Ενα νησάκι απομονωμένο μεσοπέλαγα, που το όνομά του είναι συνώνυμο ενός τόπου εξορίας και μαρτυρίου, βρίσκεται εδώ και ένα έτος στο «μικροσκόπιο» περιβαλλοντικών οργανώσεων, ερευνητών και φορέων των Κυκλάδων. Η Γυάρος θα μετατραπεί μέσα στην επόμενη τριετία στο κέντρο του τρίτου θαλάσσιου πάρκου της χώρας (μετά τη Ζάκυνθο και τις Βόρειες Σποράδες), καθώς λόγω της πολυετούς απομόνωσής της έχει μετατραπεί σε έναν παράδεισο για τη φώκια Monachus Monachus και για πολλά σπάνια είδη πουλιών. Αυτό που αναζητείται σε μια περιοχή… χωρίς οικιστικές πιέσεις είναι η χρυσή τομή ανάμεσα στην ιστορική/πολιτιστική διάσταση, την προστασία του περιβάλλοντος και την ανάπτυξη κάποιων πολύ ήπιων δραστηριοτήτων.
Το πρόγραμμα LIFE στη Γυάρο, που χρηματοδοτείται από την Ε.Ε., ξεκίνησε το 2013 και θα ολοκληρωθεί το 2017. Εχει συντονιστή το WWF Ελλάς και εταίρους το ΥΠΕΚΑ, την Αποκεντρωμένη Διοίκηση Αιγαίου, την Αναπτυξιακή Εταιρεία Κυκλάδων, το Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, τη MOm και το ιταλικό ινστιτούτο Tethys. «Οι στόχοι του προγράμματος είναι πολλαπλοί. Κατ’ αρχάς, να προστατευθεί η χερσαία και θαλάσσια περιοχή της Γυάρου», εξηγεί στην «Κ» ο κ. Σπύρος Κοτομάτας, συντονιστής του προγράμματος. «Επιθυμία όλων των εταίρων είναι να δημιουργήσουμε ένα αποτελεσματικό μοντέλο για το πώς μπορεί να λειτουργήσει και να προστατευθεί μια θαλάσσια περιοχή».
Μονάχους μονάχους
Οντας τόπος εξορίας για διάφορα διαστήματα από το 1949 έως το 1974 και με την πρόσβαση απαγορευμένη για πολλά χρόνια, η Γυάρος παρέμεινε ουσιαστικά ανέπαφη. Η πιο ενδιαφέρουσα ανακάλυψη των ερευνητών ήταν ο μεγάλος πληθυσμός της απειλούμενης φώκιας Mοnachus Mοnachus. «Καταγράψαμε περίπου 5060 ενήλικα ζώα, όταν όλος ο πληθυσμός τους στην Ελλάδα είναι 300 άτομα», εξηγεί ο κ. Βαγγέλης Παράβας, διευθυντής της MOm. «Μάλιστα συμβαίνει κάτι μοναδικό στη Μεσόγειο: οι φώκιες εμφανίζουν αρχέγονη συμπεριφορά, δηλαδή χρησιμοποιούν ανοιχτές παραλίες για να δημιουργήσουν αποικίες. Σε αυτό έχει βοηθήσει και το γεγονός ότι από το 1974 έως το 2002 ένα τμήμα της θαλάσσιας περιοχής στη Γυάρο χρησιμοποιήθηκε ως πεδίο βολής του Ναυτικού, οπότε η περιοχή έμεινε εντελώς κλειστή για τους ανθρώπους. Επίσης, από το 1979 έως σήμερα η αλιεία απαγορεύεται σε απόσταση 3 μιλίων από το νησί, μέτρο στο οποίο συναινούν και οι αλιείς των γύρω νησιών».
Εκτός από την αποικία της απειλούμενης φώκιας, τα πρώτα ευρήματα των ερευνητών είναι πολύ ενδιαφέροντα. «Πρόσφατα, μαζί με την Ορνιθολογική Εταιρεία καταγράψαμε μια από τις μεγαλύτερες αποικίες μύχων στην Ελλάδα. Πρόκειται για ένα θαλασσοπούλι που δεν γνωρίζαμε ότι ζούσε στην περιοχή. Και το οποίο προστίθεται σε μια πλειάδα σπάνιων αρπακτικών πουλιών, όπως ο σπιζαετός, η αετογερακίνα, η γερακίνα, το βραχοκιρκίνεζο και ο μαυροπετρίτης, αυξάνοντας την ορνιθολογική αξία της Γυάρου», λέει ο κ. Κοτομάτας. «Παράλληλα, σε συνεργασία με το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας της Κρήτης καταγράφουμε το χερσαίο περιβάλλον του νησιού. Τέλος, σε συνεργασία με το Τμήμα Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Πατρών χαρτογραφήσαμε τη θαλάσσια περιοχή της Natura, οπότε έχουμε πλέον μια πολύ καλή εικόνα του φυσικού πλούτου της περιοχής».
Θέσπιση μέτρων
Η διαφορά με ανάλογα εγχειρήματα στο παρελθόν είναι ότι το πρόγραμμα περιλαμβάνει όχι μόνο την καταγραφή της χλωρίδας και της πανίδας, αλλά και τη θέσπιση μέτρων για την προστασία τους και την εφαρμογή τους – γι’ αυτό άλλωστε θα διαρκέσει έως το 2017. «Στο πλαίσιο του προγράμματος θα γίνει πολύ εκτεταμένη διαβούλευση σχετικά με το τι θα μπορούσε να γίνει στη Γυάρο», λέει ο κ. Παράβας. «Είναι δημόσια γη, το νησί είναι χαρακτηρισμένο ιστορικός τόπος και έχει μια φοβερή ποικιλία ζωής. Πρέπει λοιπόν μέσα από πολλή συζήτηση και διαβούλευση με όλους τους εμπλεκόμενους να καταλήξουμε σε συγκεκριμένα μέτρα προστασίας και σε κάποιες δραστηριότητες που θα μπορούσαν να επιτραπούν».
«Για παράδειγμα, σκεφτόμαστε να διαμορφώσουμε καταδυτικές διαδρομές, ώστε να δώσουμε στη γύρω περιοχή ένα κίνητρο να ασχοληθούν με ένα αντικείμενο στη Γυάρο», λέει ο κ. Κοτομάτας. «Θα δημιουργήσουμε αγκυροβόλια γιατί ο ελλιμενισμός είναι δύσκολος. Και θα στηθεί ένα σύστημα επιτήρησης, ώστε σε συνεργασία με το Λιμενικό να τηρηθούν οι κανόνες για την περιοχή. Η Γυάρος μπορεί να μετατραπεί σε ένα μοντέλο για μια διαφορετική ανάπτυξη».