Ακούγονται πολλά σαρκαστικά σχόλια για τους ανθρώπους που αντιδρούν υπερβολικά απέναντι στον κίνδυνο του ιού Εμπολα. Ηταν, π.χ., εκείνη η κυρία που εμφανίστηκε στο αεροδρόμιο με αυτοσχέδια προστατευτική φόρμα, ραμμένη στο σπίτι. Ηταν επίσης οι εκατοντάδες γονείς στον Μισισιπή που δεν άφησαν τα παιδιά τους να πάνε σχολείο επειδή ο διευθυντής είχε ταξιδέψει στη Ζάμπια, μια χώρα της νότιας Αφρικής την οποία δεν έχει αγγίξει η επιδημία του Εμπολα, που έχει πλήξει το δυτικό τμήμα της ηπείρου. Ηταν επίσης η σχολική διεύθυνση στο Οχάιο που έκλεισε ένα γυμνάσιο και ένα δημοτικό επειδή κάποιος υπάλληλος είχε, ίσως, πετάξει με το ίδιο αεροπλάνο (ούτε καν με την ίδια πτήση) με το οποίο ταξίδεψε ένας νοσηλευτής μολυσμένος με Εμπολα.
Οι επικριτές επισημαίνουν ότι οι άνθρωποι αυτοί αντιδρούν υστερικά και εντελώς δυσανάλογα σε σχέση με τον πραγματικό κίνδυνο, πράγμα που βεβαίως είναι σωστό. Ωστόσο, έχουν παρεξηγήσει αυτό που συμβαίνει. Ο φόβος δεν είναι συνάρτηση μόνο του κινδύνου· έχει να κάνει και με την απομόνωση. Ζούμε σε μια κοινωνία πολύ ευάλωτη σε επιδημίες υστερίας και υπερβολικής αντίδρασης.
Κατ’ αρχάς, ζούμε σε μια κατακερματισμένη κοινωνία. Τις τελευταίες δεκαετίες βλέπουμε να μεγαλώνει αδιάλειπτα το χάσμα ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις. Είναι πολύ λιγότερο πιθανό να παντρευτεί κανείς άτομο από διαφορετική τάξη ή να αποκτήσει φίλους ανεξαρτήτως κοινωνικής τάξης.
Υπάρχουν, έτσι, πολύ περισσότεροι άνθρωποι που νιώθουν εντελώς αποξενωμένοι από την ηγεσία της χώρας, πολιτική, πολιτιστική ή επιστημονική. Αυτό εύκολα οδηγεί σε δυσπιστία, η οποία με τη σειρά της επιτείνει την απομόνωση. Βλέπουμε έτσι να αυξάνονται οι γονείς που δεν εμβολιάζουν τα παιδιά τους, αμφισβητώντας τους ειδικούς που διαβεβαιώνουν ότι τα εμβόλια είναι ασφαλή. Βλέπουμε επίσης να πληθαίνουν εκείνοι που δεν πείθονται από τα επιστημονικά και στατιστικά δεδομένα, αλλά προτιμούν τις ιστορίες που τους αφηγούνται φίλοι ή που διαβάζουν στο Ιντερνετ. Ολο και περισσότεροι άνθρωποι απλώς δεν πιστεύουν όσα τους λέει το «κατεστημένο» για τον Εμπολα, και μάλιστα εφόσον το κατεστημένο δεν αποδείχτηκε, έτσι κι αλλιώς, ιδιαίτερα αποτελεσματικό.
Δεύτερον, έχουμε την κουλτούρα της άμεσης ενημέρωσης. Αποτελεί ένα παράδοξο φαινόμενο της εποχής των μίντια το γεγονός ότι, με εξαίρεση ακραίες καταστάσεις, είναι πολύ πιο τρομακτικό να παρακολουθείς ένα γεγονός στην τηλεόραση απ’ ό,τι να είσαι εκεί όταν συμβαίνει. Οταν το βλέπεις στην TV, βλέπεις μόνο τον θάνατο και το μακελειό. Οταν όμως βρίσκεσαι εκεί, βλέπεις το ευρύτερο κάδρο της καθημερινής ζωής, που συνεχίζεται. Μελέτες για την έκρηξη στον Μαραθώνιο της Βοστώνης διαπίστωσαν ότι εκείνοι που «κατανάλωσαν» πολλές ειδήσεις για το θέμα την πρώτη εβδομάδα υπέφεραν περισσότερο από στρες από τους ανθρώπους που πραγματικά ήταν εκεί.
Τρίτον, έχουμε την τάση της σημερινής κουλτούρας μας να κρατάει απόσταση από τον θάνατο. Εγραψε κάποτε ο Φίλιπ Ροθ: «Μέσα σε κάθε ήρεμο και λογικό πρόσωπο υπάρχει κρυμμένο ένα δεύτερο πρόσωπο τρελαμένο από τον φόβο του θανάτου». Σε κουλτούρες όπου ο θάνατος είναι πιο παρών, ή όπου τουλάχιστον αντιμετωπίζεται με πιο κοινοτικό, συλλογικό τρόπο, οι άνθρωποι είναι πιο εξοικειωμένοι με εκείνο το δεύτερο πρόσωπο και μπορούν να σκεφτούν λίγο πιο ξεκάθαρα για τους πραγματικούς κινδύνους σε κάθε δεδομένη στιγμή.
Οταν οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν τον θάνατο απλώς με το να τον βγάζουν απ’ το μυαλό τους, η προοπτική ενός ξαφνικού και άγριου θανάτου μπορεί να δημιουργήσει μια πυκνή ομίχλη φόβου και την ουτοπική επιθυμία να μηδενιστεί η πιθανότητα πρόωρου θανάτου, πάση θυσία.
Η κρίση του Εμπολα έχει δημιουργήσει τη δική της γεύση φόβου. Δεν είναι το χτυποκάρδι τρόμου που μπορεί να νιώσεις αν σε κυνηγάει μια αρκούδα ή κάποια άλλη συγκεκριμένη, ορατή απειλή. Είναι ένας ξινός, υπαρξιακός φόβος, που τον νιώθεις όταν όλο το περιβάλλον φαίνεται εχθρικό, όταν τα πράγματα που υποτίθεται ότι πρέπει να σε κρατάνε ασφαλή, όπως τα εθνικά σύνορα και οι κρατικές αρχές, φαίνονται ευάλωτα και ελάχιστα αποτελεσματικά, όταν η απειλή είναι δύσκολο να κατανοηθεί.
Ο φόβος, βέβαια, φέρνει κι άλλο φόβο. Είναι μια καταχνιά που αλλοιώνει την αντίληψη και σκοτεινιάζει τη σκέψη. Ο φόβος, όπως έγραψε ο μυθιστοριογράφος Γιαν Μαρτέλ, είναι ένα «αμίλητο σκοτάδι».
Ο Εμπολα είναι ένας ύπουλος αντίπαλος. Βρήκε μια αδυναμία στο σώμα μας. Και, το χειρότερο, εκμεταλλεύεται την αδυναμία που υπάρχει στον ιστό του πολιτισμού μας.