Ο Μπεν Μπράντλι, ο θρυλικός διευθυντής της Washington Post την εποχή που η εφημερίδα κονταροχτυπιόταν με την κυβέρνηση των ΗΠΑ και η οποία οδήγησε τον πρόεδρο Ρίτσαρντ Νίξον σε παραίτηση, είχε ως «Πιστεύω» του την αναζήτηση της αλήθειας. «Εφόσον ο δημοσιογράφος λέει την αλήθεια, ευσυνείδητα και δίκαια, δεν είναι δουλειά του να σκέφτεται τις επιπτώσεις. Η αλήθεια, τελικά, δεν είναι ποτέ τόσο επικίνδυνη όσο ένα ψέμα. Πραγματικά πιστεύω ότι η αλήθεια ελευθερώνει τους ανθρώπους», είχε γράψει σε επιστολή το 1973.
Πολλά χρόνια αργότερα, τον Ιούνιο του 2004, σε συνέντευξη στην «Καθημερινή», έβλεπε να χάνεται η μάχη. «Θα γράψω βιβλίο -νομίζω- για το ψέμα. Με ενδιαφέρει πολύ το ψέμα, πως έχει γίνει κοινωνικά αποδεκτό να ψεύδεται ένας πολιτικός. Οχι μόνο ο πολιτικός, αλλά και ο πρόεδρος τραπέζης, ο πρόεδρος του χρηματιστηρίου, δημοσιογράφοι. Δεν θεωρούν το κόστος απαγορευτικό… Αν το έκαναν όταν ήταν μικροί – θυμάμαι ότι ο πατέρας μου έπαιρνε τη βούρτσα και με έδερνε. Δεν νομίζω ότι αυτό συμβαίνει σήμερα».
Στην ίδια συνέντευξη, ο Μπράντλι, 83 ετών τότε, σημείωνε πόσο η εισβολή των ΗΠΑ στο Ιράκ και η προεδρία του Τζορτζ Μπους του νεότερου είχε επηρεάσει τη χώρα του. «Ποτέ δεν είδα τη χώρα τόσο διχασμένη όσο είναι τώρα. Ούτε στη μέση του πολέμου του Βιετνάμ δεν ήταν τόσο διχασμένη. Οι άνθρωποι που υποστηρίζουν την κυβέρνηση στο θέμα του Ιράκ είναι φανατισμένοι, και αν μπλέξεις σε αντιπαράθεση είναι τέτοια η ένταση που άλλοι τρέχουν να φύγουν από το δωμάτιο. Αυτό δεν είναι σύνηθες στην Αμερική».
Δεν γνωρίζω εάν ο Μπεν Μπράντλι, ο οποίος πέθανε την περασμένη Τρίτη, έγραψε εκείνο το βιβλίο. (Δεν εμφανίζεται σε καμία βιβλιογραφία, τουλάχιστον). Θα είχε πολύ ενδιαφέρον σήμερα η άποψή του για το πώς εξελίχθηκε το ψέμα στην πολιτική και στην οικονομία τα τελευταία χρόνια. Πιστεύω ότι σήμερα θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για το πόσο πιο επικίνδυνη από το ψέμα είναι, πλέον, η αλήθεια. Η αλήθεια που προβάλλεται από διάφορες ομάδες ως η μόνη αλήθεια, αδιαφορώντας για την αλήθεια και τα δίκια των άλλων. Ο φανατισμός που βλέπουμε σήμερα, από πολιτικούς όλου του πολιτικού φάσματος σε όλες τις χώρες, έως τους τζιχαντιστές, κάνει το ψέμα να μοιάζει πιο αθώο από κάποιες αλήθειες.
Το ψέμα είναι μια ομολογία ότι ο ψεύτης ανήκει στον ίδιο αξιακό κόσμο με αυτόν στον οποίο ψεύδεται – ή τουλάχιστον υπολογίζει τις αξίες του άλλου. Ο ψεύτης γνωρίζει ότι πρέπει να κρύψει αυτό που κάνει επειδή η αποκάλυψη θα τον εκθέσει στα μάτια του άλλου. Το ψεύδος -η ανάγκη να υπάρξει, δηλαδή- αποδεικνύει τον δεσμό μεταξύ των δύο πλευρών.
Οταν φθάνουμε στο σημείο όπου οι δεσμοί σπάνε, όπου ο ένας δεν προσπαθεί ή δεν ενδιαφέρεται να κερδίσει την προσοχή και την έγκριση του άλλου, τότε υπάρχει μόνο η επιβολή του ισχυρότερου. Αυτοί που φανατίζονται με την ιδέα ότι κατέχουν τη μόνη αλήθεια, ότι ο δικός τους θεός είναι ο μόνος, ότι οι άλλοι δεν έχουν την ίδια αξία ως άτομα και ως μέλη της κοινωνίας, τότε υπάρχει μόνο η σύγκρουση. Οι πράξεις των τζιχαντιστών του αυτοαποκαλούμενου «Ισλαμικού Κράτους» δηλώνουν ξεκάθαρα ότι η μόνη σχέση μεταξύ αυτών και όσων θεωρούν εχθρούς είναι η υποταγή και η εξολόθρευση των άλλων.
Εντός μιας κοινωνίας -μικρής ή μεγάλης- αυτός που κλέβει, που εξαπατά, που εκμεταλλεύεται τη θέση του για ίδιον όφελος, έχει ανάγκη να κρύψει τις πράξεις του. Εάν πιαστεί, η κοινωνία θα επιβάλει την ποινή μέσω των θεσμών της. Στην περίπτωση του σκανδάλου Γουότεργκεϊτ, ο Νίξον αναγκάστηκε σε παραίτηση τον Αύγουστο του 1974 επειδή οι έρευνες της «Ουάσιγκτον Ποστ» οδήγησαν στην αποκάλυψη ότι έλεγε ψέματα όταν δήλωνε ότι δεν γνώριζε τις προσπάθειες συγκάλυψης της διάρρηξης σε γραφεία του Δημοκρατικού Κόμματος. Η εφημερίδα έκανε το καθήκον της και, αποκαλύπτοντας το ψέμα, έγραψε σπουδαίο κεφάλαιο στην ιστορία του Τύπου και της Δημοκρατίας.
Η ατιμωτική αποπομπή του Ρεπουμπλικανού προέδρου, όμως, είχε και άλλες συνέπειες: οι συντηρητικοί πολίτες των ΗΠΑ επείσθησαν ότι το «φιλελεύθερο καθεστώς» των ελίτ της Ουάσιγκτον και Νέα Υόρκης είχε κηρύξει τον πόλεμο εναντίον τους. Αργά αλλά σταθερά, η πολιτική ζωή -αλλά και οι σχέσεις μεταξύ πολιτών και ομάδων- οδηγήθηκαν σε σημείο όπου η ασυνεννοησία βλάπτει το σύνολο. Πράγματι, ο Τύπος έχει καθήκον να αποκαλύπτει την αλήθεια και θα συνεχίσει να το επιδιώκει. Αλλά σήμερα οι πολλές αλήθειες οδηγούν στον φανατισμό, υπονομεύοντας και το ψέμα και την αλήθεια. Αλλά και τη συνύπαρξη και τον πολιτισμό.