Από αρχαιοτάτων χρόνων», καταπώς ξεκινούσαμε τις γυμνασιακές μας εκθέσεις, οι άνθρωποι θρηνωδούν γιατί στο παρελθόν όλα ήταν καλύτερα. Πλήθος και στη δική μας εποχή οι λογής λογής θρηνωδοί. Ανάμεσά τους και όσοι κλαίνε με μαύρο δάκρυ που η τέχνη βρίσκεται σήμερα σε παρακμή, που έχει τελειώσει πια η περίοδος των μεγάλων δημιουργών και των μεγάλων έργων. Ασχετοι και απειρόκαλοι είναι όσοι τα λένε αυτά ή, στην καλύτερη περίπτωση, προβεβηκότες που δεν παρακολουθούν τίποτε από όσα γίνονται γύρω τους και μένουν προσκολλημένοι σε όσα διάβασαν, είδαν και άκουσαν στη νεότητά τους. Εν πάση περιπτώσει, το σημερινό μυθιστόρημα και το σημερινό σινεμά –τουλάχιστον αυτά– διαψεύδουν τη θρηνωδία τους. Εχουμε μυθιστορήματα και ταινίες που αύριο οι ιστορικοί θα τα κατατάσσουν στα αριστουργήματα και έχουμε επίσης πάρα πολλά έργα από τη μέση στάθμη και πάνω, τα οποία έχουν μεγάλη σημασία, γιατί, χωρίς αυτά, τα μεγάλα και τα κορυφαία δεν έχουν έδαφος να φυτρώσουν, να προσληφθούν και να ξεχωρίσουν. Αυτή την αδέξια εισαγωγή προκάλεσε η συγκίνηση και η χαρά μου –και η ελπίδα– από την ταινία «Locke» (2013) του Στίβεν Νάιτ (Steven Knight), που προβλήθηκε στις αίθουσές μας φέτος το καλοκαίρι.
Ο Αϊβαν Λοκ –το επώνυμο του ήρωα δίνει τον τίτλο στην ταινία– είναι ένας εξαιρετικός εργοδηγός, που αγαπάει τη δουλειά του και λατρεύει την οικογένειά του. Εκείνο το βράδυ, όμως, αντί να γυρίσει στο σπίτι του, για να δει ποδόσφαιρο στην τηλεόραση μαζί με τους γιους και τη γυναίκα του, αντί να φροντίσει να βρίσκεται την επομένη από τα χαράματα στο εργοτάξιο, όπου θα πέσουν εκατοντάδες τόνοι σκυροδέματος, ταξιδεύει χιλιόμετρα μακριά για να φτάσει έγκαιρα στο μαιευτήριο, όπου γεννάει πρόωρα η γυναίκα με την οποία κοιμήθηκε μία μόνο βραδιά και την οποία καλά καλά δεν ξέρει. Είναι όμως ο πατέρας του παιδιού. Ολη η ταινία είναι ο εξαίρετος Τομ Χάρντι, μέσα στο αυτοκίνητο, να μιλάει στο τηλέφωνο. Αυτό και τίποτε άλλο.
Ο ήρωας έχει πάρει την απόφασή του: απόψε δεν θα πει ψέματα σε κανέναν, ούτε στη γυναίκα του ούτε στη δουλειά του, αναλαμβάνοντας αδιαμαρτύρητα τις βαριές συνέπειες (απολύεται από τη δουλειά του και τον διώχνει και η γυναίκα του από το σπίτι), ούτε στη γυναίκα που φέρνει στον κόσμο το παιδί του (στην ερώτησή της αν την αγαπάει, της απαντάει ότι ούτε την αγαπάει ούτε τη μισεί, απλώς δεν την ξέρει).
Ο Λοκ δεν είναι διανοούμενος, εργοδηγός είναι, δεν ξέρει τίποτε για τη διαμάχη Κονστάν – Καντ σχετικά με το δικαίωμα να λέμε ψέματα. Απόψε δεν θα πει ψέματα σε κανέναν, γιατί είναι αποφασισμένος καθαρά και ξάστερα να αναλάβει την ευθύνη του απέναντι στο παιδί του που γεννιέται εκείνη τη στιγμή. Εχει λάβει την απόφασή του και δεν τον νοιάζει αν θα τον αγαπήσουν ή θα τον μισήσουν γι’ αυτήν. Θέλει να είναι εκεί τη στιγμή της γέννας, θέλει το παιδί του να δει το πρόσωπο του πατέρα του, να πάρει το όνομά του και να μη σπαταλήσει τη ζωή του να αναρωτιέται για τον πατέρα του. Δεν αποποιείται τις άλλες ευθύνες του –φροντίζει με κάθε λεπτομέρεια για τη δουλειά στο εργοτάξιο, ακόμη και μετά την απόλυσή του–, τούτη τη στιγμή όμως προέχει η ευθύνη για τη γέννα. Ο εργοδηγός Λοκ ξέρει να ιεραρχεί.
Ο Αϊβαν Λοκ δεν θέλει να επαναλάβει ό,τι έκανε ο πατέρας του σε αυτόν, που εμφανίστηκε μπροστά του όταν εκείνος ήταν ήδη 23 χρόνων. Πολύ συχνά οι γιοι επαναλαμβάνουν στη ζωή τους τα παραπτώματα του πατέρα, όχι γιατί αυτά έμαθαν κοντά του, αλλά για να διασώσουν μέσα τους την πατρική εικόνα. Ο Λοκ παίρνει άλλο δρόμο, παίρνει τον δρόμο της ρήξης με τον πατέρα, όχι τόσο τον ναρκομανή και αλκοολικό όσο τον ανεύθυνο πατέρα. Αυτό μαρτυρεί όλη του η ζωή, αυτό ακριβώς μαρτυρεί και τούτη η πράξη του, που εκ πρώτης όψεως φαίνεται να επαναλαμβάνει ό,τι έκανε ο πατέρας του.
Μέσα σε μια ώρα ο Λοκ τα έχασε όλα, έχασε τη δουλειά του και το σπίτι του. Ενώ κοντεύει πια να φτάσει στο μαιευτήριο, δέχεται το τελευταίο τηλεφώνημα: ακούγεται το κλάμα του νεογέννητου. Στην αρχή αποσβολώνεται και αμέσως μετά το πρόσωπό του ιλαρύνεται. «Παιδίον εγεννήθη ημίν», θα αναφωνούσε η Χάνα Αρεντ. «Χαρά εν όλω τω κόσμω», θα προσθέταμε εμείς. Ο πατέρας συνεχίζει να οδηγεί. Σε λίγο θα δει το πρόσωπο του παιδιού του. Ο Αϊβαν Λοκ, με άλλα μέτρα και σταθμά, δεν έχασε τίποτε.
Η ταινία προβλήθηκε στην Ελλάδα με τον τίτλο «Σε λάθος χρόνο». Δεν μπορώ να φανταστώ πιο λαθεμένη επιλογή. Ο χρόνος που αναλαμβάνουμε την ευθύνη μας είναι πάντα ο σωστός χρόνος.