Ο αυξανόμενος εκπατρισμός στελεχών -ιδιαιτέρως όταν πρόκειται σε χώρες εκτός Ευρώπης- φέρνει στο προσκήνιο την απαραίτητη πολυπολιτισμική εκπαίδευση και προετοιμασία τους. Κάτι, που δεν λειτουργεί απλώς ως ένα επιπλέον «ατού» για την επιτυχή εκτέλεση του έργου που τους ανατίθεται, αλλά είναι η αναγκαία προϋπόθεση για να μπορούν να «βλέπουν» να «ακούν», να αντιλαμβάνονται και να ανταποκρίνονται σωστά στους διαφορετικούς ανθρώπους με τους οποίους συνεργάζονται είτε τους διοικούν. Την αξία της γνώσης της πολιτισμικής διαφοράς, όπως εκφράζεται μέσα από συμπεριφορές, μέσα από τη γλώσσα του σώματος, ακόμη και μέσα από τη σιωπή ή με τη φωνητική παρέμβαση, περιγράφει με ένα γλαφυρό παράδειγμα η καθηγήτρια Οργανωσιακής Συμπεριφοράς στο Insead, Εριν Μέιερ, η οποία είναι και σύμβουλος εκπατριζόμενων στελεχών.
Η σιωπή…
«Πριν από το ραντεβού μου με τον πελάτη -γαλλική αυτοκινητοβιομηχανία που έστελνε στελέχη της εταιρείας της σε πόλη της Κίνας- είχα συναντηθεί πολλές φορές με τον Κινέζο δημοσιογράφο Τσεν ο οποίος ήταν εξωστρεφής, ομιλητικός, ενήμερος και γνώστης των πολιτισμικών διαφορών της χώρας του. Είχε προετοιμάσει λοιπόν σχετικά επιχειρηματικά παραδείγματα με πολιτισμική διάσταση και πήρε μέρος στο πρόγραμμα της εκπαιδευτικής αυτής συνάντησής μου. Αν η συνεργασία μας αυτή είχε επιτυχία, μας περίμενε η εκπαίδευση άλλων 50 στελεχών που ήσαν σε αναμονή».
Ωστόσο, το εντυπωσιακό αποτέλεσμα από τη συνάντηση αυτή, που έγινε γύρω από ένα μεγάλο ορθογώνιο τραπέζι, φαίνεται να είναι το σημαντικό μάθημα πολιτισμικής συμπεριφοράς που έλαβε από τον κ. Τσεν, όπως και το περιγράφει η ίδια η καθηγήτρια Μέιερ. Συνέβη το εξής: όσο η εκπαίδευση προχωρούσε και η ώρα περνούσε, ο Τσεν παρέμενε απολύτως σιωπηλός. Η κ. Μέιερ συχνά τον κοιτούσε με σημασία προσδοκώντας την παρέμβασή του, ενώ εκείνος απλώς κουνούσε ελαφρώς το κεφάλι του δείχνοντας ότι συμφωνεί με αυτά που άκουγε. Αφού τελείωσε το πρώτο μέρος της ομιλίας της, έκανε μια πολύ μικρή σιωπηρή διακοπή για να τον ενθαρρύνει να παρέμβει, αλλά εκείνος παρέμεινε σιωπηλός.
Με βαθιά ανησυχία -σχεδόν σε κατάσταση πανικού- ύστερα από τρεις ολόκληρες ώρες, όταν τερμάτισε πλέον ο δικός της ρόλος αποφάσισε να τον προκαλέσει και τον ρώτησε: «Τσεν, μήπως έχεις κάποια παραδείγματα που θα ήθελες να τα αναφέρεις;». Και τότε ο Τσεν, αφού υποκλίθηκε ελαφρώς και ευχαρίστησε την καθηγήτρια «που του έδωσε τον λόγο», ξεκίνησε έναν άριστα αρθρωμένο λόγο γεμάτο γνώση, ενημέρωση και πρακτικότητα. Χαλαρή και ευχαριστημένη πλέον η κ. Μέιερ -μιας και η εκπαίδευση αφορούσε τις πολυπολιτισμικές διαφορές- σκέφθηκε να επωφεληθεί από την περίπτωση του «σιωπηλού Τσεν» και, παρουσία των εκπαιδευόμενων στελεχών, του ζήτησε να τους εξηγήσει γιατί ώς τότε παρέμενε απόλυτα σιωπηλός.
Εκπληξη
«Δηλαδή τι, περιμένατε το πεταχτώ να μιλήσω όταν η Εριν είναι η πρόεδρος αυτής της συνάντησης και το ανώτερο πρόσωπο μέσα σε αυτή την αίθουσα;», ρώτησε γεμάτος έκπληξη. Και εξήγησε ότι για να αρχίσει να μιλάει, περίμενε να του το ζητήσει εκείνη. «Αλλωστε όταν δεν κινούμαι και όταν συγκρατώ τη φωνή μου, αποδεικνύω ότι είμαι ένας πολύ καλός ακροατής. Εμείς στην Κίνα πιστεύουμε ότι εσείς οι Δυτικοί, που συχνά πεταγόσαστε τόσο πολύ κατά τις συναντήσεις, το κάνετε είτε για να επιδειχθείτε είτε γιατί είσαστε κακοί ακροατές. Οι Κινέζοι περιμένουμε λίγα δευτερόλεπτα σιωπής πριν μιλήσουμε. Περίμενα λοιπόν να σιωπήσει για περισσότερη ώρα η Εριν και τότε να παρέμβω, αλλά κάτι τέτοιο δεν συνέβη».
Ο άλλος κώδικας επικοινωνίας που έχει και αυτός τις δικές του ερμηνείες είναι «η γλώσσα του σώματος» που είναι υποσυνείδητη, αυτόματη και κυρίως διαπολιτισμική. Οι ειδικοί λένε ότι όποιος δεν γνωρίζει τη «γλώσσα του σώματος» στην επικοινωνία είναι σαν να διαβάζει ένα κείμενο που του λείπουν τα σημεία της στίξης. Ιδιαιτέρως στον χώρο της εργασίας, η «γλώσσα του σώματος» προδίδει την πραγματική στάση που τηρεί ο καθένας, το πώς αντιδρά στις σκέψεις των άλλων και, τελικά, η γνώση της καθιστά αποτελεσματική την επικοινωνία με τους άλλους – ιδιαιτέρως όταν ανήκουν σε άλλους πολιτισμούς.
Νοήματα
Ενώ, δηλαδή, οι λέξεις πληροφορούν, η «γλώσσα του σώματος» δίνει νοήματα. Και ιδιαιτέρως στον κόσμο των μπίζνες, η αποκωδικοποίησή της αξιολογείται ως ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. Και επειδή η επικοινωνία μπορεί να είναι ένα πακέτο φωνής, σωματικής στάσης και χειρονομιών, και τα τρία αυτά στοιχεία συμβάλλουν στην επιτυχία της, μέσα από την πλήρη κατανόηση των άλλων. Πιστεύεται ωστόσο ότι η σημασία της «γλώσσας του σώματος» στο μάνατζμεντ δεν έχει εκτιμηθεί όπως θα έπρεπε και ότι οι λόγοι τόσο της επιτυχίας όσο και της αποτυχίας των στελεχών θα μπορούσαν, τις περισσότερες φορές, να αναζητηθούν στον κρυφό κόσμο της μη λεκτικής επικοινωνίας.