Από το μεσημέρι της Κυριακής που οι φωτογραφίες τους έκαναν τον γύρο του κόσμου, κανείς δεν έμεινε ασυγκίνητος με την εικόνα τους. Ψηλές, 2,27μ., επτά εκατοστά ψηλότερες από τις έξι διάσημες κόρες του Ερεχθείου, οι δύο Καρυάτιδες που αποκαλύφθηκαν πια ολόκληρες στην Αμφίπολη, φορούν ποδήρη χιτώνα με μακριά μανίκια, μακρύ κροσσωτό ιμάτιο με πλούσιες πτυχώσεις, έχουν μακριές μπούκλες και σκουλαρίκια στα αυτιά.
Είναι όμως οι μικρές λεπτομέρειες που συγκίνησαν όσους τις έβλεπαν ακόμη κι από τις φωτογραφίες του υπουργείου Πολιτισμού. Οπως τα ακροδάχτυλα των ποδιών τους και ο τρόπος που φιλοτεχνήθηκαν. Οι Καρυάτιδες στον λόφο Καστά, αντίθετα με εκείνες του Ερεχθείου που ο χιτώνας τους φτάνει ώς κάτω, αποκαλύπτουν λεπτομέρειες πάνω στους κοθόρνους που φορούν. Ενα είδος παπουτσιού με ψηλή σόλα που οι γυναίκες της εποχής έδεναν με κορδόνια. Εκεί βλέπει κανείς εύκολα τα χρώματα της διακόσμησής τους, το κίτρινο και το κόκκινο. Αλλά και η μπέρτα που φορούν, μας λέει η αρχαιολόγος κ. Ελένη Μπάνου, έχει ενδιαφέρον. «Οταν ζώνεται ψηλά -όπως σε αυτά τα δύο αγάλματα- την ονομάζουμε απόπτυγμα».
Χρειάστηκε να αφαιρεθούν τρεις σειρές από τους πωρόλιθους του τοίχου σφράγισης μπροστά από τον δεύτερο διαφραγματικό τοίχο, για να φανούν όρθιες οι Καρυάτιδες πάνω σε μαρμάρινα βάθρα μήκους 1,33 μ., ενώ αφαιρώντας χώματα η ομάδα βρήκε μεγάλα τμήματα των χεριών τους, ανάμεσά τους ολόκληρο τον αγκώνα της μιας από τις δύο.
Αν αυτά τα ευρήματα εντυπωσιάζουν κυρίως το κοινό που έβαλε στη ζωή του την ανασκαφή της Αμφίπολης σχεδόν σαν καθημερινή ανάγκη ενημέρωσης, οι αρχαιολόγοι ρίχνουν την προσοχή τους στον τέταρτο θάλαμο, η ύπαρξη του οποίου είναι γεγονός. Κατά τη διάρκεια δειγματοληπτικού ελέγχου με χειροκίνητο γεωτρύπανο, εντοπίστηκε νέο μαρμάρινο θύρωμα ανοίγματος 0,96 μ. (μικρότερο από τα προηγούμενα), στον βόρειο τοίχο του τρίτου χώρου.
«Είναι ένα μνημείο που συνεχώς αιφνιδιάζει. Οσο και αν το υποψιαζόμασταν δεν παύει να είναι έκπληξη η ύπαρξη του τέταρτου θαλάμου. Χρειάζεται υπομονή, ψυχραιμία και λίγα λόγια γιατί δεν έχουμε παράλληλό του ώστε να λέμε ότι είναι παρόμοιο με το τάδε» λέει στην «Κ» η γ.γ. του υπουργείου Πολιτισμού κ. Λίνα Μενδώνη. Η αποκάλυψη της τέταρτης εισόδου αλλάξει και πάλι τα ανασκαφικά δεδομένα, με τις ελπίδες να πέφτουν τώρα στην τέταρτη αίθουσα, μήπως εντέλει βρίσκεται εκεί ο ταφικός θάλαμος.
Υπάρχουν όμως ευχάριστα νέα και για το καινούργιο μαρμάρινο θύρωμα που εντοπίστηκε στην ανασκαφή. Η διευθύντρια της Γ΄ Εφορείας Προϊστορικών Κλασικών Αρχαιοτήτων, Ελένη Μπάνου, επισημαίνει μια ενδιαφέρουσα ομοιότητα για δύο ευρήματα τα οποία -όπως μας εξηγεί- έχουν χρονολογική συγγένεια. «Το μαρμάρινο θύρωμα που οδηγεί από τον δεύτερο στον τρίτο θάλαμο του μνημείου, είναι ίδιο με ένα ανάγλυφο από τη Θάσο το οποίο σήμερα βρίσκεται στο Μουσείο Πολ Γκετί στην Καλιφόρνια» .
Εντυπωσιακή αναλογία
Αλλοι συνάδελφοί της στέκονται στο ύψος του μνημείου στον λόφο Καστά που αγγίζει τα 6,50 μ., από το δάπεδο στη θόλο. Το πλάτος των χώρων είναι 4,5 μ., όπως άλλωστε και η σκάλα. Αναλυτικότερα η απόσταση από τις Σφίγγες ώς τις Καρυάτιδες είναι 6 μ., από τις Καρυάτιδες στον τρίτο διαφραγματικό τοίχο είναι 4 μ,. κι από τον τρίτο διαφραγματικό ώς τον τέταρτο θάλαμο πάλι 6 μ. Οπως λένε διακεκριμένοι αρχαιολόγοι «υπάρχει μια αναλογία στο μνημείο».
Παρότι η ανασκαφή είναι ακόμη σε εξέλιξη στην περιοχή που αποκαλύφθηκαν οι Καρυάτιδες, αρκετοί ισχυρίζονται ότι τουλάχιστον ως προς τη χρονολόγηση «η ανασκαφέας φαίνεται να έχει δίκιο». «Δεν μπορεί αυτό το σημείο του μνημείου ως αρχιτεκτονική δομή να έγινε εκ των υστέρων» σημειώνει κορυφαία αρχαιολόγος.
Πράγματι είναι ένα μνημείο με μεγάλες διαστάσεις, σε μακρόστενο σχήμα όπως δείχνουν οι τρεις χώροι που αποκαλύφθηκαν, «σαν να σε προετοιμάζουν για ένα εντυπωσιακό ταφικό θάλαμο». Υπάρχουν όμως κι εκείνοι που προβληματίζονται για την έλλειψη μέχρι σήμερα θύρας στους χώρους.
Τα γλυπτά είναι δύσκολα
«Δεν περιμένουμε από τις Καρυάτιδες να χρονολογήσουμε τον τάφο. Τα γλυπτά είναι από τα πιο δύσκολα χρονολογήσιμα αρχαιολογικά ευρήματα. Πρέπει να καθαριστούν, να φωτογραφηθούν, να τις δουν οι ειδικοί, να ακουστούν διαφορετικές απόψεις» λέει στην «Κ» ο καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας στο Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών κ. Πάνος Βαλαβάνης. Δύο πράγματα, λέει, παίζουν ρόλο. Το γεγονός ότι είναι αρχαϊστικές, έχουν δηλαδή στοιχεία παλιότερα από την εποχή τους, δυσκολεύει τη χρονολόγηση και ότι προέρχονται από ντόπιο εργαστήριο της περιοχής, του οποίου, όμως, δεν γνωρίζουμε και δεν έχουμε χρονολογήσει την παραγωγή του. «Οι τάφοι αυτοί δεν χρονολογούνται από τον γλυπτό τους διάκοσμο αλλά από τα κτερίσματα (εφόσον βρεθούν) και από την ίδια την ανασκαφή: το χώμα και τη στρωματογραφία».
Εξηγεί ακόμη ότι ο δημιουργός τους μπορεί να προέρχεται από κάποιο επαρχιακό εργαστήριο, αλλά να ήταν σημαντικός καλλιτέχνης της Μακεδονίας χωρίς αυτό να σημαίνει ότι ανήκε στους επίσημους γλύπτες της αυλής του Μ. Αλεξάνδρου. Εκείνο πάντως που προβληματίζει τον κ. Βαλαβάνη, είναι ότι δεν έχει βρεθεί ώς σήμερα καμία θύρα. «Ταφικός θάλαμος χωρίς πόρτα είναι παράλογο» λέει χαρακτηριστικά.
Με ασπίδες και δόρατα
Αν όλες αυτές οι λεπτομέρειες απασχολούν τους αρχαιολόγους, την Κυριακή το μεσημέρι, δύο πούλμαν με συνεπαρμένους Ελληνες που κρατούσαν ασπίδες και δόρατα κατέφτασαν στο χωριό Μεσολακκιά. Ηθελαν, να αποτίσουν φόρο τιμής στην Αμφίπολη…
Οι φήμες για ανεύρεση νομισμάτων στο εσωτερικό του τάφου διαψεύδονται από στελέχη του ΥΠΠΟΑ που ισχυρίζονται ότι «δεν αληθεύει», ενώ οι υπηρεσίες του προβληματίζονται ήδη για το πώς μπορεί να γίνει σωστά η ανάδειξη αυτού του μνημείου-γρίφου. Πώς θα γίνει επισκέψιμος ο χώρος, κάτι βέβαια που θα φανεί μετά την ολοκλήρωση της ανασκαφής. Η λύση του στεγάστρου είναι μια πρόταση, ενώ εξετάζεται να προχωρήσουν οι υπηρεσίες σε μια πιο υποβλητική κατασκευή που θα θυμίζει κέλυφος. «Αυτά είναι πρόωρα σχέδια» διαφωνούν όσοι προσπαθούν επικεντρωθούν στις τεχνικές εργασίες. Σύμφωνα με το ΥΠΠΟΑ δρομολογείται η απομάκρυνση χώματος από τον δεύτερο χώρο προκειμένου να μπορούν να περάσουν μεγάλου μήκους μεταλλικά στοιχεία αντιστήριξης και υποστήλωσης του τρίτου θαλάμου.
Επίσης από τον σφραγιστικό τοίχο μπροστά στις Καρυάτιδες θα αφαιρεθούν και άλλοι λίθοι για να τοποθετηθεί μεταφορική ταινία απομάκρυνσης χώματος, ενώ στον πρώτο χώρο οι υπεύθυνοι θα αφαιρέσουν κατά 1 μ. το χώμα ώστε να φτάσουν στο έδαφος. Οταν, τέλος, ξεκινήσει η πρώτη φάση αντιστήριξης- υποστύλωσης του τρίτου χώρου θα ξεκινήσει το «κούρεμα» των επιχώσεων πάνω από το ταφικό μνημείο.