Το έργο έγραψε ο Ανδρέας Φλουράκης σε «φυσικό περιβάλλον»: στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, όπου βρέθηκε πριν από τέσσερα χρόνια για ένα συνέδριο της UNESCO και για ένα θεατρικό βραβείο που αποκόμισε. Εκεί είδε για πρώτη φορά τόσο έντονη την παρουσία της μπούρκας και έγραψε το έργο «Μήδειας μπούρκα», που παρουσιάζεται από την περασμένη Δευτέρα στο θέατρο «Επί Κολωνώ».
Το περασμένο Σάββατο παρακολουθήσαμε τη γενική πρόβα της παράστασης. Μαζί με την ηθοποιό Μίνα Λαμπροπούλου, τον συγγραφέα, τους υπόλοιπους συντελεστές κι εμάς, έφτασε στο θέατρο ένα ζευγάρι από το Ιράν, που ζει στην Ελλάδα εδώ και τέσσερα χρόνια, και το οποίο ανταποκρίθηκε σε πρόσκληση της «Κ».
Δεν είναι οι συνηθισμένοι οικονομικοί μετανάστες. Ο Ρεζά και η Ράιζα Σιρμάρζ ήρθαν στην Ελλάδα για να σπουδάσουν και «για ν’ ακολουθήσω την επαγγελματική μου καριέρα πιο ελεύθερα», λέει ο Ρεζά, θεατρικός συγγραφέας, μεταφραστής και λυρικός τραγουδιστής. Η κουβέντα που ακολούθησε ήταν ένα «ιδιαίτερο» μάθημα περί πολιτισμού.
Γυναίκα και Ισλάμ
«Σήμερα, μπορεί κανείς να δει πολύ λίγες γυναίκες να φορούν μπούρκα στο Ιράν. Το τσαντόρ, που ήταν δημοφιλές αρκετούς αιώνες εκεί, εξαφανίζεται. Η αλήθεια είναι ότι η μπούρκα δεν έχει τις ρίζες της σε κάποια συγκεκριμένη ισλαμική χώρα ή ακόμα στον ίδιο τον ισλαμισμό. Κανένας στίχος στο Κοράνι δεν υποδεικνύει, άμεσα ή έμμεσα, ένα τέτοιο κάλυμμα ακόμα και για τα μάτια της γυναίκας. Βέβαια, το Κοράνι λέει ότι είναι καλύτερα για τη γυναίκα να καλύπτει τα φυσικά της κάλλη σε δημόσιο χώρο. Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι παλιά οι Αραβες, όταν ελκύονταν από μια γυναίκα, ένιωθαν ελεύθεροι να έχουν σεξουαλικές σχέσεις, ακόμη και με επιθετικό τρόπο και δημόσια», λένε οι Ιρανοί φίλοι μας.
«Οπωσδήποτε στις μουσουλμανικές χώρες υπάρχει φανατισμός και πατριαρχία, όπως επίσης και η αντίληψη ότι οι γυναίκες πρέπει να χρησιμοποιούν καλύμματα, όπως η μπούρκα, για τη δική τους ασφάλεια. Βέβαια, η θρησκευτική εξουσία, η οποία δρα βασισμένη σε ακραίους θρησκευτικούς-ιδεολογικούς περιορισμούς, την χρησιμοποιεί για να εξυπηρετήσει δικά της πολιτικά συμφέροντα. Πολιτισμικά, η μπούρκα έχει βαρύνουσα συμβολική σημασία, η οποία μερικές φορές αναφέρεται στη “θρησκευτικότητα” και την πίστη της γυναίκας που την φοράει.
Οι γυναίκες επιμένουν ότι η κοινωνική τους σημασία δεν πρέπει να συσχετίζεται με την εμφάνισή τους. Πολιτικά, ωστόσο, υπάρχουν περιπτώσεις στις οποίες οι γυναίκες εξαναγκάζονται να την φορέσουν για διαφορετικούς λόγους. Ετσι, πολιτισμικά και πολιτικά, η μπούρκα αποτελεί τόσο σημαντικό παράγοντα, ώστε να έχει εξελιχθεί σε θέμα παγκόσμιας αντιπαράθεσης».
Το «Ισλαμικό Κράτος»
Η κουβέντα πάει και στη δράση του «Ισλαμικού Κράτους» (ISIS). «Λέγεται πως ιδρύθηκε βάσει της Τζιχάντ, που σημαίνει “να είσαι ενεργός, να προσπαθείς για έναν ειδικό σκοπό”. Στο Κοράνι, η φράση αυτή χρησιμοποιείται περίπου 108 φορές. Το Κοράνι λέει σχετικά με αυτήν: “Η ανθρώπινη ύπαρξη δεν είναι τίποτε άλλο παρά προσπάθεια”. Η Τζιχάντ ουδεμία σχέση έχει λοιπόν με “πόλεμο” και “σφαγές”, αυτό δηλαδή που κάνει το “Ισλαμικό Κράτος”, το οποίο προέρχεται από την Αλ Κάιντα και έχει τις ρίζες του στη Μέση Ανατολή, είναι όμως την ίδια στιγμή προϊόν ενός παγκόσμιου φονταμενταλισμού και εξτρεμισμού και σύντομα θα θέσει σε κίνδυνο την παγκόσμια ασφάλεια αν δεν το σταματήσουμε τώρα…».
Ρωτάμε αν στο Ιράν οι γυναίκες μπορούν να παίξουν στο θέατρο. «Μπορούν», λέει η Ράιζα, «αλλά πρέπει να φορούν οπωσδήποτε μαντίλα στη σκηνή». Και το έργο του Ανδρέα Φλουράκη, που μόλις είδαν; «Σ’ αυτό το έργο η μπούρκα έχει βαθύτατα μεταφορική σημασία. Ο συγγραφέας επιχειρεί να της προσδώσει οικουμενική σημασία. Θέλει να μας υπενθυμίσει ότι το κύριο πρόβλημα δεν είναι στην μπούρκα, αλλά ότι η μπούρκα αποτελεί αφορμή για κάποιες πολιτισμένες χώρες να ασκούν πολιτική προπαγάνδα, ακόμα και να επωφελούνται οικονομικά από αυτό το θέμα.
Για παράδειγμα, η ατελείωτη κριτική σε κάποιες ευρωπαϊκές χώρες όπως η Γαλλία, θα μπορούσε να κάνει την μπούρκα μόδα. Το έργο, κατά τη γνώμη μας, επιχειρεί να εξηγήσει ότι το βασικό πρόβλημα δεν προκαλείται από την μπούρκα ή το τσαντόρ ή οποιοδήποτε άλλο κάλυμμα με εθιμικό, πολιτισμικό ή και θρησκευτικό χαρακτήρα. Το πρόβλημα ξεκινά όταν οι κουλτούρες δεν ανέχονται και δεν σέβονται η μία την άλλη».
Στη θέση του άνδρα, της γυναίκας, του ξένου ανάμεσα σε ξένους
Ζητώ από τους δύο συνομιλητές μου να σχολιάσουν φράσεις του έργου, συγκρίνοντας αυτό που έζησαν στην πατρίδα τους με όσα ζουν στην Ελλάδα:
Πρώτη φράση: «…έχω δει εκατοντάδες φορές τον πατέρα μου να βγάζει από τη μέση όποιον του στεκόταν εμπόδιο», λέει η Μήδεια. «Ο πατέρας της Μήδειας είναι σύμβολο θηριωδίας, πατριαρχίας και απολυταρχισμού, οπουδήποτε υπάρχουν αυτά. Αλλά αν ρωτάτε για την πατρίδα μας, μάλιστα… βασιλιάδες έχουν σκοτώσει πολλούς ανεκτίμητους ανθρώπους που στέκονταν απέναντί τους και ασκούσαν κριτική εναντίον τους. Βεβαίως έχουν υπάρξει βασιλιάδες που επέδειξαν ανοχή στους επικριτές ή στους εχθρούς τους. Και σήμερα, πρέπει να ριψοκινδυνεύσει σοβαρά κάποιος που θέλει να επικρίνει ανοικτά τις αρνητικές πλευρές της κατεστημένης τάξης πραγμάτων».
Δεύτερη φράση: «…γιατί ονειρεύεται να γίνω σαν εκείνη, υποταγμένη στους άντρες, μεγάλη και τρανή ανάμεσα στις γυναίκες», λέει η Μήδεια αναφερόμενη στη μητέρα της. «Η Μήδεια έχει μάθει από τον πατέρα της να σκοτώνει, πραγματικά ή στα όνειρά της. Στην πραγματικότητα, το πατριαρχικό σύστημα είναι ο δάσκαλός της. Την ωθεί να γίνεται ανελέητη όταν αρχίζει να μισεί κάτι δυσάρεστο. Η μητέρα της έχει προσπαθήσει να την διδάξει να είναι υπάκουη προς τους άνδρες και να αισθάνεται υπέροχα ως βασίλισσα ανάμεσα στις γυναίκες. Είναι η κατάσταση που δείχνει το δραματικό χάσμα ανάμεσα στους άνδρες ως σύμβολα πατριαρχίας και τις γυναίκες ως σύμβολα υπακοής και απόλυτης συμμόρφωσης στις χώρες του Τρίτου Κόσμου».
Τρίτη φράση: «Αγνωστοι μεταξύ αγνώστων», λέει η Μήδεια. Το νιώθουν ακόμα στην Ελλάδα; Σ’ αυτό το σημείο και οι δύο είναι κάθετοι. Ο Ρεζά, μάλιστα, αποκαλύπτει ότι το πρώτο δώρο που έκανε στη Ράιζα ήταν τα Απαντα του Αριστοφάνη, όταν ζούσαν ακόμα στο Ιράν. Μεταφρασμένα φυσικά από τον ίδιο, αφού εδώ και καιρό μεταφράζει τις αρχαίες κωμωδίες και τραγωδίες. «Η ελληνική κουλτούρα και φιλοσοφία αποτελούσαν πάντα στοιχείο της καθημερινής μας ζωής. Οπως λέει κι ένας φίλος “μέσα σε κάθε Ελληνα υπάρχει ένας Ιρανός και μέσα σε κάθε Ιρανό ένας Ελληνας”. Αισθανόμαστε ότι είμαστε στο σπίτι μας. Οχι, δεν αισθανόμαστε ξένοι ανάμεσα στους ξένους. Βέβαια, έχω γνωρίσει αρκετούς μετανάστες που νιώθουν παγιδευμένοι, χωρίς καμιά δυνατότητα απόδρασης. Μερικοί αισθάνονται σαν άψυχα σώματα που κινούνται χωρίς σκοπό. Δεν ζουν, είναι απλώς ζωντανοί».
Το έργο του Ανδρέα Φλουράκη «Μήδειας μπούρκα» παρουσιάζεται στο «Επί Κολωνώ» (Ναυπλίου 12 και Λένορμαν) κάθε Δευτέρα και Τρίτη στις 9.15 μ.μ. Μέχρι 16 Δεκεμβρίου.