«Παιδεία ευτυχούσι μεν εστί κόσμος, ατυχούσι δε καταφύγιον».
(μτφρ: «Η μόρφωση είναι στολίδι γι’ αυτούς που ευτυχούν και καταφύγιο γι’ αυτούς που δυστυχούν».)
Ισοκράτης, Αθηναίος ρήτορας
«Είναι η δύναμη που αποκτάς όταν οι δυνατοί νομίζουν ότι σε έχουν νικήσει…»
Η παιδεία είναι το σπουδαιότερο, το πολυτιμότερο αγαθό. Σε προικίζει με γνώση και εφόδια, σωστή κρίση και δημιουργική σκέψη. Και τότε μόνο μπορείς να ξεχωρίσεις τα σημαντικά, τα σπουδαία, τα χρήσιμα από τα πρόσκαιρα, τα τυχερά, τα άχρηστα. Στις «εύκολες» περιόδους της ζωής η παιδεία μάς κάνει ακόμη αποτελεσματικούς, πιο δημιουργικούς, πιο έντιμους. Είναι σαν ένα υπέροχο κόσμημα στο λαιμό μιας όμορφης κοπέλας, σαν την ξαστεριά στον ουρανό μιας αξέχαστης καλοκαιρινής νύχτας. Στις «δύσκολες» όμως στιγμές, όταν κάτι πηγαίνει «στραβά», αυτό που μας χαρίζει είναι
συγκλονιστικό, σχεδόν μαγικό. Στην παιδεία βρίσκουμε το δίκιο όταν όλα γύρω μας γίνονται μια μεγάλη αδικία· είναι η δύναμη που αποκτάς όταν οι δυνατοί νομίζουν ότι σε έχουν νικήσει· είναι η ελπίδα, ένα μικρό φως που δε σβήνει, αλλά αντίθετα ολοένα δυναμώνει όταν γύρω σου απλώνεται το απόλυτο σκοτάδι και φοβάσαι ότι θα χαθείς. Είναι σαν το σωσίβιο στα χέρια του ναυαγού, σαν βροχούλα ευεργετική σε λουλούδια διψασμένα. Η παιδεία είναι το αγαθό που δε χάνεται ποτέ, το μοναδικό που χρειαζόμαστε για να ζήσουμε καλά. Σε μαθαίνει να σκέφτεσαι, να κρίνεις, ν’ αναζητάς, ν’ αμφιβάλλεις, να αποκτάς αξίες και ιδανικά, να είσαι πιο ευτυχισμένος άνθρωπος!
Κατερίνα Βιλλιώτη,
γυμνάστρια, 5ο Δημοτικό
Σχολείο Γλυφάδας
«Ενώ προσπαθούμε να μάθουμε στα παιδιά μας τα πάντα γύρω από τη ζωή, τα παιδιά μάς μαθαίνουν τι είναι η ζωή».
Ουίλιαμ Σαρογιάν,
Αμερικανο-Αρμένιος συγγραφέας
«Να παίζεις τίμια»
Με λένε Ιωάννα Χαραλαμπίδου και είμαι μεγάλη. Εργάζομαι στο χώρο της εκπαίδευσης μόλις 11 χρόνια, στα δε δημόσια νηπιαγωγεία μόνο 7. Κάθε χρόνο στην αρχή της σχολικής χρονιάς διαβάζω και ξαναδιαβάζω μόνη μου και κάποιες φορές και στους γονείς το κείμενο του Robert Fulghum
«Όσα πραγματικά πρέπει να ξέρω τα έμαθα στο νηπιαγωγείο». Αντιγράφω μερικά σημεία ενδεικτικά:
«…Αυτά είναι τα πράγματα που έμαθα:
Να μοιράζεσαι τα πάντα.
Να παίζεις τίμια.
Να μη χτυπάς τους άλλους.
Να βάζεις τα πράγματα πάλι εκεί όπου τα βρήκες.
Να λες συγγνώμη όταν πληγώνεις κάποιον.
Να πλένεις τα χέρια σου πριν από το φαγητό.
[…] Όταν βγαίνεις έξω στον κόσμο, να προσέχεις την κίνηση,
να κρατιέσαι από το χέρι και να μένεις μαζί με τους άλλους…»
Ταυτόχρονα, κάθε χρονιά που μπαίνω στην ομάδα των μικρών παιδιών και γίνομαι πεντάχρονο παιδί, μαθαίνω ξανά από την αρχή πόσο σημαντικό είναι να ζω το τώρα και να σκέφτομαι… με το σώμα μου. Καλή χρονιά σε όλους!
Νηπιαγωγός, 17ο Νηπιαγωγείο Αθηνών
«Όπου ανοίγει ένα σχολείο, κλείνει μια φυλακή».
Βίκτωρ Ουγκώ, Γάλλος συγγραφέας και ποιητής
«Θα απορρίψουν κάθε βίαιη συμπεριφορά»
Διαβάζοντας την ιστορική αυτή φράση του Ουγκώ, σκεφτήκαμε να τη σχολιάσουμε με παραμύθι: «Κάποτε, σε έναν τόπο μακρινό ζούσε ένας δίκαιος βασιλιάς, που αναρωτιόταν τι είναι καλύτερο να κάνει για το βασίλειό του. Να ανοίξει ένα σχολείο για να έχει έξυπνους και μορφωμένους υπηκόους ή μια φυλακή για να τους τιμωρεί όταν χρειάζεται και να τον φοβούνται; Έτσι μια μέρα κάλεσε στο παλάτι έναν δάσκαλο κι έναν δεσμοφύλακα και τους ζήτησε να υποστηρίξουν ο καθένας την άποψή του. “Μα είναι πολύ απλό το δίλημμα, μεγαλειότατε. Αν χτίσεις μια φυλακή, όλοι οι υπήκοοι θα σε ευγνωμονούν, γιατί θα νιώθουν ασφαλείς, αφού όσοι παραβαίνουν το νόμο θα στερηθούν την ελευθερία τους και οι υπόλοιποι θα φοβούνται να παρανομήσουν”, είπε ο δεσμοφύλακας. “Χμ! Για πες μας κι εσύ, δάσκαλε”.
“Το σχολείο, μεγαλειότατε, δε διδάσκει μόνο γνώσεις, αλλά και ηθικές αξίες. Το σχολείο βοηθάει τον άνθρωπο να αναπτύσσει τις δυνατότητές του, να αναγνωρίζει τις υποχρεώσεις και τα δικαιώματά του, να διασφαλίζει την ειρήνη και την πρόοδο. Έτσι οι υπήκοοί σου θα νιώθουν ασφαλείς, θα σε σέβονται και θα είναι σε θέση να απορρίψουν κάθε βίαιη συμπεριφορά. Το βασίλειό σου θα ευδοκιμήσει και το όνομά σου θα μείνει στην ιστορία. Χρειάζεται άραγε ένα τέτοιο βασίλειο κάγκελα και δεσμοφύλακες;”»
Όλγα Ιωάννου – Βάνα Τρίγκα, δασκάλες, Ελληνογερμανική Αγωγή
«Ο τελικός σκοπός της εκπαίδευσης είναι να μετατρέψει τους καθρέφτες σε παράθυρα».
Σίντνεϊ Χάρις, Αμερικανός δημοσιογράφος
«Παγκόσμιοι πολίτες της γνώσης»
Ταξιδεύοντας στον κόσμο, συνάντησα μια μέρα έναν καλοπροαίρετο δάσκαλο σε ένα μικρό χωριό μιας χώρας της Ασίας, που με προσκάλεσε να μου δείξει το σχολείο όπου δίδασκε. Τον ακολούθησα στην κύρια αίθουσα, που δεν ήταν παρά ένα σχετικά σκοτεινό δωμάτιο με κουρελούδες στρωμένες στο πάτωμα για να κάθονται οι μαθητές, ενώ ένα μέρος του απέναντι τοίχου ήταν βαμμένο, ώστε να εξυπηρετεί σαν πίνακας. Δεν υπήρχαν ούτε θρανία ούτε καρέκλες! Στη συνέχεια, ανεβαίνοντας μια σειρά σκαλάκια σκαλισμένα στον τοίχο, βρεθήκαμε σε ένα πατάρι, όπου έκανε μάθημα η μεγαλύτερη τάξη. Εντυπωσιάστηκα με τη θέληση εκείνου του δασκάλου να διδάξει τα φτωχά παιδιά σε τόσο δύσκολες συνθήκες. Πίστευε πως, διδάσκοντάς τα, «ανοίγουν» τα μάτια τους και βλέπουν έναν άλλο κόσμο πέρα από εκείνον του χωριού ή της γειτονιάς όπου μεγάλωναν, ανοίγουν
διάπλατα «παράθυρα» μέσα τους και γίνονται «παγκόσμιοι πολίτες της γνώσης».
Ηλίας Τρώντσιος, δάσκαλος, 5ο Δημοτικό Σχολείο Παλαιού Φαλήρου
«Οι εφτά φροντίδες ενός δασκάλου:
1) Υποστήριξη, 2) Ενθάρρυνση, 3) Προσεκτική ακρόαση, 4) Αποδοχή, 5) Εμπιστοσύνη, 6) Σεβασμός, 7) Επίλυση διαφορών».
Ουίλιαμ Γκλάσερ, Αμερικανός ψυχοθεραπευτής
Για έναν δάσκαλο…
1) «Υποστηρίζω» σημαίνει πως στέκομαι δίπλα σου σε κάθε βήμα βοηθώντας σε όποτε με χρειάζεσαι.
2) Σε ενθαρρύνω να σκεφτείς, να εκφραστείς, να γνωρίσεις και να καλλιεργήσεις τα ταλέντα σου, να μάθεις να αγωνίζεσαι.
3) Οφείλω να ακούω κάθε σου απορία, κάθε άποψη και ιδέα με προσοχή, χωρίς να θεωρώ τον εαυτό μου παντογνώστη. Πώς θα καταλάβω διαφορετικά τι πραγματικά σκέφτεσαι, πώς το σκέφτεσαι και τι θέλεις;
4) Όλοι είμαστε διαφορετικοί, μοναδικοί. Αποδέχομαι τον καθένα ξεχωριστά όπως είναι, γι’ αυτό που είναι, και του δίνω δύναμη να ανοίξει τα φτερά του.
5) Αν θέλω να χτίσω τη σχέση μας σε γερές βάσεις, οφείλω να σου δείξω εμπιστοσύνη και με τον τρόπο μου να με εμπιστευτείς κι εσύ. Να μη μεταφέρω για σένα μόνο πληροφορίες και γνώση, να είμαι εδώ και για οτιδήποτε σε απασχολεί.
6) Στη σχέση μας μαθαίνω πρώτος εγώ να σέβομαι τις ανάγκες που έχεις, δείχνοντάς σου έτσι τη σημασία που έχει ο αμοιβαίος σεβασμός μεταξύ όλων μας στην ομάδα.
7) Στην πρώτη αυτή μικρή κοινωνία που λέγεται σχολείο θα υπάρξουν κάποιες φορές και συγκρούσεις. Μαθαίνουμε τους καταλληλότερους τρόπους να επιλύουμε τις διαφορές μας, ώστε να έχουμε ένα αρμονικό, ήρεμο, όμορφο κλίμα στην
τάξη μας, αλλά και έξω από αυτήν.
Κατερίνα Χαχάλη, νηπιαγωγός, 33ο Νηπιαγωγείο Αχαρνών
«Η εκπαίδευση δεν είναι το γέμισμα ενός κουβά, αλλά το άναμμα μιας φλόγας».
Ουίλιαμ Μπάτλερ Γέιτς, Ιρλανδός ποιητής
«Αντί για πολυμάθεια, φιλομάθεια»
Τα αγχωμένα πρωτάκια, όταν τους ζητώ να μιλήσουν για τις εντυπώσεις τους από το Γυμνάσιο, συχνά γράφουν: «Πολλά τα μαθήματα και δύσκολα, πολύ διάβασμα, πρέπει να τρέξεις για να προλάβεις. Και ο κάθε καθηγητής βάζει πολλές ασκήσεις στο δικό του μάθημα, χωρίς να σκέφτεται ότι έχουμε πολλά». Και τότε πραγματικά φαντάζομαι το μυαλό των μαθητών σαν δοχείο, που οι δάσκαλοι προσπαθούν να γεμίσουν με απαρέμφατα, με υπερσυντέλικους, με εξισώσεις, με χημικές αντιδράσεις… Με πλήθος κατακερματισμένων γνώσεων που συχνά δεν αφομοιώνονται.
Και αναρωτιέμαι: Αυτός είναι ο στόχος της εκπαίδευσης; Μήπως πρέπει το σχολείο, αντί να προσφέρει τη γνώση, να παρακινήσει το παιδί να αναζητήσει τη γνώση; Αντί για την πολυμάθεια, να θέσει στόχο τη φιλομάθεια, τη δημιουργικότητα, την κριτική σκέψη, τη φαντασία; Αυτά που θα πυροδοτήσουν το μυαλό των μαθητών; Γιατί αυτό που λείπει από την κοινωνία δεν είναι η εκπαίδευση. Είναι η παιδεία.
Ξένια Καζάντη, φιλόλογος, 5ο Γυμνάσιο Περιστερίου
«Οι περισσότεροι από εμάς καταλήγουμε με όχι παραπάνω από πέντε-έξι ανθρώπους που θα μας θυμούνται. Οι δάσκαλοι έχουν χιλιάδες ανθρώπους που θα τους θυμούνται για όλη τους τη ζωή».
Άντι Ρούνεϊ, Αμερικανός δημοσιογράφος
«Έμπνευση… ζωής!»
Θυμάμαι ακόμα τον πρώτο μου δάσκαλο. Όχι ακριβώς πρώτο, κάπου εκεί στην Πέμπτη. Μα στην καρδιά μου πρώτο. Παράξενο ντύσιμο, ιδιόμορφο χτένισμα, σοβαρότητα, αυστηρό βλέμμα, μα και γλυκύτητα ψυχής, εσωτερική ομορφιά, έμπνευση… ζωής! Άξαφνα αστείος και διασκεδαστικός, συνήθως σοβαρός –εναλλαγή που δεν ξεχνιέται εύκολα–, πνεύμα ανοιχτό, ιδιόμορφος, ευφάνταστος. Τον έχω ακόμα στην πρώτη θέση. Είναι ο εμπνευστής μου! Τα χρόνια πέρασαν, έγινα «μεγάλος» και δάσκαλος. Και χαίρομαι πολύ όταν συναντώ παλιούς μαθητές που δείχνουν ενθουσιασμό και χαρά για την προσφορά μου, όχι τόσο στη μάθηση, όσο για το «σμίλευμα» ψυχών και προσωπικοτήτων. Γιατί αυτό κάνει ο «αξέχαστος» δάσκαλος: διαμορφώνει, αναδεικνύει, εμπνέει, δημιουργεί, είναι ουσιαστικός μορφωτής και ψυχο-
πλάστης. Όπως ήταν κάποτε για μένα ο πρώτος μου δάσκαλος. Παιδιά, ανοίξτε το μυαλό και την καρδιά και ετοιμάστε μια περίοπτη θέση για τον έναν, τον ξεχωριστό δάσκαλο που θα σας εμπνεύσει. Σίγουρα υπάρχει. Κι αν δεν τον συναντήσατε ακόμα, θα τον βρείτε μπροστά σας στα επόμενα σχολικά χρόνια. Και να είστε σίγουροι πως θα βρεθεί, γιατί τον έχετε ανάγκη. Θα «μιλήσει» στην ψυχή σας. Δε θα ’ναι ο ίδιος για όλους, μα θα σας συντροφεύει για μια ζωή! Και πού ξέρετε: μπορεί κι εσείς κάποια μέρα να γίνετε εμπνευστές άλλων ανθρώπων. Ευχής έργον!
Τρύπας Γρηγόρης, δάσκαλος, 10ο Δημοτικό Σχολείο Νίκαιας