Η πολιτική σύγκρουση κυβέρνησης – ΣΥΡΙΖΑ είναι λίγο πολύ φυσική και αναμενόμενη. Η οιονεί όμως πολιτική σύγκρουση που ξέσπασε μεταξύ κυβέρνησης και ΣτΕ είναι εντελώς απροσδόκητη. Τουλάχιστον έτσι υποστηρίζουν μερικοί. Είναι όμως έτσι;
Εάν κάποιος κοιτάξει προσεκτικά την απόφαση του ΣτΕ θα διαπιστώσει από το αιτιολογικό ότι η υποφώσκουσα αντιπαράθεση θέσεων δεν ήταν και τόσο απροσδόκητη, πολλώ δε μάλλον καθόλου παράδοξη. Πρόκειται για μια οιονεί πολιτική διαμάχη, με την έννοια των πεποιθήσεων που προβάλλονται ως θεμελιώδεις για τη συγκρότηση της κοινωνίας, ως σύνολο σχέσεων. Μια διαμάχη εντός του συντηρητικού πολιτικού χώρου, με την ευρεία έννοια και όχι βέβαια μια πολιτική νίκη των συνδικαλιστών ή άλλων δυνάμεων αριστερών πεποιθήσεων. Τι εννοούμε μ’ αυτό. Το ΣτΕ είναι αναμφίβολα ένας συντηρητικός θεσμός του κοινωνικού μας οικοδομήματος. Οι βασικές αρχές που το διέπουν είναι η ρύθμιση, η προστασία του γενικού συμφέροντος, η κατασταλτική αποτροπή του κράτους από ρυθμίσεις που αντίκεινται στην παραδεδομένη δικαιική και συνταγματική τάξη. Το ΣτΕ αυτά ακριβώς τα εργαλεία αξιοποίησε για να προστατεύσει με την παρέμβασή του στο ζήτημα της λειτουργίας των καταστημάτων τις Κυριακές τη γενική συντηρητική αντίληψη, η οποία κόβει κάθετα λίγο πολύ όλο το φάσμα των πολιτικών ιδεών, περί της προστασίας της οικογενειακής ζωής, της διατήρησης των κοινωνικών και οικογενειακών σχέσεων ως σχέσεων ουσίας με κανονικότητα και διάρκεια, της ανάγκης του ανθρώπου να συναντηθεί και να αντιμετωπίσει τις μεταφυσικές του ανησυχίες για να μπορεί να είναι ένας καλύτερος και περισσότερο ισορροπημένος άνθρωπος στην κοινωνία. Αυτού του είδους οι αναλύσεις των κοινωνικών θεσμών είναι ιδιαίτερα συχνές στην κλασική συντηρητική παράδοση σκέψης.
Από την άλλη πλευρά εντός αυτής της ευρείας συντηρητικής γραμμής βρίσκεται η νεοφιλελεύθερη αντίληψη που εκπροσωπεί η κυβέρνηση. Αυτή συνοψίζεται στη γραμμή Hayek, ότι δηλαδή η κοινωνία δεν υφίσταται ως αυθύπαρκτη ενότητα σχέσεων, αλλά αποτελεί το τυχαίο και μη αναμενόμενο αποτέλεσμα των εγωιστικών βουλήσεων. Αν δεν υπάρχει κοινωνία ως έννοια τότε δεν υφίσταται κανένας πραγματικός λόγος να προστατέψεις αυτό το πλέγμα κοινωνικών σχέσεων, όπως την οικογένεια και βέβαια δεν υφίσταται και γενικό συμφέρον. Υπάρχει μόνο το συμφέρον του ξενοδόχου, του καταστηματάρχη, του πωλητή. Η κυβέρνηση, υπ’ αυτήν την αντίληψη δεν έχει παρά να αφήσει όλες τις εντάσεις να λυθούν μέσω της αγοράς. Οποιος θέλει ανοίγει, όποιος θέλει δεν ανοίγει. Αντιστοίχως, εάν κάποιος υπάλληλος θέλει να ξεκουράζεται τις Κυριακές μπορεί να επιλέξει μιαν άλλη εργασία. Για όλα τα προβλήματα υπάρχει μια λύση και αυτή είναι η ελεύθερη αγορά. Ωστόσο, αυτή η ελεύθερη αγορά δεν είναι και τόσο ελεύθερη, διότι σε ένα απορρυθμισμένο περιβάλλον κυριαρχεί (επιβιώνει) ο δυνατότερος και όχι οι κανόνες και το δίκαιο. Είναι λοιπόν εμφανές ότι η νεοφιλελεύθερη αντίληψη της κυβέρνησης, η οποία εκφράζεται πάντα ως ρεαλισμός, επικυρώνει τη δύναμη του ισχυρότερου και εξωθεί την κοινωνία στα άκρα.
Είναι επίσης προφανές ότι η χώρα έχει ανάγκες. Το ίδιο όμως και η ελληνική κοινωνία. Η ομαλή κοινωνική και οικογενειακή αναπαραγωγή δεν θίγεται εάν τα ανθοπωλεία ή οι κάβες παραμένουν ανοιχτά και τις Κυριακές. Θίγεται όμως το σύνολο των κοινωνικών και οικογενειακών σχέσεων όταν οι θεσμοί προσλαμβάνουν την κοινωνία ως τυχαία έκφανση των επιμέρους ατομικών αναγκών χωρίς νόημα και προσανατολισμό. Η κοινωνική τελεολογία όμως είναι η ευημερία και όχι ο αέναος και απροϋπόθετος ανταγωνισμός των δρώντων υποκειμένων. Υπ’ αυτήν την έννοια, παρότι το σκεπτικό του ΣτΕ θεμελιώνεται σε συντηρητικές αξίες, αποκτά ένα προοδευτικό πολιτικό απόθεμα, διότι υπερβαίνει τις καταστροφικές νεοφιλελεύθερες αντιλήψεις και προστατεύει την ομαλή κοινωνική αναπαραγωγή.
* Διδάσκων στο ΕΑΠ.