Τέσσερις παράλληλες εκλογές

Τέσσερις παράλληλες εκλογές

3' 52" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Πριν από δύο εβδομάδες συνέπεσε το εκλογικό ημερολόγιο της Βραζιλίας, της Ουρουγουάης, της Τυνησίας και της Ουκρανίας, τεσσάρων χωρών σε τρεις ηπείρους, με τεράστιες διαφορές μεταξύ τους. Η σύγκριση των εκλογών τους προσφέρει μιαν ασυνήθιστη αλλά ουσιαστική αφορμή για γόνιμο προβληματισμό.

Ξεκινώ με μια παρατήρηση που θα έπρεπε να είναι αυτονόητη, αλλά περνάει απαρατήρητη. Ας αναλογιστούμε τον κόσμο πριν από τριάντα χρόνια: τότε, η εκλογική επικαιρότητα αφορούσε λίγες μόνο χώρες, με κορμό την Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική. Στον υπόλοιπο κόσμο, είτε δεν γίνονταν καθόλου εκλογές είτε ανήκαν στο είδος που παρήγε ποσοστά της τάξης του 99%. Λίγοι μπορούσαν να φανταστούν πως χώρες του λεγόμενου Τρίτου Κόσμου θα πραγματοποιούσαν τακτικά εκλογές. Και όμως, μέσα σε τριάντα μόνο χρόνια τα πράγματα άλλαξαν ριζικά. Οι εκλογές πλέον αποτελούν την κυρίαρχη μέθοδο διακυβέρνησης. Αν το καλοσκεφθεί κανείς, η διάδοση και παγίωση ενός πολιτικού συστήματος που παρέχει τη δυνατότητα ειρηνικής κυβερνητικής εναλλαγής δεν είναι καθόλου αυτονόητη. Μέχρι πολύ πρόσφατα, άλλωστε, ο μόνος τρόπος πολιτικής εναλλαγής ήταν ο φυσικός ή βίαιος θάνατος του κυβερνήτη. Με λίγα λόγια, ό,τι και να πει κανείς ως προς την ποιότητα της δημοκρατικής διακυβέρνησης, είναι αναμφίβολο πως τα τελευταία τριάντα χρόνια ο κόσμος βίωσε μια τεράστια αλλαγή προς το καλύτερο.

Η δεύτερη παρατήρηση αφορά τη σύγκριση Βραζιλίας και Ουρουγουάης από τη μία, όπου το δημοκρατικό καθεστώς έχει παγιωθεί και λειτουργεί πια σχεδόν αυτόματα, και Τυνησίας και Ουκρανίας από την άλλη, όπου οι εκλογές είναι πρόσφατος και γι’ αυτό εύθραυστος θεσμός. Ομως, λίγα μόνο χρόνια πριν, οι δημοκρατικοί θεσμοί στις δύο αυτές λατινοαμερικανικές χώρες φάνταζαν εξίσου εύθραυστοι και επιφανειακοί όσο φαίνονται στη σημερινή Τυνησία. Η ιστορία τους, άλλωστε, δεν ήταν παρά μια διαδοχή πραξικοπημάτων, αυταρχικών καθεστώτων, εμφυλίων ταραχών και κρατικής βίας. Τι ήταν η Dilma Rousseff και ο José Mujica; Δύο αντάρτες πόλεων που υπέστησαν μαρτυρικά βασανιστήρια και πολύχρονες φυλακίσεις. Σήμερα, η πρώτη είναι πρόεδρος της Βραζιλίας και ο δεύτερος, απερχόμενος πρόεδρος της Ουρουγουάης. Με άλλα λόγια, η ταχύτητα με την οποία οι δημοκρατικοί θεσμοί ρίζωσαν είναι θεαματική.

Τρίτη παρατήρηση: εκεί όπου τα δημοκρατικά καθεστώτα έχουν παγιωθεί, το κομματικό σύστημα έχει αποκτήσει χαρακτήρα διπολικού ανταγωνισμού Δεξιάς και Αριστεράς με έντονα κεντρομόλο ροπή. Παρά τη λεκτική πόλωση στη Βραζιλία, οι δύο κυρίαρχοι υποψήφιοι, η Rousseff και ο Aécio Neves, υιοθέτησαν μια κεντρώα πλατφόρμα με μικρές αποκλίσεις μεταξύ τους. Το ίδιο ισχύει και στην Ουρουγουάη, όπου ο Tabaré Vazquez και ο Luis Lacalle Pou αντιπροσωπεύουν τον κεντροαριστερό και κεντροδεξιό πόλο αντίστοιχα. Την κεντρομόλο αυτή ροπή υπογραμμίζουν και οι ισχνές πλειοψηφίες – και αυτό παρά τις μεγάλες φυλετικές, κοινωνικές και περιφερειακές ανισότητες. Στην Ουρουγουάη, μάλιστα, η πολιτική έχει αποκτήσει σαφή «μετα-υλιστικά» χαρακτηριστικά, καθώς οι εκλογές αφορούσαν θέματα όπως η νομιμοποίηση της κάνναβης και ο γάμος των ομοφυλοφίλων. Η δημοκρατία, δηλαδή, ευνοεί τη μετριοπάθεια και τη σύγκλιση. Αντίθετα, εκεί όπου οι δημοκρατικοί θεσμοί είναι πολύ πιο πρόσφατοι, τα πολιτικά διακυβεύματα αφορούν υπαρξιακά ζητήματα, όπως ο ρόλος της θρησκείας στην κοινωνική ζωή ή η εθνική υπόσταση και ο προσανατολισμός της χώρας. Τόσο στην Τυνησία όσο ιδίως και στην Ουκρανία, οι εκλογές συνυπάρχουν με βίαιες εμφύλιες συγκρούσεις, υπενθυμίζοντάς μας πως η κυριαρχία των δημοκρατικών θεσμών έναντι της βίας δεν είναι μια εύκολη υπόθεση.

Καταλήγουμε, λοιπόν, στην τέταρτη και τελική παρατήρηση: το πολιτικό μήνυμα των εκλογών στην Τυνησία και στην Ουκρανία είναι τόσο σαφές, όσο και αισιόδοξο. Στην Τυνησία, οι ψηφοφόροι έδωσαν τη νίκη στο κοσμικό κόμμα Nidaa Tounes έναντι των Ισλαμιστών της Ennahda, που κυβέρνησαν μετά την πτώση του αυταρχικού καθεστώτος το 2011. Εκείνο που έχει ίσως τη μεγαλύτερη σημασία ήταν ο τρόπος με τον οποίο ο ηγέτης της Ennahda, Rachid Ghannouchi, συνεχάρη τον αντίπαλό του, αναγνώρισε την ήττα του και χαρακτήρισε τις εκλογές διαφανείς και δημοκρατικές, προσδίδοντας με τον τρόπο αυτό την απαραίτητη νομιμοποίηση στους καινούργιους αυτούς θεσμούς. Η συμμετοχή στη δημοκρατική διαδικασία αποδείχθηκε η ιδανική μέθοδος για την πολιτική διαπαιδαγώγηση και ενσωμάτωση των Ισλαμιστών, αποδεικνυοντας την τεράστια «ενδογενή» ισχύ της. Αντίστοιχα, στην Ουκρανία, οι ψηφοφόροι χάρισαν μια τεράστια επιτυχία στα δύο κόμματα που υποστηρίζουν τον ευρωπαϊκό προσανατολισμό της χώρας, τόσο του προέδρου Petro Poroshenko όσο και ιδίως του πρωθυπουργού Arseniy Yatsenyuk, περιθωριοποιώντας τα ακροδεξιά εθνικιστικά κόμματα (που την δήθεν επιρροή τους είχε επικαλεστεί ο Πούτιν ως αφορμή για την εισβολή της Ουκρανίας) και θέτοντας εκτός Βουλής για πρώτη φορά το Κομμουνιστικό Κόμμα.

Η καθημερινή επικαιρότητα, γεμάτη όπως είναι με εικόνες βίας και πολέμων, εύκολα μπορεί να μας παρασύρει στο να αγνοήσουμε τη μεγάλη εικόνα των τεκτονικών πολιτικών αλλαγών που συμβαίνουν γύρω μας και περνούν απαρατήρητες, καθώς δεν παράγουν εντυπωσιακές εικόνες. Και αυτές δεν είναι άλλες από την αργή αλλά σταθερή αντικατατάσταση του αυταρχισμού, του ριζοσπαστισμού και της βίας από τη δημοκρατία, τη μετριοπάθεια και την ειρηνική αναμέτρηση.

* Ο κ. Στάθης Ν. Καλύβας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Yale.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή