Το ραντεβού για τηλεφωνική συνέντευξη από το Μόναχο, όπου ζει και εργάζεται εδώ και 27 χρόνια η Κωνσταντία Γουρζή, συνθέτις, μαέστρος και καθηγήτρια στην Ανωτάτη Ακαδημία Μουσικής και Θεάτρου του Μονάχου, είχε κλειστεί για την έκδοση του δίσκου της «Music for piano and String Quartet» από την ECM New Series. Ομως εκείνη, με τον ενθουσιασμό που τη διακρίνει, δεν μπορεί να κρύψει τον θαυμασμό της για τα «κατορθώματα» της Ροζέτας. «Είναι συγκλονιστικό ότι τα μηνύματα χρειάζονταν μόνο μισή ώρα για να “τρέξουν” από τη Γη στο Διάστημα!». Τον ίδιο ενθουσιασμό έχει και για την Αμφίπολη: «Η ανασκαφή στην Αμφίπολη είναι επίσης κατόρθωμα. Αρκεί να μην αρχίσουμε τα γνωστά “είδες ποιοι είμαστε;”».
Ανάποδα αρχίζουμε τη συζήτηση, που φτάνει και στο άλμπουμ «Μουσική για πιάνο και κουαρτέτο εγχόρδων» με το οποίο η Κωνσταντία Γουρζή εγκαινιάζει τη συνεργασία της με την ECM (την εκπροσωπεί η Μικρή Αρκτος), εταιρεία-μύθος της σύγχρονης δισκογραφίας και όνειρό της από τα φοιτητικά χρόνια.
Συνθέσεις των τελευταίων χρόνων περιλαμβάνει ο δίσκος, με εξαίρεση το «noch fürcht’ ich» (1993). Ανάμεσά τους το έργο ΠΗΛΙΟΝ, με χρώμα ελληνικό, το 12λεπτο «Ισραήλ», εμπνευσμένο από όσους συμβιώνουν καθημερινά με τον θάνατο, έργα με την πιανίστρια Λορέντα Ράμου και το κουαρτέτο Coriolis, που ηχογραφήθηκαν στην εκκλησία Himmelfahrtskirche στο Μόναχο.
Το 2012 η Κωνσταντία Γουρζή άρχισε να δείχνει τη δουλειά της στο ελληνικό κοινό με συναυλίες στην ΕΡΤ, στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, στο Φεστιβάλ Σάμου. Εκείνο το διάστημα, κάποιοι την ήθελαν στα Μουσικά Σύνολα της ΕΡΤ. «Με ρώτησαν και μέσα απ’ αυτήν την ερώτηση ξύπνησε μέσα μου ένα συναισθηματικό φως. Να δώσω στη χώρα μου όσα έμαθα αυτά τα χρόνια έξω απ’ αυτήν». Τίποτα δεν έγινε. «Ανθρώπους σαν κι εμένα τους πετάει το ελληνικό σύστημα. Οταν πας να δώσεις και ο άλλος δεν θέλει να του δώσεις, συγκρούονται οι ανάγκες με την προσφορά».
Η κρίση του ήθους
– Η κρίση δεν μας άλλαξε;
– Μας ταρακούνησε, αλλά η δίψα του Ελληνα για το βόλεμα δεν άλλαξε. Υπάρχουν όμως κι εκείνοι που χρησιμοποιούν την κρίση για να κερδίσουν. Συνεπώς, ακόμη βρισκόμαστε στην περίοδο της κρίσης του ήθους. Είναι σαν τις φωτιές της Αυστραλίας, που οι επιστήμονες υποστήριζαν πως τις χρειάζεται το δάσος για να αναγεννηθεί πάλι. Αυτό ζει η Ελλάδα.
– Περιγράφετε την ελληνική παθογένεια. Ποια είναι η γερμανική;
– Η ελληνική παθογένεια είναι και στο δικό μου DNA. Η διαφορά είναι τι εξασκώ να αναπτύξω. Το περιβάλλον της Γερμανίας με βοήθησε να αναπτύξω την καλή πλευρά. Παρατηρώντας τα δύο τελευταία χρόνια την εκ νέου σχέση μου με τη χώρα μου και βλέποντας ότι το σύστημα δεν συμβαδίζει με τον τρόπο που δουλεύω, είπα ότι θα σταματήσω να βλέπω την Ελλάδα σαν μια οπτασία την οποία θα κυνηγάω μια ζωή. Το ότι δεν προχώρησαν κάποια σχέδια έχει να κάνει με την ελληνική πραγματικότητα. Η δυσκολία δεν είναι η κρίση, αλλά ότι δεν είμαστε οργανωμένοι για να δουλέψουν τα πράγματα με μια ιεραρχία γνώσης και όχι ιεραρχία ρόλων. Αντί να κυνηγάω να με αποδεχθεί η ρίζα μου, αποφάσισα να έχω τον ελληνισμό σαν πλάτη μου για να κοιτάξω τον κόσμο. Αλλωστε και με τον δίσκο αυτό ταξιδεύω τη μουσική μιας Ελληνίδας σε όλο τον κόσμο.
– Είστε πικραμένη;
– Πάνω από την πίκρα υπάρχει κάτι μεγαλύτερο. Η αγάπη μου για την Ελλάδα με πάει παρακάτω.
– Στα 24 φύγατε με ένα one way εισιτήριο, 75 μάρκα στην τσέπη και ένα λεξικό γερμανικών σε μια άγνωστη χώρα. Πώς ήταν αυτά τα 27 χρόνια στη Γερμανία όπου ζείτε και εργάζεστε;
– Αυτό που με ώθησε να φύγω ήταν η δίψα για γνώση, που δεν μπορούσα να έχω στην Ελλάδα του 1987. Κι αυτή η λαχτάρα ήταν σαν αντισκωρικό. Σκότωσε όλα τα εμπόδια: ανθρώπους που δεν με βοήθησαν, τα λίγα χρήματα, την επιφύλαξη για τον ξένο τόπο, την αδυναμία της γλώσσας. Το πάθος για γνώση έγινε προστατευτική στολή. Πήγαινα σε κάθε μεγάλο μαέστρο που ερχόταν στη Φιλαρμονική του Βερολίνου, τον έπρηζα με ερωτήσεις, μάθαινα, ρουφούσα σαν σφουγγάρι.
Οι νέοι που φεύγουν
– Συμφωνείτε με τα νέα παιδιά που φεύγουν σήμερα;
– Οταν έφυγα, δεν υπήρχαν τα μουσικά δεδομένα που δημιουργήθηκαν πέντε χρόνια αργότερα. Τα παιδιά, με το Μέγαρο Μουσικής, τις ορχήστρες, το άνοιγμα του χώρου, έχουν πια άλλα προνόμια. Απλώς στην Ελλάδα δεν μπορούν να συνδυαστούν τα πράγματα. Σήμερα οι νέοι –όχι μόνο οι μουσικοί– φεύγουν από την ανάγκη τους να ενταχθούν σε μια κοινωνία στην οποία θα αξιοποιήσουν όσα έμαθαν.
– Πιο δύσκολο για μια γυναίκα μουσικό είναι να φτάσει στο πόντιουμ ή να παραμείνει σ’ αυτό;
– Και τα δύο. Αν φτάσεις στο πόντιουμ πρέπει να συμβάλουν πολλά γεγονότα, αλλά εκεί πρέπει να ξέρεις ότι τα περισσότερα προβλήματα τα δημιουργούν οι γυναίκες. Σπάνια θα δεις ορχήστρα στην οποία να υπερτερούν οι γυναίκες.
Το καλό πάθος
– Σε παλαιότερη συνέντευξή σας μου είχατε πει ότι οι Γερμανοί συνάδελφοί σας σάς ρωτούσαν «Γιατί να δουλεύουμε για σας;». Ετσι μας βλέπουν ακόμη;
– Τώρα πιστεύουν ότι στην Ελλάδα πηγαίνουν καλά τα πράγματα γιατί ακούν στις ειδήσεις ότι οι Ελληνες άρχισαν να πληρώνουν τα χρέη τους. Δεν γνωρίζουν ότι η κατάσταση για κάποιες οικογένειες είναι χειρότερη. Εχει σημασία, όμως, ότι αντιλαμβάνονται πλέον πως η κρίση είναι διεθνής. Τα ΜΜΕ δεν ταράζουν την ηρεμία του Γερμανού πολίτη που θέλουν να παράγει για τον τόπο του. Οταν πεις στον παραγωγικό εργαζόμενο ότι μειώθηκαν οι πωλήσεις του προϊόντος που παράγει η χώρα του, θα ανησυχήσει. Του δημιουργούν, λοιπόν, μια ατμόσφαιρα ασφάλειας. Ομως, αυτό το σύστημα δημιουργεί ένα περιβάλλον που δεν έχει πάθος. Κι όταν λείπει το πάθος, λείπουν η φαντασία, το όραμα, η ώθηση. Η καλή πάστα των Ελλήνων, αντίστοιχα, συνεχίζει να έχει πάθος κι αυτό θα φέρει τη δημιουργία. Οταν ήμουν φοιτήτρια, ο κορυφαίος μαέστρος Γκίντερ Βαντ έλεγε: «Πάθος, αλλά όχι λανθασμένο πάθος». Το καλώς εννοούμενο πάθος είναι το σωσίβιο του Ελληνα.