Η Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών κλείνει τέσσερα χρόνια στην πολιτιστική ζωή της Αθήνας, με κύριο κορμό του προγράμματος τη σύγχρονη ελληνική δημιουργία. Είναι η στιγμή για έναν απολογισμό του πώς ανταποκρίθηκε το κοινό σε αυτόν τον σύγχρονο χώρο, αλλά και για μια συζήτηση για τον ελληνικό πολιτισμό και το ρόλο του «τρίτου τομέα» στη διάδοσή του στο εξωτερικό. Ο Χρήστος Καρράς βρέθηκε στο τιμόνι της Στέγης από την αρχή. Γεννημένος στο Λονδίνο το 1962, σπούδασε αρχικά φιλοσοφία στο Cambridge και έλαβε διδακτορικό από τη Σορβόννη-1 στη Μουσικολογία. Επειτα από ένα σύντομο πέρασμα από τον Σύνδεσμο Ελληνικού Οίνου λόγω της οικογενειακής επιχείρησης κρασιών (διετέλεσε αντιπρόεδρος του Συνδέσμου με πρόεδρο τον Γιάννη Μπουτάρη), από το 2002 δραστηριοποιείται στην πολιτιστική διοίκηση.
Εχετε εμμονή με το πρωτοποριακό στη Στέγη;
Ναι… Αλλά δεν θα έλεγα ότι κάνουμε μόνο πρωτοπορία. Αλλωστε, δεν είναι οτιδήποτε πρωτοποριακό αυτόματα και επιτυχημένο.
Υπάρχει πρωτοπορία στην τέχνη σήμερα ή τα έχουμε δει όλα;
Η πρωτοπορία σήμερα καθορίζει τη δική της φόρμα, και αυτό πράγματι δεν είναι κάτι πολύ καινούργιο. Επίσης, σε αυτήν τη φάση, πολλοί δημιουργοί ψάχνουν τρόπους ώστε να είναι πολύ κοντά στην κοινωνική πραγματικότητα. Στη «βρωμιά» και στο μαύρο χάλι του κόσμου. Αλλά όχι «ντοκιμαντερίστικα».
Στην Ελλάδα παράγουμε σύγχρονο πολιτισμό;
Ναι! Δεν έχει την προβολή που έχει σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, αλλά δραστηριότητα υπάρχει.
Υπάρχει ελληνικότητα στην τέχνη την εποχή της παγκοσμιοποίησης;
Ναι, με την έννοια ότι οι άνθρωποι που μεγάλωσαν και δημιουργούν εδώ αντλούν στοιχεία από το χώρο. Αλλά σίγουρα δεν έχει την έννοια που μπορούσε να έχει τον 19ο αιώνα ή στις αρχές του 20ού, όταν η Ελλάδα, όπως και άλλα νέα κράτη-έθνη, έψαχνε να δημιουργήσει μια ταυτότητα.
Πού βλέπουμε «τοπικά» στοιχεία στον σύγχρονο ελληνικό πολιτισμό;
Σε πολλά διαφορετικά πράγματα. Το θέατρο διερευνά τη σημερινή κοινωνική συνθήκη από πολλές διαφορετικές σκοπιές. Στη μουσική ένα στοιχείο είναι η περιέργεια για την κληρονομιά της Μεσογείου.
Οι Ελληνες καλλιτέχνες έχουν κίνητρο να παράγουν μέσα στην κρίση;
Ο προβληματισμός είναι πιο έντονος, άρα και η καλλιτεχνική δράση πιο ριζοσπαστική.
Και μπορεί η Ελλάδα να εξάγει καλλιτεχνική δράση;
Ως Στέγη, έχουμε κάνει πάρα πολλά στον τομέα της εξωστρέφειας. Πολλές παραγωγές μας έχουν ταξιδέψει. Αλλά, ξέρετε, η εξαγωγή -για να μιλήσουμε λίγο αγοραία- είτε είναι πολιτισμός είτε είναι ελιές, έχει κάποιες προϋποθέσεις. Η βασική είναι να στήνεις συστηματικά δίκτυα διανομής, εδραιώνοντας σχέσεις εμπιστοσύνης με φορείς του εξωτερικού. Διότι κανένας δεν περιμένει από εμάς τον σύγχρονο πολιτισμό. Εμείς πρέπει να τους πείσουμε ότι εδώ έχουμε κάτι διαφορετικό, υψηλής ποιότητας. Αλλιώς, γιατί να μην προτιμήσουν τον Ταϊβανέζο ή τον Ιρανό; Που το Ιράν «πουλάει» κιόλας.
Η Ελλάδα «πουλάει»;
Η Ελλάδα δεν έχει ποτέ πραγματικά πουλήσει στο σύγχρονο. Σιγά σιγά πάμε να δημιουργήσουμε αυτήν τη ροή.
Ποιοι αντιπροσωπεύουν την Ελλάδα… μετά τον Χατζιδάκι και τον Θεοδωράκη;
Δεν ξέρω εάν υπάρχει κάποιος σταρ που θα μπορούσα να απομονώσω ως φάρο του σύγχρονου ελληνικού πολιτισμού στο εξωτερικό. Νομίζω ότι τα πράγματα είναι πιο πολυσυλλεκτικά και πολύ διαφορετικά από χώρα σε χώρα. Δηλαδή η Φαραντούρη ακόμα γεμίζει τη Salle Pleyel στο Παρίσι, αλλά όχι ενδεχομένως μια αντίστοιχη αίθουσα στο Βερολίνο, όπου δημιουργεί μια νεότερη γενιά Ελλήνων.
Οι Ελληνες δημιουργοί μπορούν να διακριθούν μένοντας στην Ελλάδα;
Η Ελλάδα είναι μια πολύ μικρή αγορά με πολύ μικρή θεσμική βάση για τη σύγχρονη δημιουργία. Αρα ένας καλλιτέχνης που θέλει να κάνει καριέρα θα πρέπει σίγουρα να βρει το δρόμο του στο εξωτερικό. Αλλιώς θα φτάσει μέχρι κάποιο σημείο. Για παράδειγμα, ο Δημήτρης Παπαϊωάννου, ο οποίος είναι άξια μια πολύ γνωστή φιγούρα και θα ξεκινήσει ίσως τώρα να χτίζει το όνομά του έξω στο ευρύ κοινό.
Η Αθήνα μπαίνει σιγά-σιγά πολιτιστικά στο χάρτη;
Υπάρχει εν δυνάμει πολιτιστικός τουρισμός που δεν αφορά μόνο την πολιτιστική μας κληρονομιά -η οποία βεβαίως θα είναι πάντα το εξέχον στοιχείο του τουρισμού μας-, αλλά και τον σύγχρονο. Διότι πλέον έχουμε και τις αίθουσες και την παραγωγή. Αλλά αυτά είναι θέματα που ζητούν μεσοπρόθεσμο προγραμματισμό και το πρόβλημα στην Ελλάδα είναι ότι δεν υπάρχει ποτέ χρόνος. Εχουμε συνεχή εναλλαγή υπουργών και ο ένας αισθάνεται την υποχρέωση να σβήσει ό,τι έκανε ο προηγούμενος.
Οπότε το κενό καλύπτεται από ιδρύματα που ανταγωνίζονται μεταξύ τους;
Δεν νομίζω ότι υπάρχει ανταγωνισμός. Οπως έλεγε ο Γιάννης Μπουτάρης στον Σύνδεσμο Ελληνικού Οίνου, «το πρόβλημα δεν είναι ποιος θα φάει την πίτα του άλλου, αλλά να μεγαλώσουμε την πίτα!».
Γιατί θέλουν οι πλούσιοι να εμπλέκονται με τον πολιτισμό;
Νομίζω ότι όλοι αντιλαμβανόμαστε ότι ο πολιτισμός δεν είναι μόνο να δείχνουμε ωραία τέχνη, αλλά να προσφέρουμε και μια πολύ σημαντική κοινωνική συμπληρωματική λειτουργία στον τομέα της εκπαίδευσης.
Ο πολιτισμός κάνει καλό και στην υστεροφημία;
Η τέχνη έχει σίγουρα ένα υψηλό δημόσιο προφίλ. Δεν νομίζω όμως, μιλώντας για εμάς τουλάχιστον, ότι αυτό είναι η κινητήριος δύναμη.
Είχε ο Ωνάσης καμία σχέση με τον πολιτισμό πέρα από την Κάλλας;
Δεν νομίζω να ήταν ο σύγχρονος πολιτισμός ο τομέας του. Αλλά δεν τον ήξερα καθόλου.
Ο πολιτισμός είναι και πολιτική;
Οχι με την παλαιότερη διδακτική έννοια, αλλά επειδή διαπραγματεύεται μέσα από τις δικές του φόρμες τις σημερινές σχέσεις ανθρώπων, οι οποίες είναι πάντα πολιτικές.
Σας έχει βοηθήσει το κράτος ή σας έχει επιβαρύνει;
Τίποτε από τα δύο. Δεν ζητάμε τίποτε από το κράτος. Κάνουμε την πορεία μας μέσα στη νομιμότητα.
Ο κουμπαράς σας είναι τεράστιος ή ζορίζεστε οικονομικά;
Εχουμε ένα μπάτζετ που τηρούμε απαρέγκλιτα.
Της τάξης;
Δεν μιλάμε γι’ αυτό. Από εκεί και πέρα το οικονομικό δεν είναι κάτι που δεν μας απασχολεί. Προσπαθούμε να συγκρατήσουμε τα έξοδά μας, να αντλήσουμε από την αγορά χορηγίες για ανταλλαγή επικοινωνίας και να επωφεληθούμε από ευρωπαϊκά προγράμματα. Με μια πολιτική τιμών που αντανακλά την προτεραιότητα να είναι οι παραστάσεις μας γεμάτες.
Το ελληνικό κοινό ανταποκρίνεται στον σύγχρονο πολιτισμό;
Δεν είμαστε απαίδευτο κοινό. Το πιο πρωτοποριακό έχει μια αισθητική που ζητάει από τον ακροατή ή τον θεατή να κάνει ένα σημαντικό βήμα για να το κατανοήσει. Και όχι απλώς να δεχτεί παθητικά κάτι αναγνωρίσιμο.
Γιατί εγκαταλείψατε τα κρασιά;
Ενεπλάκην με την οικογενειακή επιχείρηση όταν πέθανε ο πατέρας μου, αλλά ήταν μια πολύ προβληματική επιχείρηση.
Τώρα έχετε τη δουλειά των ονείρων σας;
Ο σύγχρονος πολιτισμός, ως μέρος της πολιτικής και κοινωνικής ζωής, είναι ο τομέας που αγαπώ.
Πού αλλού πηγαίνετε στην Αθήνα για ψυχαγωγία;
Δεν προλαβαίνω να πάω αλλού. Εχω ριζώσει εδώ.