μετά από ένα εξάμηνο κλιμακούμενης διένεξης, βρίσκεται κοινός τόπος για να εκκινήσουν διαπραγματεύσεις, με το Κρεμλίνο να «λογικεύεται», τουλάχιστον προσώρας, αυτή η συζήτηση είναι άσκοπη και δυνάμει αντιπαραγωγική.
Αντί να προστατευθεί και κατόπιν να αξιοποιηθεί η συμφωνία δώδεκα σημείων (αντιληπτή η δυσκολία εφαρμογής της), για την οποία απαιτείται η εποικοδομητική συμβολή της Μόσχας, διακινδυνεύεται περαιτέρω αποξένωσή της και διεύρυνσης του χάσματος. Γιατί, αν τελικά υλοποιηθούν οι νέες κυρώσεις, και μάλιστα αυτές που ακουμπούν τον ευαίσθητο ενεργειακό κλάδο, η αντίδραση της ρωσικής πλευράς είναι δεδομένη. Μία τέτοια κίνηση, λοιπόν, υπονομεύει την, ούτως ή άλλως, ασταθή κατάπαυση του πυρός και ενισχύει εκατέρωθεν τα στρατόπεδα που επιθυμούν οριστικό ξεκαθάρισμα λογαριασμών μέσα από τη σύγκρουση.
Η στρεβλή αντίληψη με την οποία προσεγγίζουμε τη Ρωσία, σε συνάρτηση με τις παλινωδίες της υπερδύναμης σε μία σειρά από μέτωπα, και εν τέλει την έλλειψη στρατηγικής, μας έχουν φέρει στην αναζήτηση της χρυσής τομής μεταξύ κατευνασμού, χωρίς, όμως, να δίνουμε την αίσθηση αδυναμίας, και άτεγκτης στάσης, προκειμένου το μήνυμα να μην επιδέχεται αμφισβητήσεων. Σε ένα κόσμο τόσο αλληλοσυμπληρωματικό όσο ο σημερινός, η ζημία του ενός επ’ουδενί δεν συνεπάγεται κέρδος για τον άλλο. Εξ ου και η διστακτικότητα στην επιβολή μέτρων που θα πλήξουν τις ευρωπαϊκές οικονομίες ή θα στιγματίσουν τις αμερικανορωσικές σχέσεις σε μία συγκυρία, όπου η μεν Ε.Ε. δεν έχει την πολυτέλεια ενός παρατεταμένου εμπορικού πολέμου, οι δε ΗΠΑ χρειάζονται τη συνδρομή της Ρωσίας για την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση μιας σειράς διεθνών προκλήσεων ασφάλειας. Συνεπώς, δεν μπορεί το σύνολο της Δύσης να σύρεται από τις στείρες αγκυλώσεις Ανατολικών και Βαλτικών κρατών, δοκιμάζοντας τα ρωσικά αντανακλαστικά, με την αλλαγή των κανόνων του παιχνιδιού, όπως επιχειρήθηκε πρώτα από την Ε.Ε. στην Ουκρανία, με την ανατροπή Γιανουκόβιτς. Ούτε ασφαλώς να αποδέχεται τετελεσμένα, τα οποία, ωστόσο, εν τοις πράγμασι, δεν έχει καταφέρει να αποτρέψει.
Υποτιμούν το κόστος
Το Κρεμλίνο από την άλλη, διακατεχόμενο ολοένα και εντονότερα από το σύνδρομο της αναδόμησης -με σύγχρονα χαρακτηριστικά αλλά παραδοσιακά μέσα- της ρωσικής αυτοκρατορίας, βρίσκεται σε κατάσταση μερικής αφασίας σε σχέση με τις οδυνηρές συνέπειες που θα έχει η κρίση με τη Δύση. Η ενίσχυση του πληγωμένου εθνικού φρονήματος, που τροφοδοτείται από τους δυναμικούς χειρισμούς σε σχέση με την «αδελφή» Ουκρανία, σε συνδυασμό με την απουσία μηχανισμών ελέγχου των αποφάσεων του προέδρου, υποβαθμίζουν στη δημόσια σφαίρα την έκταση του κόστους, εντούτοις, αυτό δεν αναιρεί το υψηλό τίμημα που θα κληθούν να πληρώσουν οι Ρώσοι πολίτες.
Αντίθετα, πάντως, με τη γενικότερη αίσθηση ότι η ευάλωτη και υφεσιακή οικονομία δεν θα αντεπεξέλθει ενδεχόμενης παρατεταμένης αντιπαράθεσης, ο ρωσικός λαός φημίζεται για τις αντοχές, στα όρια της μακαριότητας, έναντι των κακουχιών, ενώ η τωρινή ηγεσία διακρίνεται για την υπομονή και το πείσμα της. Τούτων δοθέντων, είναι πιθανό το Κρεμλίνο να αποφασίσει να απορροφήσει τη δεδομένα μεγάλη ζημία για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα από αυτό που οι αντίστοιχες ευρωπαϊκές ηγεσίες, υπό την πίεση κοινοβουλίων, επιχειρήσεων, μέσων, και κοινωνίας πολιτών μπορούν να δικαιολογήσουν.
Μεγαλύτερο θύμα της εμπλοκής είναι βέβαια η ίδια η Ουκρανία. Το αδιέξοδο της οποίας συνίσταται στην επιθυμία της κυβέρνησης να απεγκλωβιστεί από τον ρωσικό ζυγό, γνωρίζοντας, ωστόσο, αφενός ότι η ανάκαμψη διέρχεται μέσα από τη βελτίωση των σχέσεων με τoν μεγάλο γείτονα, αφετέρου διαπιστώνοντας πως η υποστήριξη των δυτικών της εταίρων δεν είναι αρκετή για να την ισχυροποιήσει vis-à-vis της Μόσχας. Αν τυχόν δεν ικανοποιήσει σημαντικό κομμάτι των αιτημάτων των ρωσόφωνων, αναλαμβάνει το ρίσκο οριστικής παράλυσης ή απώλειας ελέγχου επί δικών της εδαφών. Αν πάλι υποκύψει στις ρωσικές διεκδικήσεις, προσφέροντας ειδικό καθεστώς σε συγκεκριμένες περιοχές, υποθηκεύει, επί του πρακτέου, μέρος της εθνικής της κυριαρχίας, γεγονός που προσδίδει επιπλέον μοχλούς πίεσης στη Ρωσία. Η ατυχία και συνάμα ευκαιρία για τα εμπλεκόμενα μέρη είναι πως τα συμφέροντά τους είναι άρρηκτα συνδεδεμένα, ώστε η μοίρα του ενός να ορίζει τις τύχες του άλλου!
* Ο κ. Φίλης είναι Διευθυντής Ερευνών του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων.