Είναι Πέμπτη βράδυ και ενώ το κτίριο Φιξ παραμένει άδειο και σκοτεινό, πιο πάνω, μια κάθετη της Συγγρού, η οδός Τούσα Μπότσαρη, βρίθει από ζωή. Εξω από έναν όμορφο, ψηλοτάβανο χώρο με παλιά φωτιστικά, μωσαϊκό στο δάπεδο και μεγάλες τζαμαρίες στην πρόσοψη, βρίσκεται συγκεντρωμένο το τρέντι art crowd της Αθήνας για τα εγκαίνια έκθεσης της «State of Concept», μη κερδοσκοπικής γκαλερί που άνοιξε φέτος στο Κουκάκι. Γιατί εκεί και όχι στις συνηθισμένες «πιάτσες» τέχνης, Κολωνάκι ή Μεταξουργείο; «Γύρω από τα μεγάλα μουσεία τέχνης του εξωτερικού συνήθως δημιουργείται ένα hub, ένα κοινωνικό κέντρο. Οταν άνοιξε το New Museum στη Νέα Υόρκη, μεταφέρθηκαν στην περιοχή Bowery γκαλερί, στούντιο καλλιτεχνών, βιβλιοπωλεία τέχνης και γραφεία ντιζάιν. Πιστεύω ότι μπορεί να συμβεί κάτι αντίστοιχο στην Αθήνα, γι’ αυτό και αποφάσισα να ανοίξω το χώρο μου εδώ», λέει η υπεύθυνη της αίθουσας και ιστορικός τέχνης Ηλιάνα Φωκιανάκη, που ζει στο Κουκάκι από το 2005, οπότε και επέστρεψε από τις σπουδές της στο Λονδίνο. «Μου αρέσει που είμαι η πρώτη στην περιοχή, αλλά εύχομαι να έρθει κι άλλος κόσμος της τέχνης. Υπάρχουν ωραίοι άδειοι χώροι προς εκμετάλλευση, οι οποίοι δεν νοικιάζονται ακριβά».
Το πότε θα λειτουργήσει το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης κανείς δεν το ξέρει – ούτε καν ο υπουργός Πολιτισμού. Το σίγουρο είναι ότι θα «ταρακουνήσει», σαν πολιτιστικός σεισμός, τη γύρω περιοχή, και ειδικά το Κουκάκι. Ηδη η ιστορική γειτονιά έχει αποκτήσει νέα πνοή και πάνω της διαφαίνονται τα πρώτα σημάδια εμπορικής αναβάθμισης και αναδεικνύονται τα πλεονεκτήματά της. Για την Ηλιάνα, είναι μια συνοικία που δεν τη λες πανέμορφη, αλλά έχει ανθρωπιά, είναι πολυπολιτισμική και ασφαλής – «δεν φοβάσαι να έρθεις να δεις μια έκθεση». Είναι ένα ζωντανό κέντρο-απόκεντρο με δραστηριότητα μέρα-νύχτα και καλή συγκοινωνία. «Είναι μια περιοχή σάντουιτς. Στο ένα άκρο είναι το Μουσείο της Ακρόπολης και στο άλλο το Φιξ. Είχα την εντύπωση μιας συνοικίας κυρίως ηλικιωμένων, αλλά αυτό αλλάζει», λέει η σχεδιάστρια κοσμημάτων Κατερίνα Σταμάτη, η οποία άνοιξε πέρυσι το «Ψιτ!», κατάστημα με είδη δώρων.
«Η σύγχρονη τέχνη ξέρει να αναδεικνύει τις ιδιαιτερότητες μιας περιοχής και να δίνει σε αυτές μια άλλη διάσταση», είχε πει η Αννα Καφέτση, διευθύντρια του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, στο «Κ». «Θέλουμε να δημιουργηθεί ένας απολαυστικός περίπατος, που θα διασχίζει το Κουκάκι, συνδέοντας το ΕΜΣΤ με το Μουσείο Ακρόπολης. Επιθυμούμε να κάνουμε ένα άνοιγμα στην κοινότητα· να φέρουμε κοντά τα σχολεία της περιοχής και τους κατοίκους, που έχουν ζήσει και την ιστορία του Φιξ».
«Αν πετύχει αυτή η σχέση ώσμωσης, θα είναι προς όφελος των δύο, και του μουσείου και της κοινότητας», υπογραμμίζει ο Αλέξανδρος Τριποδάκης, καθηγητής στη Σχολή Αρχιτεκτόνων του Πολυτεχνείου Κρήτης και Κουκακιώτης. «Πρέπει όμως να λάβουμε υπόψη ότι το νέο μουσείο, έτσι όπως είναι τοποθετημένο στον ιστό της πόλης, έχει εξ ορισμού πρόβλημα σύνδεσης με το Κουκάκι, αφού βρίσκεται ανάμεσα σε δύο κυκλοφοριακές τάφρους, τη Συγγρού και την Καλλιρρόης, των οποίων ο χαρακτήρας δύσκολα μπορεί να υποβαθμιστεί». Και συμπληρώνει: «Σαφώς το μουσείο έχει μια μητροπολιτική σημασία, αλλά θα καταφέρει να προσελκύσει τους ανθρώπους της διπλανής πόρτας; Το ΕΜΣΤ θα πρέπει να γαντζωθεί στο Κουκάκι, αν θέλει να συνδεθεί με την ευρύτερη πόλη. Οι κάτοικοί του είναι η πρώτη, και πολύτιμη, πελατεία που θα τροφοδοτήσει το μουσείο».
Πώς μπορεί λοιπόν να συνδεθεί αυτός ο πολιτιστικός πυρήνας με το γύρω του αστικό περιβάλλον; «Είναι σημαντικό το ποιοι θα στελεχώσουν το μουσείο», τονίζει η Ηλιάνα Φωκιανάκη. «Για να γίνει η αλληλεπίδραση με τη γειτονιά, χρειάζεται προσωπικό με φρέσκες ιδέες, άνθρωποι που έχουν ζήσει στο εξωτερικό. Το Μπιλμπάο έγινε προορισμός τέχνης χάρη στο μουσείο Γκουγκενχάιμ. Θα μπορούσε και το ΕΜΣΤ να επενδύσει στον καλλιτεχνικό τουρισμό, αρκεί να διοργανώνονται εκθέσεις που θα προσελκύουν τον κόσμο». Η διευθύντρια του περιοδικού τέχνης «South as a State of Mind» Μαρίνα Φωκίδη -επίσης κάτοικος της περιοχής- δίνει τη δική της προέκταση: «Το μουσείο θα λειτουργήσει ως έμβλημα. Εάν αποκτήσει έναν πιο ανοιχτό και σύγχρονο χαρακτήρα προσέγγισης του κοινού, θα κάνει θαύματα!».
H πρωτεύουσα της… Αθήνας
Απορροφημένοι από τις σκοτούρες της καθημερινότητας, πολλοί μαγαζάτορες και άνθρωποι που δουλεύουν στην περιοχή δεν δίνουν σημασία στο Φιξ. Βλέπουν μόνο ένα νέο κτίριο κλειστό και άδειο, χρόνια ακούν ότι θα λειτουργήσει, δυσπιστούν. «Θα ανοίξει αυτό;» με ρωτούν αδιάφορα πολλοί, άλλοι πιστεύουν ότι δεν θα επηρεάσει την περιοχή, άλλοι ότι θα την αναβαθμίσει ή, εν πάση περιπτώσει, δεν θα την υποβαθμίσει. Υπάρχουν όμως και εκείνοι που αναμένουν με ενθουσιασμό τον ερχομό του. Ο Τάσος Χεκιμιάν, 83 ετών, πιστεύει ότι «θα είναι μόνο πλούτος». «Θα δώσει νέα πνοή στη γειτονιά, όπως έκανε και το Μουσείο Ακρόπολης», προσθέτει η 77χρονη αδελφή του, η κυρία Τζένη, καθώς μας σερβίρει έναν ελληνικό βαρύ, συνοδευόμενο από σπιτικό χαλβά. Το σπίτι τους είναι γεμάτο με βαριά ξύλινα έπιπλα, σαν και αυτά που πουλάνε στο Μοναστηράκι.
Τα δύο αδέρφια διατηρούν όμορφες αναμνήσεις από την εποχή του Φιξ. «Το μισό εργοστάσιο ήταν παγοποιείο, ενώ στο άλλο μισό υπήρχαν μεγάλα καζάνια μπίρας, χάλκινα και καλογυαλισμένα. Οταν φύσαγε ο νοτιάς, ερχόταν το άρωμα από τη μαγιά και ζαλιζόμασταν», λένε και γελάνε. «Γεννηθήκαμε, μεγαλώσαμε και γεράσαμε εδώ. Ξέρετε πώς λέγαμε τη γειτονιά μας; “Η πρωτεύουσα της Αθήνας”!»
Βεΐκου, ο δρόμος με τις νεραντζιές
Η Βεΐκου είναι γεμάτη νεραντζιές. Αν την περπατήσετε, θα αποκτήσετε μια καλή αίσθηση του Κουκακίου. Κατά μήκος της λειτουργούν μαγαζιά όλων των ειδών: kite-surfing, αντίκες, βιβλιοπωλεία, συνεργεία, μανάβικα, είδη πλεκτικής, ψιλικατζίδικα με ασιατικά προϊόντα, σούπερ μάρκετ, καφέ, ωδεία, κρεοπωλεία, ανθοπωλεία και κομμωτήρια. «Τρελαίνομαι για τη Βεΐκου! Εχει μια δημιουργική δυναμική», λέει μια κάτοικος του Κουκακίου, η επιμελήτρια Μαρία-Θάλεια Καρρά. «Είναι ένας μικρόκοσμος της Αθήνας. Βρίσκεις τα πάντα, και αυτό είναι φανταστικό. Δεν χρειάζεται να πας στο κέντρο για τα ψώνια σου».
Το επάνω κομμάτι του δρόμου, κοντά στο μετρό της Ακρόπολης, έχει πιο νεανικό πρόσωπο και θυμίζει εξωτερικό. Ισως σε αυτό να έπαιξε ρόλο το «Hostel Backpackers», που πλαισιώνεται από το «Fish Café» και το «Sports Café», γιατί συγκεντρώνει πολλούς νεαρούς τουρίστες. Χρώμα στο δρόμο προσθέτουν το μοντέρνο ποδηλατάδικο του Αγη, το Action Aid που πουλάει προϊόντα του αλληλέγγυου εμπορίου Fair Trade, το «Pulp», μια μπιραρία με φθηνές τσέχικες μπίρες, και δύο καταστήματα με είδη δώρων, το «Ψιτ!» και το «Fabrika».Μάλιστα, η Κατερίνα Σταμάτη, η ιδιοκτήτρια του «Ψιτ!», έχει σχεδιάσει ένα χάρτη που περιλαμβάνει τα πιο χαρακτηριστικά σημεία της οδού. «Αν εξερευνήσεις τη Βεΐκου, βρίσκεις πολλά ενδιαφέροντα πράγματα και πρόσωπα, από έναν υδραυλικό με καλλιτεχνικές τάσεις μέχρι την ατσαλένια πόρτα μιας πολυκατοικίας».
Τα σημάδια της ανάπτυξης
Γενικώς το Κουκάκι αναπτύσσεται τα τελευταία χρόνια κατά τόπους. Διατηρεί ωστόσο τις παραδοσιακές «πιάτσες» διασκέδασης, που είναι οι δύο πεζόδρομοί του, η οδός Δράκου με τους ψηλούς ευκαλύπτους και η Γεωργάκη Ολυμπίου, που είναι καθαρά πλέον δρόμος αναψυχής. Σε όλο το μήκος της υπάρχουν καφέ-μπαρ και εστιατόρια, με new entry τη «Μικρή Βενετία».
Η ανάπτυξη της περιοχής τα τελευταία χρόνια επηρεάστηκε σε μεγάλο βαθμό από το μετρό του Φιξ και από το Μουσείο Ακρόπολης. Το ΕΜΣΤ έρχεται να δώσει μια τελική ώθηση στην κτηματομεσιτική της αξία. «Το boom στην οικιστική αγορά έγινε λόγω του Μουσείου Ακρόπολης και του μετρό. Ο,τι ήταν να γίνει έγινε. Θα μας έκανε μεγάλη εντύπωση να δούμε άνοδο στις τιμές των ακινήτων. Οσον αφορά όμως τα εμπορικά ακίνητα, θεωρούμε ότι ίσως υπάρξει μια αύξηση της τάξης του 10%», υπογραμμίζει η Αλίκη Σκανδαρά από το μεσιτικό γραφείο Colliers International. Πόσο ενοικιάζεται σήμερα ένα μικρό κατάστημα; «Γύρω στα 350 – 450 ευρώ», μας απαντά.
Ο Νίκος Σπυρόπουλος της TnD «δουλεύει» την περιοχή 27 ολόκληρα χρόνια. Γνωρίζει καλά την οικιστική της ιστορία. «Οταν έκλεισε το Φιξ τη δεκαετία του ’80, το Κουκάκι άδειασε από τους εργάτες. Οι κατασκευαστές τότε στράφηκαν στους φοιτητές του Παντείου, κατασκευάζοντας βιομηχανικές, όπως τις λέω, πολυκατοικίες», λέει. Και συμπληρώνει: «Υπήρξε υπερτίμηση της περιοχής λόγω της γειτνίασης με την Ακρόπολη. Οι σημερινές τιμές όμως είναι πιο λογικές, αν και τα σπίτια που βρίσκονται κοντά στο Μουσείο Ακρόπολης και στο λόφο Φιλοπάππου παραμένουν ακριβά». Αν με το καλό ανοίξει το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, κατά πόσο θα επηρεάσει την περιοχή; «Θα δώσει πρεστίζ στη γειτονιά. Δεν θα μιλάμε μόνο για την περιοχή Ακρόπολη, θα μιλάμε πλέον για το Κουκάκι».
Η εμπορικότητα τώρα έχει «τραβηχτεί στο κομμάτι απέναντι από το Φιξ, ειδικά στη Φαλήρου, η οποία ξεκινάει από την Αναστασίου Ζίννη και φτάνει μέχρι επάνω στη Μακρυγιάννη. Φημολογείται κιόλας ότι η οδός αυτή θα γίνει πεζόδρομος, οπότε όλο αυτό το κομμάτι ανεβαίνει ραγδαία», σημειώνει ο κ. Σπυρόπουλος.
Σ’ ένα παρκάκι στη Φαλήρου, στο ύψος του Φιξ, έχουν ανοίξει τρεις καινούργιες επιχειρήσεις εστίασης – όπως το «Monsieur Barbou», που πρόσφατα έκλεισε ένα χρόνο ζωής. Ρωτήσαμε τους ιδιοκτήτες του γιατί επένδυσαν στη γειτονιά. «Μας άρεσε η τοποθεσία. Το Κουκάκι είναι μια ανερχόμενη περιοχή. Δεν είναι πέρασμα, σαν το Κολωνάκι – επιλέγει κανείς να έρθει εδώ, όπως τα Πετράλωνα». Στα παγκάκια του πάρκου κοιμούνται άστεγοι. «Στην αρχή ήταν περισσότεροι. Το κομμάτι αυτό ήταν εγκαταλελειμμένο, σκοτεινό και είχε πολλά σκουπίδια. Εμείς το καθαρίσαμε και το εξωραΐσαμε. Εχει πολλές δυνατότητες να γίνει ακόμη πιο ωραίο». Από τη γωνία του «Monsieur Barbou» φαίνεται το ΕΜΣΤ. «Ανοίγοντας το μουσείο, θα ανέβει η περιοχή, γιατί θα φέρει κόσμο. Βέβαια, ποτέ δεν ξέρεις στην Ελλάδα. Οι κάτοικοι πάντως χαίρονται που ανοίγουν νέα μαγαζιά εδώ». Πιστεύετε ότι το Κουκάκι θα γίνει η επόμενη Αγία Ειρήνη; «Οχι, γιατί είναι κατοικήσιμη περιοχή. Εχει οικογενειακό κλίμα».
Πολυκατοικίες αλλά και ατμόσφαιρα γειτονιάς
To Κουκάκι βρίσκεται στη νοτιοανατολική πλευρά του λόφου Φιλοπάππου και συνορεύει με τα Πετράλωνα και τον Νέο Κόσμο. Σύμφωνα με το βιβλίο «Κουκάκι, Φιλοπάππου, Γαργαρέττα» των Μάρως Βουγιούκα και Βασίλη Μεγαρίδη, πήρε το όνομά του από τον κατασκευαστή σιδερένιων κρεβατιών Γεώργιο Κουκάκη, έναν από τους πρώτους κατοίκους του. Περικλείει τις περιοχές Ακρόπολη, Μακρυγιάννη και Φιλοπάππου, αν και αυτές τείνουν πλέον να «αυτονομηθούν». Κάποτε υπήρχε και η Γαργαρέττα, μια «γειτονιά μες στη γειτονιά», που κατά πάσα πιθανότητα χρωστάει το όνομά της σε μια μεσαιωνική ιταλική οικογένεια. Σήμερα η ονομασία τείνει να ξεχαστεί, εξακολουθεί όμως να αναγράφεται σε μια πινακίδα του τρόλεϊ και στην επωνυμία του ενοριακού ναού, Αγιος Ιωάννης Γαργαρέττας, που ιδρύθηκε το 1908.
Παρότι είναι μια κλασική γειτονιά με τη δική της ιστορία (είχε μεγάλη αντιστασιακή δράση), δεν είναι ιδιαίτερα γνωστή. Εκ πρώτης όψεως δεν κάνει (την καλύτερη) εντύπωση στον ξένο επισκέπτη, λόγω της πυκνής της δόμησης. Μόνο μερικές μεσοπολεμικές μονοκατοικίες και νεοκλασικά, σκορπισμένα εδώ κι εκεί -πολλά από αυτά σε κακή κατάσταση-, θυμίζουν παλιά Αθήνα. Πολεοδομικά θα μπορούσαμε να την παρομοιάσουμε με ένα μίνι Μανχάταν, καθώς έχει δύο κεντρικές αρτηρίες που τη διασχίζουν από πάνω μέχρι κάτω, τη Βεΐκου, που είναι κάθοδος τροχοφόρων, και τη Ν. Π. Δημητρακοπούλου, που είναι άνοδος. Είναι φιλική συνοικία, φιλόξενη, με οικεία και ανθρώπινη ατμόσφαιρα. Ακόμη και οι πολυκατοικίες, οι περισσότερες 40 και 50 ετών, είναι ανθρώπινες: διαθέτουν φαρδιές μαρμάρινες εισόδους με περίτεχνες μεταλλικές πόρτες και ψηλοτάβανα διαμερίσματα με ωραία διαρρύθμιση. «Δεν υπάρχει καλύτερη περιοχή!» διατείνεται η Κουκακιώτισσα Μαρία-Θάλεια Καρρά. «Είσαι κοντά στο κέντρο, ενώ σε 10 λεπτά βρίσκεσαι στη θάλασσα. Και έχει τους τρεις καλύτερους φούρνους της Αθήνας!»