Το πορτρέτο της Ελενας Σκυλίτση αναρτήθηκε περίπου πριν από ένα μήνα στην είσοδο της βρετανικής πρεσβείας στην Αθήνα. «Δεν υπήρχε σε κανένα σημείο η μορφή της γυναίκας που έχτισε αυτό το σπίτι», λέει ο Βρετανός πρέσβης, Τζον Κίτμερ, καθώς ολοκληρώνει μια άτυπη ξενάγηση στην πρεσβευτική κατοικία. «Εγραψα, λοιπόν, στο Ιδρυμα Βενιζέλου, στη Χαλέπα, και μου έστειλαν αυτό το πορτρέτο». Η Ελενα Σκυλίτση, που κοιτάει τώρα από το κλιμακοστάσιο της εισόδου, ανήκε στην εξέχουσα Διασπορά, γεννημένη στο Λονδίνο, βαθύπλουτη και ερωτευμένη με τον Ελευθέριο Βενιζέλο.
Το αρχοντικό μέγαρο που είναι σήμερα η κατοικία του εκάστοτε Βρετανού πρέσβη, καθώς και χώρος για ειδικές εκδηλώσεις και ημερίδες, έχει μια γοητευτική αθηναϊκή ιστορία που διακλαδίζεται όχι μόνο στον ελληνικό Μεσοπόλεμο αλλά και στις διαδρομές της ελληνοβρετανικής συνεργασίας. Ηταν το περίφημο «ροζ σπίτι», καθώς ξεχώριζε επί της οδού Κηφισιάς (τότε, και νυν Βασιλίσσης Σοφίας) από το απαλό χρώμα του, σαν ξεβαμμένο ρόδο. Εδώ και μερικά χρόνια το «ροζ σπίτι» έχει πάρει μια γλυκιά ώχρα με ροδακινί τόνους, η οποία συμπληρώνεται με λευκό, για να υπογραμμίζει τη διακριτική πολυτέλεια αυτού του σπιτιού.
Γεμάτο έργα τέχνης, διώροφο με ημιυπόγειο, όπου βρίσκεται και η δρύινη βιβλιοθήκη, περιτριγυρισμένο από έναν εξωτικό κήπο με βλάστηση της εύκρατης ζώνης, από την πέργκολα με τις γλυσίνες ώς τα γκρέιπφρουτ, το αθηναϊκό αυτό αρχοντικό είναι από μόνο του ένα κεφάλαιο αστικής και διακρατικής ιστορίας. Σε αυτό το σπίτι, όταν πλέον είχε ήδη γίνει βρετανική πρεσβεία, συνάντησε ο Ουίνστον Τσόρτσιλ τον Αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό τον Δεκέμβριο του 1944.
Μεγάλο και ακριβό σπίτι
Μία φωτογραφία που θυμίζει εκείνη τη συνάντηση υπάρχει σήμερα ανάμεσα σε πολλά ακόμη αναμνηστικά, πίνακες και έργα τέχνης, στο ωραίο δωμάτιο που βλέπει στον κήπο, εκεί που παλαιότερα ήταν τραπεζαρία. Οταν περιηγείται κανείς μέσα στην πρεσβευτική κατοικία αντιλαμβάνεται πόσο μεγάλο σπίτι ήταν η οικία Βενιζέλου όταν χτίστηκε το 1930-32 σε σχέδια του Αναστάσιου Μεταξά σε έναν ρυθμό όψιμου κλασικισμού.
Οπως γράφει ο Michael Llewellyn Smith στο βιβλίο του «Η βρετανική πρεσβεία στην Αθήνα» (1998), ο Μεταξάς «το είχε οραματιστεί σαν μια μεγαλόπρεπη κατοικία πολιτικού». Η ίδια η Ελενα Σκυλίτση έγραφε στα απομνημονεύματά της «A l’ Οmbre de Veniselos» πως «ήθελα το σπίτι να είναι μικρό, αλλά μου απέδειξαν πως έπρεπε να είναι μεγάλο ώστε όλοι οι φίλοι και οι οπαδοί του Προέδρου να μπορούν να συγκεντρώνονται εκεί».
Δεν ήταν μόνο μεγάλο, αλλά και πολύ ακριβό ως προς την κατασκευή. Κόστισε 100.000 λίρες και είχε συγκεντρώσει εκλεκτούς σχεδιαστές, επιπλοποιούς και μάστορες –από την Αγγλία και την Ελλάδα– ώστε να εκφράζει την αποστολή του. Από τότε έως σήμερα, το κτίριο υπέστη πολλές μεταβολές, αλλά η αύρα του διατηρείται. Η πιο σημαντική μεταβολή προήλθε από την ανέγερση του νέου κτιρίου της πρεσβείας στην οδό Πλουτάρχου, γεγονός που απελευθέρωσε χώρους και ανανέωσε τον ίδιο τον ρόλο της πρεσβευτικής, πλέον, κατοικίας.
Τα έργα τέχνης
Με ξεναγό τον πρέσβη, Τζον Κίτμερ, δεν υπάρχει περίπτωση να μην εκτεθείς σε όλες τις λεπτομέρειες πίσω από κάθε έργο τέχνης, για τη μικρή και μεγάλη ιστορία του καθενός αλλά και για όλους τους κύκλους ζωής του σπιτιού. Στεκόμαστε μπροστά στο διάσημο πορτρέτο του Λόρδου Βύρωνα με την αρβανίτικη φορεσιά του, που είναι κρεμασμένο σε περίοπτη θέση εκεί όπου παλιά ήταν η αίθουσα χορού. Είναι το έργο του Tόμας Φίλιπς, που είχε παρουσιαστεί το 1814 σε μια έκθεση της Βασιλικής Ακαδημίας στο Λονδίνο και που το είχε αγοράσει ο ίδιος ο Βύρων (ένα δεύτερο πανομοιότυπο έργο είχε αγοράσει ο εκδότης του John Murray). Ανήκει στις συλλογές έργων τέχνης της βρετανικής κυβέρνησης, όπως και όλοι οι πίνακες στην πρεσβευτική κατοικία. Μπροστά στο πορτρέτο του Βύρωνα, υπάρχει χειρόγραφη επιστολή του γραμμένη το 1811 από το Newstead Abbey, ένα μήνα μετά τον θάνατο της μητέρας του, με αποδέκτη τoν φίλο και σύμβουλό του R. C. Dallas.
Διαγωνίως, το βλέμμα μας τραβά μια βυζαντινή εικόνα του 17ου αιώνα, ανώνυμου Κρητός. Είναι μια Παναγία Γλυκοφιλούσα, που δωρήθηκε στη Βρετανία το 1941 από τον τότε δήμαρχο Αθηναίων. Στην εσοχή, κοντά στο μεγαλοπρεπές κλιμακοστάσιο, ξεχωρίζει το «Δοχείο λαδιού» (1955) του Τζον Κράξτον, κοντά στην «Ερημική ακρογιαλιά» του Χατζηκυριάκου-Γκίκα. Αυτή η συνύπαρξη χαρακτηρίζει όλη την κατοικία. Στα δωμάτια που βλέπουν στον καταπράσινο κήπο, που απλώνεται γαλήνιος πίσω από την ψηλή μάντρα, το βλέμμα περιεργάζεται τις ακουαρέλες του Εντουαρντ Λιρ, με θέματα από τον Αθω, τη Νεμέα, τη Φιγαλεία, την Αγία Λαύρα. Κοντά τους, μια εξπρεσιονιστική άποψη των Αθηνών από την Eve Kirke (1900-1969). Σε μια φωτογραφία διακρίνεται ο πρίγκιπας Φίλιππος, δούκας του Εδιμβούργου, ντυμένος τσολιαδάκι. Στην τραπεζαρία, βλέπουμε μια προτομή του Λόιντ Τζορτζ, που μας θυμίζει τους δεσμούς με τον Ελευθέριο Βενιζέλο (που είχε συναντήσει το 1913), και ένα πορτρέτο του Γλάδστωνα από το 1843 (του George Richmond). Ανάμεσά τους, οι ρομαντικοί πίνακες του Αυστριακού Joseph Schrantz με θέματα από την Κέρκυρα από τις αρχές του 19ου αιώνα. Το γραφείο του πρέσβη, εκεί ακριβώς που είχε σχεδιαστεί να είναι το γραφείο του Βενιζέλου, μας θυμίζει τη σοφή διαρρύθμιση που είχε σχεδιάσει ο Αναστάσιος Μεταξάς, ασχέτως αν η Ελενα Σκυλίτση ποτέ δεν ένιωσε άνετα σε αυτό το σπίτι. Αλλωστε, δεν πρόλαβε και να το ζήσει.
Κλαυθμώνος – Κολωνάκι
Από το 1936 ανήκει το όμορφο αυτό κτίριο στη Βρετανία. Ηταν μια αγορά που έγινε έναντι του ποσού των 50.000 λιρών, συμφέρουσα τιμή για ένα τόσο μεγάλο σπίτι σε ένα τεράστιο οικόπεδο στην καρδιά της αστικής Αθήνας. Ηταν το ευτυχές τέλος μιας μακράς συζήτησης που απασχολούσε τη Βρετανία ήδη από τη δεκαετία του ’20, όταν είχε αρχίσει να αλλάζει το περιβάλλον της πλατείας Κλαυθμώνος, όπου επί δεκαετίες η πρεσβεία στεγαζόταν στο περίφημο αρχοντικό Αμβροσίου Ράλλη, έργο Κλεάνθη. Η σκέψη -στη δεκαετία του ’30- για επισκευή του νεοκλασικού εκείνου σπιτιού της οδού Δραγατσανίου εγκαταλείφθηκε όταν, μετά τον θάνατο του Βενιζέλου, η Ελενα Σκυλίτση εξέφρασε την επιθυμία να πουλήσει το σπίτι της οδού Κηφισιάς στο βρετανικό κράτος. Ηταν γεννημένη στο Λονδίνο και αυτή η λύση εξέφραζε τον ψυχισμό της.
Εκτοτε, το μεγάλο αυτό κεντρικό τετράγωνο ανήκει στο Ηνωμένο Βασίλειο. Η οικία Ράλλη στην Κλαυθμώνος πουλήθηκε και ατυχώς κατεδαφίστηκε το 1939. Αλλά η οικία Βενιζέλου, στο Κολωνάκι, συνεχίζει να συμβολίζει την παράδοση της ελληνοβρετανικής φιλίας.