Allen Frances, M.D.
«Η διάσωση του φυσιολογικού»
DSM-5: το δριμύ κατηγορώ ενός ψυχιάτρου
μτφρ.: Νίκος Αποστολόπουλος
Τραυλός, σελ. 480
Θυμάμαι το τηλεφώνημα ενός υποψήφιου θεραπευομένου μου, που περιέγραφε τα συμπτώματα πανικού που αντιμετώπιζε. Δεν επιθυμούσε να επισκεφθεί ψυχολόγο, μου ζητούσε επίμονα να δει ψυχίατρο. Είχε ήδη προβεί σε αυτο-διάγνωση και ζητούσε επιμόνως φαρμακευτική αγωγή. Τον παρέπεμψα σε ψυχίατρο, λέγοντάς του ότι δεν χρειάζεται φάρμακα, και ότι αυτό που τον βασανίζει είναι στα όρια του φυσιολογικού. Τα ίδια, απ’ ό,τι πληροφορήθηκα, του είπε και ο ψυχίατρος. Ο «ασθενής», όμως, επέμεινε. «Αυτό που έχω μόνο με φάρμακα περνάει», είπε.
Εχω ακούσει για περιπτώσεις –μεμονωμένες θέλω να πιστεύω– που χορηγούν αντικαταθλιπτικά για την αντιμετώπιση του πένθους. Σήμερα, στην Ελλάδα του 2014, το πένθος από κάποιους θεωρείται ψυχική δυσλειτουργία. Και όχι μόνον σε ενήλικες, αλλά και σε παιδιά. Κατοχυρώνοντάς τους ως μόνιμους πελάτες. Χάνει δηλαδή ένα παιδί τη μητέρα του, και του δίνουν αντικαταθλιπτικά.
Δεν είναι λίγοι οι έφηβοι που αισθάνονται παράταιροι στο περιβάλλον τους. Νιώθουν μια έντονη συναισθηματική κοσμογονία. Αλίμονο, γι’ αυτό δεν είναι η εφηβεία; Η περίπτωση ενός πατέρα είναι χαρακτηριστική, ο οποίος μου είπε ότι ένας συνάδερφός μου του πρότεινε να δει τον έφηβο –ερωτευμένο και συναισθηματικό– γιο του ψυχίατρος. Αναρωτήθηκα από πότε ο έρωτας και η εφηβεία, ή και τα δύο ως εκρηκτικό μείγμα μαζί, αποτελούν ψυχική νόσο;
Η δυσκολία του μέτρου
Ολοι όσοι εργάζονται στον χώρο της ψυχικής υγείας αντιλαμβάνονται την ανάγκη ύπαρξης ενός εγχειριδίου που να μπορεί να απομονώνει την ψυχική δυσλειτουργία στον πληθυσμό, να την ορίζει, και επομένως να της δίνει τη σωστή θεραπευτική προσέγγιση. Αυτό παρέχει το DSM (Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο). Δεν είναι ο μοναδικός διαγνωστικός οδηγός για τις ψυχικές νόσους, αλλά είναι ο πιο δημοφιλής, καθορίζοντας την κρίσιμη διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στο φυσιολογικό και την ψυχική ασθένεια: ποια θεραπεία πρέπει να ακολουθηθεί, ποιος πληρώνει γι’ αυτήν, ποιος δικαιούται προνόμια λόγω ανικανότητας, ποιος δικαιούται υπηρεσίες ψυχικής υγείας ή σχολικές, επαγγελματικές ή άλλου τύπου, ποιος μπορεί να προσληφθεί σε μια συγκεκριμένη θέση, ποιος μπορεί να υιοθετήσει παιδί ή να πιλοτάρει αεροπλάνο ή δικαιούται ασφάλεια ζωής. Ποιες αποζημιώσεις πρέπει να επιδικάζουν τα δικαστήρια κ.λπ.
Το DSM Ι δημοσιεύτηκε το 1952. Δεν διαβάστηκε όμως, όπως και η δεύτερη εκδοχή του, το 1968, και τελικά δεν χρησιμοποιήθηκαν. Με το DSM III (1975) και τον Ρόμπερτ Σπίτζερ, έναν ακούραστο νεαρό ερευνητή από το Κολούμπια, η ψυχιατρική μπαίνει σε τάξη. Ουσιαστικά είναι η πρώτη φορά που μπαίνει τέλος στη διαγνωστική αναρχία και η επιστήμη της ψυχιατρικής γνωρίζει άνθηση σε όλα τα επίπεδα. Η ψυχιατρική διάγνωση άλλωστε είναι σοβαρή υπόθεση, με σημαντικές και πολλές φορές ισόβιες συνέπειες. Απαιτεί εκπαίδευση, εμπειρία, χρόνο, ενσυναίσθηση και πάνω από όλα μετριοφροσύνη. Και το DSM III μέχρι εκείνη τη στιγμή φαινόταν να τα καταφέρνει καλά. Οπως, όμως, πολύ συχνά αποδεικνύεται στην ανθρώπινη ιστορία το μέτρο άρχισε πολύ σύντομα να χάνεται. Τότε ήταν που ενεπλάκη ο συγγραφέας αυτού του πολύ κατατοπιστικού βιβλίου, ο Allen Frances, στην Ομάδα Κρούσης του DSM IV ως επικεφαλής. Για να φτάσει τα τελευταία χρόνια, να έχει αποχωρήσει από την ομάδα και να καταγγέλλει το νέο διαγνωστικό εγχειρίδιο, το IV, για τις υπερβολές του, την κλινικοποίηση μεγάλου μέρους του πληθυσμού καθώς και για τη δημιουργία νέας μόδας ψυχικών νοσημάτων σε συνεργασία με τις φαρμακευτικές εταιρείες, οι οποίες τρίβουν τα χέρια τους για την αύξηση της πελατείας τους. Δεν είναι τυχαίο ότι στα μέσα του δέκατου ένατου αιώνα, μόνον έξι διαταραχές καταλογογραφούνταν στην αρχική απογραφή των ψυχικά ασθενών. Σήμερα πλησιάζουν τις διακόσιες.
Πότε ένας άνθρωπος είναι φυσιολογικά υπερσεξουαλικός και πότε πρέπει να τον δουν ψυχίατροι; Γιατί αυξήθηκε τόσο το φάσμα του αυτισμού; Ποιος ορίζει τελοσπάντων το φυσιολογικό σε μια ανθρώπινη ζωή που έχει απομακρυνθεί από τη φύση της, μια φύση που επιτρέπει στα άκρα να υπάρχουν και να εξυπηρετούν τον σκοπό τους; Ο Allen Frances κρούει με αυτό το βιβλίο των κώδωνα του κινδύνου. Ισως δεν είναι τυχαίο ότι αποφάσισε να τον κρούσει όταν αναγκάστηκε να αποστασιοποιηθεί από τα ερευνητικά κέντρα, τα νοσοκομεία και τα διαγνωστικά εγχειρίδια και να αφοσιωθεί αποκλειστικά στην αγαπημένη του γυναίκα που αρρώστησε και πέθανε και στην ανατροφή των εγγονιών του, δύο υπερδραστήριων διδύμων. Ο θάνατος, η ζωή και η φύση ήρθαν σαν απάντηση στην τρέλα της υπέρμετρης φιλοδοξίας των συναδέρφων του, οι οποίοι βέβαιοι για την κατάρτισή τους, ξεχνούν κάτι που δεν πρέπει κανείς να ξεχνά όσο υπάρχουν άνθρωποι: ότι η φύση συχνά προνοεί, σπάνια υποτάσσεται.