Ενας ήρωας του Διαφωτισμού

3' 8" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Ο Γάλλος νομπελίστας Ροζέ Μαρτέν ντι Γκαρ (1881-1958) υποπτεύομαι ότι είναι για τους περισσότερους αναγνώστες, ιδιαίτερα όσους αναθρέφονται με την αγγλοσαξονική γραμματεία, ένας άγνωστος μυθιστοριογράφος, όπως περίπου και ο συντοπίτης του συγγραφέας Πατρίκ Μοντιανό, που τιμήθηκε φέτος με το βραβείο Νομπέλ. Η αλήθεια είναι πως το ενδιαφέρον για το έργο του Μαρτέν ντι Γκαρ υποχώρησε μεταπολεμικά ακόμη και στην ίδια τη Γαλλία, παρά τη σθεναρή υποστήριξη του Αλμπέρ Καμύ, που είδε στο πρόσωπό του έναν πνευματικό πρόγονο με ισχυρές ηθικές αξίες. Στη χώρα μας κυκλοφόρησε πριν από δύο έτη από τις εκδόσεις της Εστίας το έργο της ζωής του, «Οι Τιμπό», ενώ μόλις αυτό το καλοκαίρι εκδόθηκε και το μυθιστόρημα που τον καθιέρωσε στη γαλλική λογοτεχνική σκηνή το μακρινό 1913, ο «Ζαν Μπαρουά».

Σαν σενάριο

Το μεγάλο ξάφνιασμα που προκάλεσε στην εποχή του και προκαλεί ακόμη και σήμερα ο «Ζαν Μπαρουά» δεν είναι εξαιτίας του θέματος ή των τολμηρών ιδεών του, όσο εξαιτίας της πρωτότυπης δομής του, που φανερώνεται στον αναγνώστη ακόμη και με ένα βιαστικό ξεφύλλισμα. Το βιβλίο αποτελείται από εκτεταμένους διαλόγους, σαν να διαβάζεις κάποιο σενάριο, όπου εμβόλιμα παρατίθενται έγγραφα και πάσης φύσεως ντοκουμέντα, πιθανόν ανεπεξέργαστα, από την πολύκροτη υπόθεση Ντρέιφους που συντάραξε τη Γαλλία στα τέλη του 19ου αιώνα.

Η ασυνήθιστη μορφή του, προάγγελος παρόμοιων μοντερνιστικών καταθέσεων που θα εμφανισθούν μεταπολεμικά, έδωσε όχι μόνο την απαιτούμενη ώθηση στο περιεχόμενο, αλλά και εδραίωσε κατά πολλούς τους όρους «τεκμηριωτική μυθοπλασία» και «διαλογικό μυθιστόρημα».

Στο «Ζαν Μπαρουά», ο ομώνυμος ήρωας είναι ο κατ’ εξοχήν άνθρωπος του Διαφωτισμού. Διδάκτωρ της Ιατρικής αλλά και λάτρης των θετικών επιστημών, θαυμαστής των εντυπωσιακών επιτευγμάτων της επιστήμης που συγκλονίζουν τη Δύση στην αυγή του 20ού αιώνα, αποστρέφεται τη θρησκεία, τη μεταφυσική, τον συντηρητισμό της γαλλικής πολιτικής ζωής, τον αντισημιτισμό και οραματίζεται έναν καινούργιο γενναίο κόσμο. Αυτός ο κόσμος όμως, που οραματίζεται, αίφνης συρρικνώνεται από μια φαινομενικά αδιάφορη υπόθεση, που οι εφημερίδες φέρνουν πρωτοσέλιδη στο φως της επικαιρότητας. Την υπόθεση του λοχαγού Αλφρεντ Ντρέιφους (εβραϊκής καταγωγής) που συλλαμβάνεται το 1894 στο Παρίσι, με την κατηγορία της κατασκοπείας υπέρ των Γερμανών, και καταδικάζεται χωρίς καμιά σημαντική απόδειξη. Η συνέχεια είναι λίγο πολύ γνωστή: ο κόσμος συνειδητοποιεί πως δεν πρόκειται απλά για μια δικαστική πλάνη αλλά για κάτι βαθύτερο που σχετίζεται με την εσωτερική λειτουργία του στρατεύματος και τις εξαρτήσεις του από διεφθαρμένους πολιτικούς και δικαστικούς παράγοντες.

Τέσσερα επεισόδια

Ο συγγραφέας ζωντανεύει στο μυθιστόρημά του τέσσερα χαρακτηριστικά επεισόδια του δικαστικού και πολιτικού σκανδάλου μεταξύ των ετών 1898-1900. Σε αυτά περιλαμβάνεται και η κορυφαία στιγμή της διετίας, όταν ο διάσημος Εμίλ Ζολά δημοσιεύει προς υπεράσπιση του Ντρέιφους το περίφημο «Κατηγορώ» και ένα μήνα αργότερα σέρνεται κι αυτός στα δικαστήρια! Διανοούμενοι και επιστήμονες από δεκάδες χώρες τάσσονται εξαρχής στο πλευρό του Ζολά. Τώρα πια δεν κινδυνεύει μόνον ο Ντρέιφους, αλλά και η ελευθερία του λόγου, τα ανθρώπινα δικαιώματα, οι νέες ιδέες. Ο Ζαν Μπαρουά βρίσκεται μαζί τους, στην πρώτη γραμμή, μαχόμενος για την αλήθεια και τη δικαιοσύνη.

Προφανώς ο Μαρτέν ντι Γκαρ αντιλήφθηκε ότι η αποτύπωση στο χαρτί αυτού του άνισου και ιερού αγώνα έπρεπε να πάρει μια ρηξικέλευθη μορφή, κατά τρόπο έντονο και αληθοφανή, για να τραβήξει όσο το δυνατόν περισσότερα βλέμματα, να γίνει με απλά λόγια ένα λογοτεχνικό «σκάνδαλο». Τα διαλογικά μέρη είναι το πρώτο του εύρημα, το δεύτερο και κυριότερο, η προσθήκη των ντοκουμέντων της δικαστικής διαμάχης, που θα προσδώσουν στην μυθοπλαστική ιστορία την αυθεντικότητα της πραγματικής Ιστορίας. Οπως γράφει σε μια επιστολή του προς τον Αντρέ Ζιντ ο ίδιος ο δημιουργός, πρωταρχικό μέλημά του ήταν «να αντικειμενοποιήσει τη μυθοπλασία… και να αξιοποιήσει με τον δικό του τρόπο τις ιστορικές πηγές». Το αποτέλεσμα της προσπάθειάς του είναι ένα πειραματικό έργο, που εξακολουθεί, εκατό χρόνια αργότερα, να απασχολεί τη λογοτεχνική κοινότητα και να ξαφνιάζει με την τολμηρή του σύνθεση.

​​Ροζέ Μαρτέν ντι Γκαρ «Ζαν Μπαρουά». Μυθιστόρημα.

Μτφ. Κωστής Σωχωρίτης Εκδόσεις «Πόλις» Σελ. 445, ευρώ 22

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή