Θύμωνε όταν τον φώναζαν Ελία…

Θύμωνε όταν τον φώναζαν Ελία…

4' 42" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Ενα δεκαήμερο γεμάτο ταινίες του Ηλία Καζάν έρχεται στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος, 9 – 19/10. Η ρετροσπεκτίβα, 11 χρόνια μετά τον θάνατό του, ξανακάνει επίκαιρο το έργο ενός από τους κορυφαίους σκηνοθέτες του κινηματογράφου και του θεάτρου του 20ού αιώνα.

Συνδιοργανώνεται από την Ταινιοθήκη, τη Fox Entertainment, το UCLA Film & Television Archive και την εταιρεία διανομής UIP. Θα προβληθούν 15 ταινίες μυθοπλασίας, αλλά και το ντοκιμαντέρ «Α Letter to Elia» των Μάρτιν Σκορσέζε και Κεντ Τζόουνς.

«Τι ήθελα από τη ζωή μου; Τίποτα σπουδαίο. Ηθελα μόνο να είμαι Αμερικανός, να έχω και εγώ εκείνα τα πράγματα που είχαν τα Αμερικανόπουλα, μια καθημερινή ζωή σαν τη δική τους, να με δέχονται στις παρέες τους, να χαίρομαι ό,τι χαίρονται κι αυτά. Αναζητούσα τα πιο συνηθισμένα και ταυτόχρονα τα πιο πολύτιμα πράγματα». Ο Ανατολίτης Ηλίας Καζαντζόγλου, στη χειμαρρώδη αυτοβιογραφία του, «Μια ζωή» (Ελληνική Ευρωεκδοτική), αυτοψυχαναλύεται.

Στην Αμερική έφτασε με υπερωκεάνιο το 1913, ήταν τεσσάρων χρόνων όταν πρωτοαντίκρισε το Αγαλμα της Ελευθερίας. Ο πατέρας του είχε αφήσει πίσω του την Κωνσταντινούπολη (εκεί γεννήθηκε ο Καζάν) παίρνοντας μαζί του τον φόβο και τη νοοτροπία του Ελληνα που είχε μάθει να επιβιώνει στην τουρκοκρατούμενη Ανατολία. «Φυλαγόταν. Απέφευγε να μιλάει πολύ στους δρόμους και έδειχνε σε όλο τον κόσμο το συμβιβαστικό του χαμόγελο. Εμαθε να εκμεταλλεύεται την εξυπνάδα του και κατάφερε να επιβιώσει χάρη στις πονηριές του και στα τεχνάσματά του».

Το όνειρο και η «μαύρη λίστα»

Η ζωή του νεαρού Ηλία ήταν μια διαρκής κόντρα με τον πατέρα του (που τον ήθελε έμπορο χαλιών στο οικογενειακό τους μαγαζί). «Εμαθα να κρύβω τις επιθυμίες μου. Ο,τι αγαπούσα και ήθελα πιο πολύ έπρεπε να το παίρνω γρήγορα και χωρίς να με καταλαβαίνουν. Σιγά σιγά έγινα σκληρός».

Ο Καζάν μπήκε με πείσμα και οργή στη λεωφόρο του αμερικανικού ονείρου. Του πήρε λίγα χρόνια για να αναδειχτεί σε μία από τις μεγαλύτερες ιδιοφυΐες που περάσαν από το Μπρόντγουεϊ και το Χόλιγουντ και μόνο λίγους μήνες για να γίνει η προσωποποίηση του μακαρθισμού: καταδότης φίλων και συντρόφων του. Στα Οσκαρ του 1999, τη στιγμή που παραλάμβανε ένα βραβείο για το σύνολο του έργου του, δεν ήταν λίγοι αυτοί που επιδεικτικά δεν χειροκρότησαν.

Ο αντιφατικός Καζάν έφερε άνεμο ανανέωσης πρώτα στο Μπρόντγουεϊ και μετά στο Χόλιγουντ. Στηρίχτηκε στον ηθοποιό και ήταν πάντα ανοιχτός στο απρόσμενο που θα μπορούσε να απογειώσει την ερμηνεία του. Ζεστός και απλός, μαζί του τον έκανε να νιώσει τη διαφορά ανάμεσα στο να παίζει φυσικά ένα ρόλο από το να μπαίνει πραγματικά στο πετσί του ρόλου.

Ποτέ «action»

Στα κινηματογραφικό πλατό απέφευγε να φωνάζει «action» από τον τηλεβόα. «Ο Καζάν πλησίαζε τους ηθοποιούς και τους ζητούσε να γυρίσουν την πλάτη τους στον φακό, να “πάρουν τον χρόνο τους” και ν’ αρχίσουν να παίζουν όταν νιώσουν έτοιμοι», λέει ο Ελάι Ουάλας στο «Α Letter to Elia».

Το 1932 βρέθηκε στο Group Theatre της Νέας Υόρκης κοντά στη Σέριλ Κρόφορντ, τον Λι Στράσμπεργκ και τον Κλίφορντ Οντετς. Εκεί κατάλαβε τη δύναμη της μεθόδου Στανισλάφσκι (που προϋπέθετε την ισχυρή και αληθινή σχέση ανάμεσα στον σκηνοθέτη, τον ηθοποιό και τον ρόλο). Στο Group Theatre ήρθε σε επαφή με την αριστερή διανόηση της Νέας Υόρκης και έγινε μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος, με το οποίο όμως σύντομα ήρθε σε ρήξη. Η πορεία του ως σκηνοθέτη ήταν συναρπαστική. Στις 3 Δεκεμβρίου του 1947, στην παρθενική παράσταση του «Λεωφορείο ο πόθος» με τον θυμωμένο νεαρό Μάρλον Μπράντο ως Κοβάλσκι, χάρισε στο Μπρόντγουεϊ μια από τις λαμπρότερες βραδιές της ιστορίας του. Τέσσερα χρόνια μετά, μετάφερε το έργο του Τενεσί Ουίλιαμς στον κινηματογράφο και το έκανε διάσημο.

Ο Ηλίας Καζάν, που θύμωνε όταν τον φώναζαν Ελία, άφησε πίσω του 2-3 παραστάσεις-σταθμούς για το θέατρο του 20ού αιώνα και 5-6 σπουδαίες ταινίες. Σε όλη του την καλλιτεχνική ζωή μόνο με τους ηθοποιούς ένιωσε ασφαλής. Ο Μπράντο, ο Ροντ Στάιγκερ, ο Τζέιμς Ντιν, ο Μοντγκόμερι Κλιφτ, η Εύα Μαρί Σεντ, ο Γουόρεν Μπίτι, η Τζέσικα Τάντι και πολλοί άλλοι ξεκίνησαν την καριέρα τους κάτω από το βλέμμα του.

Ο Ηλίας Καζάν μέσα από 15 ταινίες

«Ενα δέντρο μεγαλώνει  στο  Μπρούκλιν»  (1945).  Πορτρέτο  μιας  εργατικής  οικογένειας  στο  Μπρούκλιν.

«Συμφωνία κυρίων» (1947). Ανατομία του αντισημιτισμού. Με τον Γκρέγκορι Πεκ.

«Το μεγάλο κατηγορώ» (1947). Ντοκιμαντερίστικο ύφος με αφορμή ένα αληθινό έγκλημα. Με τον Ντάνα Αντριους.

«Πανικός στους δρόμους» (1950). Ντοκιμαντερίστικο ύφος και ατμόσφαιρα φιλμ νουάρ. Ενας αστίατρος φοβάται επιδημία πανούκλας στη Νέα Ορλεάνη.

«Λεωφορείον ο πόθος» (1951). Μυθική ταινία στην οποία ο Καζάν διακρίνει την ομοφυλοφιλία του Τενεσί Ουίλιαμς κάτω από τα ανθρώπινα συντρίμμια της νευρωτικής Μπλανς Ντιμπουά. Με Βίβιαν Λι και Μάρλον Μπράντο.

«Βίβα Ζαπάτα» (1952). Με τον Μάρλον Μπράντο και τον Αντονι Κουίν στο επαναστατημένο Μεξικό. Γυρίστηκε την εποχή των καταθέσεών του στην επιτροπή αντιαμερικανικών υποθέσεων.

«Ανθρωπος σε τεντωμένο σχοινί» (1953). Τα μέλη ενός τσεχικού τσίρκου προσπαθούν να διαφύγουν στη Δύση.

«Το λιμάνι της αγωνίας» (1954). Αμφιλεγόμενο πολιτικά, αλλά έξοχο ερμηνευτικά και στυλιστικά, φιλμ με φόντο την εποχή που έκανε δειλά δειλά την εμφάνισή της στο Χόλιγουντ η «νεανική κουλτούρα». Με Μπράντο, Ροντ Στάιγκερ, Εύα Μαρί Σεντ.

«Ανατολικά της Εδέμ» (1955). Σενάριο βασισμένο στο μυθιστόρημα του Στάινμπεκ. Το κινηματογραφικό ντεμπούτο τουΤζέιμς Ντιν.

«Μια μορφή μέσα στο πλήθος» (1957). Προφητική ταινία για τη δύναμη των μίντια. Eνας τυχοδιώκτης βρίσκει δουλειά σε ένα τηλεοπτικό κανάλι του Aρκανσο και γίνεται δημοφιλής. Λίγο μετά θα αποκαλυφθεί ο αληθινός του εαυτός.

«Λάσπη στα αστέρια» (1960). Ο πιο λυρικός Καζάν σε ένα δράμα βιβλικών διαστάσεων με τον Μοντγκόμερι Κλιφτ.

«Πυρετός στα αστέρια» (1961). Διαδρομή στα συντρίμμια ενός νεανικού έρωτα. Με Γουόρεν Μπίτι, Νάταλι Γουντ.

«Αμέρικα Αμέρικα» (1963). Η οδύσσεια του Καζάν. Με τον Στάθη Γιαλελή.

«Ο συμβιβασμός» (1969). Υπαρξιακό δράμα με Κερκ Ντάγκλας, Φέι Ντάναγουεϊ.

«Ο τελευταίος μεγιστάνας» (1976). Σενάριο Χάρολντ Πίντερ από το βιβλίο του Φ. Σ. Φιτζέραλντ. Με Ρόμπερτ ντε Νίρο, Τόνι Κέρτις, Ρόμπερτ Μίτσαμ.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή