O Μισέλ Μπάουενς κοιτάζει γύρω του και βλέπει τα σπαράγματα ενός αναδυόμενου νέου κόσμου. Ενός κόσμου όπου το κυρίαρχο μοντέλο παραγωγής δεν θα βασίζεται στην κλειστή, περιχαρακωμένη γνώση που φυλάσσεται στα χοντρά χρηματοκιβώτια που προστατεύουν τις πατέντες, αλλά στην αποκεντρωμένη παραγωγή που ανθεί γύρω από έναν πυρήνα ανοιχτής και ελεύθερης γνώσης. Το βήμα που περιγράφει ο 56χρονος Βέλγος μοιάζει με τον εκδημοκρατισμό της γνώσης που προέκυψε από την τυπογραφία. Κάθε φορά που κάποιος χρησιμοποιεί κινητό τηλέφωνο με ανοιχτό λογισμικό android, αναζητεί ή συνεισφέρει σε άρθρα στη Wikipedia και τρέχει στον υπολογιστή λειτουργικό σύστημα linux, βρίσκεται ήδη με το ένα πόδι στον κόσμο αυτό. Ξεκινήσαμε τη συζήτηση με τον Μπάουενς, ιδρυτή του Ρ2Ρ Foundation (ίδρυμα για την ομότιμη παραγωγή), ρωτώντας τον για την πλέον διαδεδομένη εφαρμογή της λογικής Peer to Peer, την ανταλλαγή αρχείων – το γνωστό «κατέβασμα» ταινιών ή μουσικής από το Ιντερνετ.
– Θεωρείτε τη νομοθεσία που απαγορεύει το μοίρασμα αρχείων παρωχημένη;
– Tο filesharing διαδίδεται όλο και περισσότερο. Οταν μια νέα κοινωνική πρακτική θέτει σε κίνδυνο κάποιο κατεστημένο συμφέρον, η καταστολή αυξάνεται, αλλά αυτό δεν είναι σημάδι ισχύος. Τελικά είναι θέμα πολιτικής, είναι σαφές ότι ο νόμος είναι πλέον ακατάλληλος. Οι επιβάλλοντες τεράστια πρόστιμα, όπως αυτό στη γυναίκα που έπρεπε να πληρώσει 300.000 δολάρια επειδή έπαιξε το «Ηappy Βirthday», χάνουν σε νομιμοποίηση. Υψώνουν και τεχνολογικούς φραγμούς (DRM – διαχείριση ψηφιακών δικαιωμάτων).
Τι σημαίνει όμως για την πρόοδο όταν ένα καθεστώς πρέπει να σπάσει τις μηχανές του ώστε να μη χρησιμοποιούνται γι’ αυτό για το οποίο κατασκευάστηκαν; Εχει ήδη χάσει. Μπορεί οι προσπάθειες να κρατήσουν άλλα 20 χρόνια, δεν ξέρω. Αλλά τελικά πρέπει να παραδεχθεί κανείς ότι οι υπολογιστές δημιουργούν ψηφιακά αντίγραφα και να ρωτήσει «πώς μπορώ να φτιάξω μια οικονομία γύρω από αυτό χωρίς να βάζω όλα τα παιδιά στη φυλακή;». Αυτό λέγεται ανοιχτό επιχειρηματικό μοντέλο. Mελέτη στη Νορβηγία διαπίστωσε ότι ύστερα από 10 χρόνια filesharing παράγεται περισσότερη μουσική και το εισόδημα των μουσικών είναι υψηλότερο.
– Οι μουσικοί λένε το αντίθετο.
– Αν το υποστηρίζουν, τότε υποστηρίζουν ένα σύστημα που ρουφάει όλα τα κέρδη για τους μεσάζοντες. Στη Γερμανία, αν θέλεις να στηρίξεις μια εκκλησία ή ένα πολιτικό κόμμα, βάζεις Χ στο κατάλληλο κουτάκι στη φορολογική σου δήλωση. Το ίδιο μπορεί να γίνει με την τέχνη, να υποστηρίζεις τη μορφή τέχνης ή ακόμη και τον συγκεκριμένο καλλιτέχνη που επιθυμείς. Κατ’ αυτό τον τρόπο προκύπτει ένα βασικό εισόδημα για όλους τους καλλιτέχνες και το υπόλοιπο το κερδίζουν π.χ. μέσω συναυλιών, όπως γίνεται και τώρα. Η καλλιτεχνική παραγωγή μπορεί να είναι ανοιχτή χωρίς να απειλούνται οι καλλιτέχνες.
– Το ίδιο υποστηρίζετε και για τις πατέντες;
– Δεν υπάρχει καμία σχέση ανάμεσα στις πατέντες και την τόνωση της καινοτομίας. Το αντίθετο. Η καμπύλη της καινοτομίας είναι ανοδική, μετά κατοχυρώνεται η πατέντα και η καμπύλη είναι ευθεία για είκοσι χρόνια, ώσπου εκπνέει η πατέντα και η καμπύλη της καινοτομίας είναι ξανά ανοδική. Το έχουμε δει σε όλες τις ανακαλύψεις, στον ηλεκτρισμό, τον ατμό, την αεροναυτική. Οι πατέντες δεν χορηγούνται για να ενισχύσουν την καινοτομία αλλά για να προστατέψουν τις επενδύσεις.
Η ομότιμη οικονομία μπορεί να είναι επωφελής για όλους
– Δεν είναι κι αυτός ένας θεμιτός στόχος;
– Θεμιτός αλλά περιορισμένος. Υπάρχουν μελέτες που λένε ότι μετά πέντε χρόνια, οι πατέντες δεν έχουν κανέναν άλλο στόχο παρά μόνο να προστατέψουν το μονοπώλιο. Αν περιοριστούν οι πατέντες στα πέντε χρόνια, αυτό αρκεί για να αποσβεστεί η επένδυση, να προκύψει κάποιο κέρδος και μετά να συνεχίσει η καινοτομία. Αλλιώς οι εταιρείες περιχαρακώνονται πίσω από τις πατέντες και απαγορεύουν και στους άλλους να καινοτομήσουν για 20 χρόνια.
– Στην πράξη, αυτό που βλέπουμε είναι ότι η πνευματική ιδιοκτησία θωρακίζεται όλο και περισσότερο, π.χ. με συμφωνίες όπως η διατλαντική συνθήκη εμπορίου ΤTIP.
– Ναι, γιατί κινούμαστε προς μία οικονομία της προσόδου (rent economy). Αυτό φαίνεται ότι είναι το πολιτικό πρόγραμμα σήμερα, η δημιουργία μιας φεουδαρχικής κοινωνίας. Στη φεουδαρχία, το βασικό αγαθό, η γη, δεν ανήκε σ αυτούς που τη δούλευαν. Σήμερα το βασικό αγαθό είναι η γνώση, αλλά δεν ανήκει σε αυτούς που την παράγουν. Αντί να διαμοιράζονται τα κέρδη της καινοτομίας, πηγαίνουν στην κορυφή ελάχιστων εταιρειών. Σήμερα η καινοτομία είναι παντού, μπορούμε να μιλήσουμε για κοινωνική καινοτομία και πρέπει να επωφεληθούν όλοι.
– Πώς ακριβώς; Εξηγήστε τι σημαίνει ομότιμη παραγωγή.
– Μια εταιρεία, όσο μεγάλη κι αν είναι, αν πληρώσει 50 ανθρώπους θα έχει 50 ανθρώπους. Αν συνεισφέρει στην κοινή δεξαμενή γνώσης, μπορεί να πληρώσει 10 ανθρώπους, αλλά να επωφεληθεί από την αξία 1.000 γιατί όλοι δουλεύουν το ίδιο πράγμα. Είναι όλο και πιο δύσκολο να ανταγωνιστεί κανείς με ένα οικοσύστημα στο οποίο οι άνθρωποι συνεργάζονται. Ενας αυτοαπασχολούμενος ή μια νέα εταιρεία που μόλις αρχίζει και δεν μπορεί να δανειστεί από τις τράπεζες λόγω κρίσης, πόσους μηχανικούς μπορεί να προσλάβει; Οχι και τόσο πολλούς. Μπορεί όμως να επιλέξει ανοικτό hardware, όπως τη μητρική κάρτα Ardouino, και με 2-3 μηχανικούς να τη μετατρέψει σε αυτό που χρειάζεται.
– Και να ζήσει απ’ αυτό;
– Ο πυρήνας της ομότιμης οικονομίας αποτελείται από τις συνεισφορές στη δεξαμενή κοινών αγαθών. Γύρω από αυτή αναπτύσσεται μια τεράστια οικονομία από υπηρεσίες προστιθέμενης αξίας. Είναι μια πιο διαχυμένη οικονομία, με πολλούς μικρότερους παίκτες, κάτι που θα άξιζε να σκεφτεί μια χώρα με πολλούς αυτοαπασχολούμενους, πολλές μικρομεσαίες επιχειρήσεις και υψηλό μορφωτικό επίπεδο, όπως η Ελλάδα.