Μεξικανικός «επιτάφιος» με γέλια, χορό και τραγούδια

Μεξικανικός «επιτάφιος» με γέλια, χορό και τραγούδια

5' 20" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

«Eκλεισε τα ματάκια του ο Κλέτο και πήγαμε να δούμε γιατί τα ’κλεισε. Πήγαμε, ρωτήσαμε, απάντηση δεν πήραμε. Δίπλα κλαίγανε και τους λέγαμε, γιατί κάνετε έτσι; Ο Κλέτο απλώς πέθανε». Αυτό το παραδοσιακό μεξικάνικο άσμα σιγοτραγουδά ένας πολύχρωμος «θίασος», με επικεφαλής μια τρισδιάστατη χρωματιστή γυναικεία φιγούρα, που παρελαύνει στους δρόμους του Ψυρρή, Σάββατο βράδυ. Το πλήθος των Ελλήνων που με ενδιαφέρον παρακολουθεί το δρώμενο, θα είχε σίγουρα ριγήσει, αν αντιλαμβανόταν το νόημα των στίχων. Ομως το άκουσμα των ισπανικών και η μορφή των Λατινοαμερικανών εκπέμπει πάντοτε κάτι το ανέμελο, το εορταστικό.

Την ίδια αύρα φέρουν και όταν γιορτάζουν τους Νεκρούς τους, που τιμώνται σταθερά στη μακρινή χώρα από το 1800 π.Χ. με ένα μοναδικό γλέντι που περιλαμβάνει θέατρο, χορό, μουσική, τραγούδι, φαγητό και ποτό. Γιατί οι Μεξικανοί, σε αντίθεση με όλους εμάς, μοιάζουν να μη φοβούνται τον θάνατο, καθώς τον θεωρούν «εκδίκηση» της ζωής, αυτόν που τους απελευθερώνει από τα βάσανα των εγκοσμίων. Η εν λόγω «συμφιλιωτική» προσέγγιση του θανάτου, που στην καθ’ ημάς παράδοση ενσαρκώνει ο μαυροφορεμένος Χάρος με το δρεπάνι, αποτελεί συγκερασμό των προϊσπανικών δοξασιών και του καθολικού δόγματος.

«Χάλογουιν; Καμία σχέση»

Οι Μεξικανοί, λοιπόν, «αποκαθηλώνουν» κυριολεκτικά τον θάνατο γελοιοποιώντας τον κάθε μέρα. Του αποδίδουν τα παρατσούκλια «κοκκαλιάρης», «κακοταϊσμένος», «βουρτσοδόντης», «φαλακρός», γράφοντας στο περιπαικτικό αυτό ύφος στίχους, τραγούδια και παροιμίες, από τα μικράτα τους μέχρι να… τον συναντήσουν. 

«Πολλοί συγχέουν τη δική μας γιορτή με το Χάλογουιν, επειδή συμπίπτουν χρονικά, η φιλοσοφία μας, όμως, είναι διαμετρικά αντίθετη» εξηγεί στην «Κ» ο κ. Luis Gomezbeck, Μεξικανός καλλιτέχνης, «έποικος» στην Ελλάδα εδώ και δέκα χρόνια. «Σύμφωνα με το αγγλοσαξονικό έθιμο οι ψυχές επιστρέφουν εκείνη την ημέρα για να κάνουν κάτι “κακό”, στην καλύτερη περίπτωση μια σκανδαλιά…». Οι Μεξικανοί, όμως, πιστεύουν ότι κάθε 1η και 2α Νοεμβρίου, ημέρες που κατά το χριστιανικό (καθολικό) ημερολόγιο γιορτάζουν οι Αγιοι Πάντες, οι ψυχές των Νεκρών επιστρέφουν για να γλεντήσουν μαζί με τους αγαπημένους τους.

Κατά τα αρχαία χρόνια η γιορτή τοποθετούνταν στο τέλος του αγροτικού κύκλου του καλαμποκιού, του φασολιού, της καυτερής πιπεριάς και της κολοκύθας, των βασικών τροφών δηλαδή των Ιθαγενών. Το 1521, όμως, ολοκληρώνεται η κατάκτηση του Μεξικού από τους Ισπανούς, η πολιτισμική προσέγγιση μοιραία ακολουθεί τους βίαιους ρυθμούς της κατάκτησης. «Η ιδέα της προέκτασης της ζωής στο υπερπέραν παρέμεινε, αλλά οι διαφορές ήταν αισθητές» παρατηρεί ο κ. Gomezbeck. Το Ομεγιόκαν, η Τλαλόκαν και η Μικτλάν των Αζτέκων αντικαθίστανται από τον Παράδεισο, το Καθαρτήριο και την Κόλαση. Ο προορισμός της ψυχής καθορίζεται βάσει της χριστιανικής ηθικής.

Σήμερα, ο εορτασμός της Ημέρας των Νεκρών διαφοροποιείται ανά κοινωνική τάξη, μερικές κοινότητες τιμούν τους Νεκρούς τους κατά τη σπορά του κατιφέ (15 Μαΐου) και άλλες στην εορτή του Αγίου Μιχαήλ (29 Σεπτεμβρίου), προστάτη των ψυχών.

Οι ζωντανοί, λοιπόν, οργανώνουν το καλωσόρισμα των πνευμάτων, τις προσφορές προς τους νεκρούς τους, καλλωπίζουν τους τάφους – ορισμένοι στρώνουν γιορτινό τραπέζι ακόμα και πάνω στις ταφόπλακες, αγρυπνούν στα νεκροταφεία και πραγματοποιούν θρησκευτικές τελετές. «Τα παιδιά εξοικειώνονται με το φυσικό φαινόμενο του θανάτου από νωρίς, συνοδεύουν τους γονείς σε κηδείες, ανταλλάσσοντας ανέκδοτα γι’ αυτόν, παίζοντας με νεκροκεφαλές από ζάχαρη, σκελετούς από χρωματιστό χαρτί ή μαριονέτες σκελετούς και διαβάζοντας παραμύθια ή κόμικς για τον θάνατο». Το τελετουργικό μοιάζει ίδιο από άκρη σ’ άκρη του Μεξικού – ακόμα και στην Αθήνα. «Προεξάρχουσας σημασίας είναι ο βωμός, που στήνεται με τη συμμετοχή μικρών και μεγάλων σε γειτονιές, πλατείες, σχολεία, σπίτια και δημόσιες υπηρεσίες στο Μεξικό με ζήλο ανάλογο ή και μεγαλύτερο των χριστουγεννιάτικων διακοσμήσεων».

Ο βωμός κατασκευάζεται σε επίπεδα, από ένα έως επτά, και περιλαμβάνει πάντοτε τα τέσσερα στοιχεία της φύσης: φωτιά – για να  καθοδηγήσει με τη λάμψη της τις ψυχές στους δικούς τους, νερό – για να ξεπλυθούν και να ξεδιψάσουν, χώμα – ως ένδειξη σεβασμού στη Μητέρα Φύση και αέρα – για να μεταδώσει με τον αντίλαλο τη χαρά και τη θλίψη. Ειδικό τελετουργικό, μάλιστα, υπάρχει και για τις «μοναχικές ψυχές», που δεν τους περιμένει κανείς στη Γη.

Μετά την ολοκλήρωση του ιδιόμορφου «επιταφίου», τα βήματα μας οδηγούν στον βωμό που έχει στήσει ο Σύλλογος Μεξικανών Καλλιτεχνών και Διανοουμένων BALAM σε ένα πατάρι στου Ψυρρή. Η όψη του παραπέμπει αρχικά τον αμύητο επισκέπτη στο Καρναβάλι, στην πραγματικότητα, όμως, βρίθει αρχέγονων και σύγχρονων συμβολισμών. Πολύχρωμες νεκροκεφαλές, αγαλματίδια της Παναγίας, σταυροί, λουλούδια, αλάτι, φαγητά, αγαπημένα αντικείμενα των νεκρών – μια κιθάρα, ένα βιβλίο, ένα μπουκάλι τεκίλα. Και φυσικά οι φωτογραφίες των αποθανόντων – ο εν λόγω βωμός ήταν αφιερωμένος σε Ελληνες και Μεξικανούς καλλιτέχνες που «έφυγαν» από την 1η Νοέμβρη του 2013 και στο εξής. Αριστερά και δεξιά από τον βωμό δύο γυναικείες φιγούρες, οι παραδοσιακές μεξικανικές Catrines, με το πρόσωπο σκελετωμένο και το σώμα ντυμένο με περίτεχνο φόρεμα, μας κοιτάζουν χαμογελαστά και αινιγματικά. «Εμπνευση για τη “γέννηση” της Frida La Catrina (Φρίντα η Κομψή) στάθηκε για μένα το “Ονειρο Κυριακάτικου απογεύματος στο Εθνικό Πάρκο” του Ντιέγκο Ριβέρα, που εκτίθεται μόνιμα σε ξενοδοχείο της πόλης του Μεξικού» εξηγεί στην «Κ» η κ. Arlina Kotsifakis Palamidis, που «πάντρεψε» στο δημιούργημά της την Catrina με τη γνωστή ζωγράφο Φρίντα Κάλο.

 

Ροκ διάθεση

Η συνύπαρξη των δύο κόσμων φτάνει στο τέλος της. Οι ζωντανοί αποχωρίζονται από τους νεκρούς με πυροτεχνήματα και με χαρμόσυνες καμπάνες. Μουσικές μπάντες, που παίζουν πένθιμα εμβατήρια ή άλλες μελωδίες, τους συνοδεύουν ώς τα νεκροταφεία. Στην Αθήνα τους αποχαιρετίσαμε με ροκ διάθεση από τους «Qualified». Αλλά η αγωνία μας για την τυραννισμένη ψυχή της «Δακρύβρεχτης», ηρωίδας από τις «Ιστορίες του Θανατά» (L. Gomezbeck, Εκδ. Οσελότος), μιας ιθαγενούς που βλέποντας τον αγαπημένο της στα σκαλιά της εκκλησίας με άλλη, έπνιξε τα παιδιά τους και αυτοκτόνησε, θα μας ακολουθεί μέχρι την επόμενη Ημέρα των Νεκρών. Θα λυτρωθεί, άραγε, ή θα συνεχίσει να τριγυρίζει ως πνεύμα που τιμωρεί τους άπιστους άνδρες;

Βιβλίο και ταινία… «Κάτω από το ηφαίστειο»

Την ημέρατων Νεκρών επέλεξε και ο Μάλκολμ Λόουρι ως σκηνικό του κλασικού σήμερα, αυτοβιογραφικού μυθιστορήματος «Κάτω από το ηφαίστειο», το οποίο άλλωστε συνέγραψε όταν ζούσε στα πέριξ του ηφαιστείου  Cuernavaca στο Μεξικό. Κεντρικός ήρωας, ένας πρώην πρόξενος του Μεξικού, που τον έχει εγκαταλείψει η γυναίκα του και πάσχει από αλκοολισμό. Η πλοκή λαμβάνει χώρα σε μια και μοναδική μέρα, τη γιορτή των Νεκρών, που μετατρέπεται στη «μαγική» στιγμή όπου όλα είναι εφικτά. Τότε επιστρέφει η γυναίκα του, ο αδελφός του και ο άσπονδος φίλος του, για μια δεύτερη «δοκιμή» των σχέσεων, ακριβώς όπως και οι ψυχές των νεκρών επιστρέφουν για ένα 24ωρο στη Γη.

Το βιβλίο γυρίστηκε το 1984 σε ταινία από τον Τζον Χιούστον, με τον Αλμπερτ Φίνεϊ και τη Ζακλίν Μπισέ, με τον εύστοχο υπότιτλο «Κανείς δεν μπορεί να ζήσει χωρίς αγάπη».

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή