Καθ’ όλη τη διάρκεια της Ελληνικής Κρίσης πολλοί έχουμε αναπτύξει μια φαρέτρα γεμάτη με άμυνες. Δεν γίνεται αλλιώς. Δεν αντέχεται η ζωή ανάμεσα στους Ταμήλους και τους Νικολόπουλους χωρίς άμυνες. Μια άμυνα είναι η αποχή, ας πούμε. Μια άλλη είναι η ενάρετη οργή, μια είναι η άρνηση, και μια άλλη την αποκαλώ εγώ “προοπτική”.
Η “προοπτική” είναι να κάνεις ένα βήμα πίσω και να βλέπεις τα πράγματα όσο χάλια είναι, αλλά ενταγμένα σε ένα ευρύτερο χρονικό και γεωπολιτικό πλαίσιο. Από μακριά. Και να τα βλέπεις ξαφνικά στις πραγματικές τους διαστάσεις, μικρότερα.
Μπορείς να βλέπεις την αντίδραση της πολιτείας και των ΜΜΕ στην άφιξη της δικηγόρου Αμάλ Αλαμουντίν και να μορφάζεις “ίου επαρχιωτισμός”, αλλά μετά μπορείς να κάνεις ένα βήμα πίσω, να απλώσεις την πρόσφατη ιστορία σε μια χρονογραμμή που, αναπόφευκτα, φτάνει κάποια στιγμή στο καλοκαίρι του 1987, κι εκεί να δεις μιλιούνια Αθηναίων να ξεχύνονται στους δρόμους για να υποδεχτούν την πορνοστάρ Ιλόνα Στάλερ, γνωστή και ως Τσιτσιολίνα. Και ξαφνικά η πραγματικότητα μοιάζει -αν όχι λιγότερο τραγική και επώδυνη- λίγο πιο δικαιολογημένη, φυσική εξέλιξη μιας πορείας εκ των υστέρων προφανούς.
Η προοπτική είναι πολύτιμο εργαλείο, αλλά όχι πανάκεια. Δεν μπορείς να πεις, “τα κτήνη του ISIS σφυροκοπούν το Κομπάνι, η Σιέρα Λεόνε γονατίζει απ’ τον Εμπόλα, εμείς έχουμε τη Σοφία Βούλτεψη, άρα πάλι καλά”. Δεν είμαστε καλά. Είμαστε μία από τις 30 πλουσιότερες χώρες του κόσμου, αλλά πτωχεύσαμε, και πάμε να το ξανακάνουμε. Η προοπτική βοηθάει μόνο στο να βλέπεις τον κόσμο όπως είναι. Δεν είναι δικαιολογία ή λύση, είναι άμυνα. Μόνο σε μία περίπτωση, που θα αναφέρουμε παρακάτω, μπορεί η προοπτική να είναι, πράγματι, λύση.
Το βιβλίο που κέρδισε το φετινό βραβείο Man Booker την περασμένη Τρίτη λέγεται “The Narrow Road To The Deep North” και το έχει γράψει ο Αυστραλός Ρίτσαρντ Φλάναγκαν. Ο μπαμπάς του Φλάναγκαν λεγόταν Αρτς, και στο 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν αιχμάλωτος/σκλάβος στο “σιδηρόδρομο του θανάτου”, τη γραμμή που έχτισε ο Ιαπωνικός στρατός για να συνδέσει τη Μπανγκόκ με τη Ρανγκούν. Διακόσιες σαράντα χιλιάδες αιχμάλωτοι από τις γύρω χώρες αλλά και από τις συμμαχικές δυνάμεις δούλεψαν ως σκλάβοι κάτω από αδιανόητα σκληρές συνθήκες για να χτίσουν τον σιδηρόδρομο -που περιλάμβανε και την περίφημη γέφυρα του ποταμού Κβάι. Μέσα σε ένα χρόνο εκατό χιλιάδες από αυτούς πέθαναν από την πείνα, τη δυσεντερία και τις άλλες αρρώστιες, από τις φριχτές συνθήκες υγιεινής και σε ατυχήματα. Ο Αρτς Φλάναγκαν επέζησε, κι επέστρεψε στην Τασμανία κι έκανε μια οικογένεια που περιλαμβάνει τον Ρίτσαρντ, ο οποίος έγραψε πολλά βιβλία, ανάμεσα στα οποία και ένα καταπληκτικό, με κάτι ψάρια*, και ο οποίος πάντα ήθελε να γράψει ένα μυθιστόρημα για την εμπειρία του πατέρα του στο σιδηρόδρομο του θανάτου. Του πήρε δώδεκα χρόνια. Τη μέρα που τελείωσε το “The Narrow Road To The Deep North”, ο μπαμπάς του πέθανε.
Το βιβλίο είναι, βασικά, μια ιστορία αγάπης. Αλλά στον πυρήνα της είναι και μια ιστορία προοπτικής. Γράφει κάποια στιγμή ο Φλάναγκαν:
“Και οι Έλληνες, κι οι Τρώες, τι είναι αυτή η ιστορία; Ποια είναι η διαφορά τους; Οι Τρώες ήταν μια οικογένεια. Χάνουν. Και οι Έλληνες; Αυτοί τι είναι; Είναι Βία. Αλλά οι Έλληνες είναι οι ήρωές μας. Αυτοί κερδίζουν”.
Είναι θέμα προοπτικής.
Ο ήρωας του βιβλίου λέγεται Ντορίγκο Έβανς και είναι ένας ηθικά χαλαρός τύπος, κατάπτυστος στις διαπροσωπικές του σχέσεις στην κανονική ζωή, ο οποίος όμως ανέρχεται στο ύψος των περιστάσεων εκεί, στο σιδηρόδρομο του θανάτου, όπου οι αιχμάλωτοι είναι απογυμνωμένοι κινούμενοι σκελετοί διαλυμένοι από τις ασθένειες που μεταφέρουν πέτρες για τη δόξα του αυτοκράτορα. Αν υπάρχουν άνθρωποι που δεν χρειάζονται προσπάθεια για να αποκτήσουν προοπτική, είναι αυτοί σαν τον Ντορίγκο Έβανς και τον μπαμπά του Ρίτσαρντ Φλάναγκαν, που έχουν ζήσει τέτοια πράγματα. Το πιο ενδιαφέρον κομμάτι του βιβλίου είναι οι ιστορίες των επιζώντων μετά τον πόλεμο (ο συγγραφέας γνώρισε πολλούς -ακόμα και φύλακες του πατέρα του στην Ιαπωνία). Δεν είναι όλοι σοφοί, σχεδόν κανένας τους δεν είναι ευτυχισμένος, αλλά όλοι τους έχουν αυτή την αλλιώτικη προοπτική των πραγμάτων. Τι να τους πει αυτούς η Σοφία Βούλτεψη.
Νομίζω ότι η μόνη περίπτωση να χρησιμοποιήσει κανείς την προοπτική ως λύση και όχι ως άμυνα, είναι το να τη μετατρέψει σε αυτοσκοπό. Να επιδιώκει να βρίσκεται μονίμως σε απόσταση. Και δεν είναι απαραίτητο να πάει σε ένα σιδηρόδρομο του θανάτου για να το καταφέρει.
Το βιβλίο του Φλάναγκαν πήρε το όνομά του από ένα διάσημο χαϊμπούν** του Ματσούο Μπασό. Το πολύ όμορφο κείμενο λέει στην αρχή:
“Αυτοί που πλέουν τις ζωές τους σε πλοία, ή γερνάνε οδηγώντας άλογα, ταξιδεύουν πάντοτε, και σπίτια τους είναι οι προορισμοί των ταξιδιών τους”.
Η αναχώρηση είνα μία λύση. Ο μόνος τρόπος να δεις τους Ταμήλους και τους Σκουρλέτηδες στο μέγεθος που τους αξίζει, είναι από πολύ μακριά.
*”Gould’s Book of Fish”, κυκλοφορεί και στα Ελληνικά ως “Εγχειρίδιο Ιχθύων”.
**Ένα μείγμα ταξιδιωτικής αφήγησης και ποίησης.