Πριν από μερικά χρόνια, στο «Αδωξοι μπάσταρδη» του Κουέντιν Ταραντίνο, ο Μπραντ Πιτ μάζευε σκαλπ Γερμανών στρατιωτών ως αρχηγός μιας ομάδας επίλεκτων Αμερικανών κομάντος, που είχαν πέσει με αλεξίπτωτο στην κατεχόμενη Γαλλία, για να στείλουν ένα συμβολικό μήνυμα στους ναζί: η Αποκάλυψη έρχεται! Στο σημερινό «Fury», του Ντέιβιντ Αγερ, η Γερμανία τον Απρίλιο του 1945 εικονογραφείται σαν τοπίο βιβλικής καταστροφής ύστερα από θεία δίκη. Σε αυτό το πολεμικό ρέκβιεμ, ο διάσημος ηθοποιός ενσαρκώνει έναν αντιήρωα στο σταυροδρόμι του καλού και του κακού.
Στον κινηματογράφο, όπως και στον αληθινό κόσμο, οι πόλεμοι καλά κρατούν λοιπόν. Ηρωικά έπη, εφιαλτικά παραμύθια για τη φρίκη και τη βαρβαρότητα, ελεγείες για τον άνθρωπο που είναι ριγμένος στο βαθύ σκοτάδι φτάνουν κατά καιρούς σαν κύματα στην οθόνη. Το κύμα που αφορά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ξαναφάνηκε στον ορίζοντα του Χόλιγουντ. Πέρυσι, στο ασήμαντο κινηματογραφικά «Μνημείων άνδρες», λίγο μετά την απόβαση στη Νορμανδία, ο Τζορτζ Κλούνεϊ σπεύδει να διασώσει την ευρωπαϊκή πολιτιστική κληρονομιά από τους άρπαγες ναζί, στέλνοντας ένα μήνυμα για την επόμενη ημέρα στην Ευρώπη: σε αυτό το «κυνήγι του θησαυρού» ο γιάνκης πρόλαβε τη σύμμαχο «κόκκινη αρκούδα».Το όπλο και η γραφομηχανή
Ο Μπραντ Πιτ στο «Fury» δεν έχει την πόζα ούτε το χαμόγελο του Τζορτζ Κλούνεϊ στο «Μνημείων άνδρες». Το σενάριο και η σκηνοθεσία δεν αφήνουν τέτοια περιθώρια. Φαντάζει σαν αναχρονιστικός Αμερικανός αντιήρωας. Ενας μικρός δαίμονας, που ξέφυγε από την «Αγρια συμμορία» του Σαμ Πέκινπα για να προσγειώσει στην πραγματικότητα ταινίες όπως «Η διάσωση του στρατιώτη Ράιαν». Το «Fury» δεν δημαγωγεί στη σκιά της Αστερόεσσας, αναμασώντας κλισέ γύρω από την αξία της οικογένειας, ούτε ακολουθεί τη ρότα μιας ηρωικής πολεμικής ιστορίας. Συντίθεται από θραύσματα της καθημερινότητας του στρατιώτη στον πόλεμο. Το πλήρωμα ενός αμερικανικού τανκς, ενίοτε αποκομμένο από την υπόλοιπη ίλη, περνάει πάνω από χαρακώματα, συνθλίβει ζωντανούς και νεκρούς, μπαίνει σε πόλεις και «ξυρίζει» ό,τι κινείται. Γλιτώνουν μόνον τα παιδιά και οι γυναίκες. Ταυτόχρονα, όμως, είναι και ένας ατσαλένιος δυνάμει τάφος για το πλήρωμά του.
Ο λοχίας Ντον Κόλιερ (Πιτ), ο «Wardaddy» όπως τον αποκαλούν, είναι ο συνετός αρχηγός του πληρώματος. Μόνο που εδώ σύνεση σημαίνει επιβίωση, αλλά και εκδίκηση: επιστροφή στον μωσαϊκό νόμο του οφθαλμόν αντί οφθαλμού. Το «Σκοτώστε τους ναζί» ακούγεται συχνά καθώς οι ερπύστριες συνθλίβουν το κεφάλι του φιδιού για να ξαναγίνει παράδεισος η κόλαση. Ο «Wardaddy» φαντάζει σαν συνετός πατέρας που εκπαιδεύει τον γιο του, έναν νεαρό στρατιωτικό γραφιά, να πυροβολεί με την ταχύτητα που χτυπάει τα πλήκτρα της γραφομηχανής του. «Ελα να δεις τι κάνει ο άνθρωπος στον συνάνθρωπό του. Βρες πρώτα τη θέση σου και μετά ψάξε να βρεις τον Θεό», του λέει.
Οι εικόνες του «Fury» έχουν την ένταση των φωτογραφιών του διάσημου Ρόμπερτ Κάπα, ο οποίος απεικόνισε τη βία του πολέμου όπως κανείς άλλος φωτογράφος πριν από αυτόν. Τις διακρίνει και ένας κυνισμός όπως αυτός στο σινεμά του Σάμουελ Φούλερ, ο οποίος είχε πολεμήσει στον Β΄ Παγκόσμιο. Κατά τον Φούλερ, είναι ψεύτικο και ανόητο να κινηματογραφείς έναν στρατιώτη που δακρύζει κοιτώντας τη φωτογραφία της αγαπημένης του την ώρα που πεθαίνει στα χαρακώματα.
Το κτήνος του πολέμου
Το «Fury» σφίγγει σαν αγχόνη γύρω από τον λαιμό της Γερμανίας, δευτερόλεπτα πριν από την ολοκληρωτική της ήττα. Το θέαμα του πολέμου είναι σε κοντινό και σκοτεινό πλάνο, με χολιγουντιανή ρεαλιστική ακρίβεια, αλλά και με σκέψη που ξεχωρίζει την ταινία από τα πολεμικά έργα του συρμού. Ενα μείγμα από λάσπη, ανθρώπινη σάρκα, εθισμό στον θάνατο, φόβο, οργή, ταπείνωση, βαριές ανάσες του ανθρώπου που αναγκάζεται να συμφιλιωθεί με την άγρια φύση του. Σε αυτή την γκρίζα ζώνη του πολιτισμού, ο άνθρωπος πλησιάζει άλλοτε τον νιτσεϊκό υπεράνθρωπο και άλλοτε το κτήνος. Αυτή η μυθοπλαστική εικόνα της Γερμανίας κάτω από τις ερπύστριες του «Fury», θαμπή και κοντά στο ασπρόμαυρο, θα λειτουργούσε και ως αντίστιξη στο φωτεινό ιδεώδες των ντοκιμαντέρ της Λένι Ρίφενσταλ. Ο πόλεμος συνήθως είναι βρώμικος, κυριολεκτικά και μεταφορικά, οι σταυροί στο μέτωπο όμως είναι καθαροί και ας στάζουν αίμα. Ο Αγερ αφήνει μια χαραμάδα στον ανθρωπισμό.
To «Fury» προβάλλεται στις αίθουσες.
Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος στα 35 mm
«Οι 4 της ηρωικής ταξιαρχίας» (The Big Red One, 1980). Φρίκη, βία και σαρδόνιο χιούμορ από τον Σάμουελ Φούλερ. Ενας βετεράνος λοχίας παραδίδει στην πράξη μαθήματα επιβίωσης σε τέσσερις στρατιώτες. Το «Fury» μας τον θυμίζει.
«Διμοιρία αυτοκτονίας» (Walk in the Sun, 1945). Σπουδαία ταινία του Λιούις Μάιλστοουν, μείγμα περιπέτειας και ψυχολογικού δράματος. Μια διμοιρία Αμερικανών στην Ιταλία προσπαθεί να καταλάβει μια αγροικία-φυλάκιο των Γερμανών.
«Ελα να δεις» (Come and See, 1984). Φόρος τιμής από τον Ελεμ Κλίμοφ στους νεκρούς των 618 χωριών της Λευκορωσίας που ισοπεδώθηκαν από τους Γερμανούς το 1943. Η πολεμική περιπέτεια συναντά τους εφιάλτες του Ιερώνυμου Μπος.
«Η γέφυρα του ποταμού Κβάι» (Τhe Bridge on the River Kwai, 1957). Το μαρτύριο αλλά και οι ψευδαισθήσεις μιας ομάδας Βρετανών αιχμαλώτων σε στρατόπεδο συγκέντρωσης των Γιαπωνέζων. Του Ντέιβιντ Λιν.
«Το υποβρύχιο» (Das Boot, 1997). Επανέκδοση σε director’s cut της πιο κλειστοφοβικής πολεμικής ταινίας. Η ζωή σε ένα γερμανικό υποβρύχιο στα χρόνια του πολέμου. Του Βόλφγκανγκ Πέτερσεν.
«Σιδηρούς σταυρός» (Cross of Iron, 1977). Η σύγκρουση δύο αξιωματικών των Ες Ες σε μια αποδεκατισμένη γερμανική διμοιρία στο ρωσικό μέτωπο. Ελεγεία του Σαμ Πέκινπα.
«Μέμφις Μπελ» (Memphis Belle, 1990). H ζωή και ο θάνατος σε ένα «ιπτάμενο φρούριο» – έτσι αποκαλούσαν οι Αμερικανοί τα θρυλικά βομβαρδιστικά Β-17. Του Μάικλ Κάτον Τζόουνς.
«Η διάσωση του στρατιώτη Ράιαν» (Saving Private Ryan, 1998). Yμνος του Στίβεν Σπίλμπεργκ στην πατρίδα και στην οικογένεια, αλλά και η πιο συναρπαστική αναπαράσταση της απόβασης στη Νορμανδία και των οδομαχιών στο εσωτερικό της.
«Λεπτή κόκκινη γραμμή» (The Thin Red Line, 1998). O λυρισμός στον ομφαλό της πιο φιλοσοφημένης πολεμικής περιπέτειας. Του Τέρενς Μάλικ.
«Οι σημαίες των προγόνων μας» (Flags of Our Fathers) / «Γράμματα από το Ιβο Τζίμα» (Letters From Iwo Jima), 2006. Δίπτυχο του Κλιντ Ιστγουντ για το έπος των Αμερικανών στο ηφαιστειογενές νησί-φυλάκιο των Γιαπωνέζων στον Ειρηνικό.
Για το τέλος, μία τηλεοπτική νότα: Η θρυλική σειρά «Μάχη» (Combat, 1962-67), με τον Βικ Μόροου, επηρέασε γενιές τηλεθεατών και στην Ελλάδα. Πολύ πιο πρόσφατα, η μεγάλη ΗΒΟ μάς έδωσε τα επικά «The Band of Brothers» (2001) και «The Pacific» (2009), που σημείωσαν μεγάλη επιτυχία.