Η ένταση στη φωνή αλλά και στο σώμα των ηρώων είναι ένα από τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν τις δύο ταινίες μεγάλου μήκους που έχει γυρίσει μέχρι σήμερα ο Σύλλας Τζουμέρκας. Στην προηγούμενη, τη «Χώρα προέλευσης», με την οποία μας συστήθηκε πριν από τέσσερα χρόνια, η Αμαλία Μουτούση, ως δασκάλα ελληνικών στην αίθουσα ενός σχολείου, προσπαθούσε να συγχρονιστεί με το μέτρο του εθνικού μας ποιητή και να μιλήσει στους μικρούς μαθητές της για την όψη της ελευθερίας. Η «Χώρα» του Τζουμέρκα παλλόταν απ’ άκρη σ’ άκρη από μια ένταση σαν άναρθρη υπαρξιακή κραυγή. Στη σημερινή του «Εκρηξη», η Αγγελική Παπούλια τινάζει στον αέρα την κατά τα φαινόμενα κανονική ζωή της. Προκαλεί ένα ρήγμα διαφυγής της προς την ελευθερία. Η ιστορία της, η ιστορία της «Εκρηξης», που έχει για φόντο της μια Ελλάδα σε συνθήκες βρασμού, θα μπορούσε να είναι η αρχή ενός ρόουντ μούβι. Κατά τον σκηνοθέτη, «η χθεσινή ταινία ήταν η κόλαση, ενώ η σημερινή το καθαρτήριο».
Η «Εκρηξη», από τις πολυαναμενόμενες ελληνικές ταινίες της πρόσφατης παραγωγής, συμμετείχε σε ξένα φεστιβάλ, ενώ έχει βρει διανομή και σε άλλες χώρες. Στην Ελλάδα θα προβάλλεται από την ερχόμενη Πέμπτη.
– Στην «Εκρηξη», ο άνδρας φαίνεται αδύναμο ή ευνουχισμένο άτομο. Η γυναίκα είναι ο ισχυρός πόλος. Επιδιώκετε μια νέα ηθογραφία ή μήπως ένα μοντέρνο μελόδραμα;– Ούτε το ένα ούτε το άλλο. Αυτό που με ενδιαφέρει είναι μόνον ο χαρακτήρας, ο ήρωας, και πάντα σε σχέση με το φύλο του. Οι βασικοί ήρωες της ταινίας είναι δύο άτομα που διεκδικούν την προσωπική τους ελευθερία σε σύγκρουση με στερεότυπα που επιβάλλει το φύλο τους.
– Η ταινία δίνει περισσότερο την εντύπωση ενός φεμινιστικού δράματος γύρω από το πώς μια γυναίκα διεκδικεί την ελευθερία της ή πώς τη διαχειρίζεται;
– Ισχύει εκατό τοις εκατό αυτό. Φεμινιστικό, όμως, με την έννοια ότι η ηρωίδα μου είναι μια γυναίκα που αναγκάζεται να συγκρουστεί πάρα πολύ με τον εαυτό της και με τους ανθρώπους που αγαπάει για να να ξαναβρεί τον αυτοσεβασμό της. Είναι μια γυναίκα που περνάει εύκολα στη δράση, και αυτό το βρίσκω παρηγορητικό σε μια εποχή που η μεμψιμοιρία, η κλάψα και η θυματοποίηση είναι πολύ της μόδας. Η ηρωίδα, την οποία ενσαρκώνει η Παπούλια, επιτίθεται κατά μέτωπο, μας δείχνει πώς πρέπει να είναι μια μητέρα, μια κόρη, μια αδελφή. Ο συγκρουσιακός της χαρακτήρας είναι το στοιχείο στο οποίο συμπυκνώνεται όλο της το θάρρος. Ο άνδρας έχει χάσει τα αντανακλαστικά του απέναντι στα προβλήματα της οικογένειας γιατί είναι ηδονοθήρας.
– Είναι σκληρός άνθρωπος η γυναίκα;
– Δεν θα έλεγα τίποτα ξεκινώντας με το «η γυναίκα». Θα ξεκινούσα από τον άνθρωπο. Βεβαίως και υπάρχουν σκληρές γυναίκες, όπως και πανέξυπνες ή ανόητες. Πάντως, οι γυναικείοι χαρακτήρες είναι εξαιρετικά πλούσιοι και ενδιαφέροντες. Για παράδειγμα, η ηρωίδα στην «Εκρηξη» μπορεί να αναδείξει και μια σειρά από ιδέες και πράγματα που δεν αφορούν αποκλειστικά το γυναικείο φύλο, αλλά γενικότερα τον άνθρωπο.
– Ο τρόπος που μιλούν οι ήρωες στην «Εκρηξη» έχει μια δόση υπερβολής.
– Δεν την αισθάνομαι, για να είμαι ειλικρινής. Υπάρχει όμως σύγκρουση, μερικές φορές μέχρι να τρέξει αίμα, και αυτό περνάει και στους διαλόγους. Αυτό είναι για μένα το σινεμά. Αλλιώς θα ’ταν βαρετά τα πράγματα. Αυτό πιστεύω. Χωρίς σύγκρουση δεν έχουμε πρόσωπο.
– Επιλέξατε να γυρίσετε το μεγαλύτερο μέρος της ταινίας σας σε μια συνοικία της δυτικής Αθήνας. Η ιστορία σάς οδήγησε εκεί;
– Η κοινωνική τάξη των ηρώων, αλλά και ο χώρος από μόνος του. Υπάρχουν πολλά σπίτια υπό κατασκευή, πολλά διώροφα, πολλές αλάνες και ανοιχτοί χώροι. Το φως πέφτει σε όλα αυτά με ένα συγκεκριμένο τρόπο, πολύ κινηματογραφικό.
– Η Ελλάδα της κρίσης υπάρχει ως φόντο, αποφεύγετε όμως να της χαρίσετε μια ιστορία που θα της άνοιγε περισσότερο το κινηματογραφικό κάδρο.
– Η «Εκρηξη» δεν είναι μια ταινία για την Ελλάδα. Διαδραματίζεται εδώ, και ορισμένα γεγονότα που συμβαίνουν εδώ λειτουργούν σαν επιταχυντές στις ιστορίες των ανθρώπων κάνοντας τις υπαρξιακές καταστάσεις πιο επείγουσες. Με ενδιέφερε το άτομο που αντιμετωπίζει διάφορα προβλήματα και συμμετέχει σε μια σειρά από κοινωνικές δυναμικές που υπάρχουν στην Ελλάδα αυτή τη στιγμή.
– Μήπως βρισκόμαστε στο παρά πέντε να δαγκώσει ο ένας τον άλλον;
– Ναι, το βλέπω παντού και συνεχώς, όμως, αν το καλοσκεφτείτε, αν το δείτε λίγο κυνικά, πάντα έτσι ήταν οι άνθρωποι. Δεν είμαστε άγγελοι. Αυτό δεν αποκλείει πάντως την αληθινή αγάπη και την ελπίδα. Για μένα έχει πολύ μεγάλη αξία το άτομο να καταφέρει να βρει μια διαδρομή-καθαρτήριο. Αν δεν καταφέρουμε να βρούμε μια καθαρτήρια εμπειρία, θα παραμείνουμε απελπισμένοι, πάρα πολύ δυστυχισμένοι. Αυτή ήταν η αγωνία μου στην ταινία, στην οποία όλα περνούν από καθαρτήριο: η πολιτική, η οικογένεια, η σεξουαλικότητα. Σημασία έχει να μην είσαι δυστυχισμένος. Η επόμενη ταινία μου, ένα σενάριο που σχεδιάζω με τη Γιούλα Μπούνταλη, θα αφορά τον παράδεισο.
– Η εμπειρία της «Εκρηξης» ήταν ένα καθαρτήριο και για εσάς;
– Οχι μόνο για μένα, αλλά και για όλους όσοι ασχοληθήκαμε βαθιά με την ταινία. Βρήκαμε κάτι που έχει να κάνει κυρίως με το θάρρος.
Επώδυνες σχέσεις της οικογένειας
– Οι νοσηρές καταστάσεις γύρω από την ελληνική οικογένεια δεν έχουν γίνει κλισέ; Εσάς γιατί σας απασχολεί τόσο η οικογένεια;
– Γιατί είναι βασικός δεσμός. Απασχολεί τη λογοτεχνία και το σινεμά από καταβολής τους. Υπ’ αυτή την έννοια, είναι αδύνατον να μην ασχοληθείς μαζί της. Τώρα σε ό,τι αφορά τη νοσηρότητα ή την παθογένεια, δεν έχω να πω κάτι. Δεν τα πάω καλά με αυτές τις λέξεις. Αυτό που ξέρω είναι ότι οι σχέσεις μας με τη μητέρα μας, τον πατέρα μας, τα αδέλφια μας είναι δύσκολες και επώδυνες. Να το πω αλλιώς: έχουν πολύ ζουμί. Αυτά είναι που ενδιαφέρουν εμένα ως προς την οικογένεια.
– Πάντως, είναι ένα φαινόμενο που συναντάμε συχνά στον κινηματογράφο μας.
– Είναι ένα θέμα που ήρθε κεντρικά στο σημερινό ελληνικό σινεμά γιατί είχε ξεχαστεί από την εποχή του Κακογιάννη, από το «Κορίτσι με τα μαύρα». Εχει όμως και πολιτικές προεκτάσεις, σχετίζεται με μια σύγκρουση ανάμεσα σε γενιές, πολύ άγρια και με πολύ συγκεκριμένα πολιτικά χαρακτηριστικά.
– Είναι το κυρίαρχο αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα;
– Οχι. Ηταν όμως πριν από πέντε χρόνια. Υπήρξε σύγκρουση ανάμεσα στη γενιά της μεταπολίτευσης και στη νεότερη. Αυτόματα λοιπόν πηγαίνεις στην οικογένεια. Σήμερα το κυρίαρχο είναι η φτώχεια και οι ριζοσπαστικοποιήσεις.
– Μιλώντας για ριζοσπαστικοποιήσεις, αναφέρεστε σε ένα αίτημα;
– Είναι ένα κοινωνικό ρεύμα, όταν λέω ρεύμα εννοώ εντάσεις. Εχει να κάνει με τη μεσαία τάξη, που πιέζεται αλύπητα. Δεν το κρίνω. Υπάρχουν τερατικές του όψεις, αλλά και όψεις γύρω αυτό που λέμε αίτημα ελευθερίας. Η δική μου δουλειά είναι να το διακρίνω και να το περιγράψω. Νομίζω πως η «Εκρηξη» το έχει δει σε διαφορετικές του πλευρές.
– Απομένει η ρωγμή για να πεταχτεί κάτι στην επιφάνεια;
– Θα έλεγα πως αυτά είναι φαντασιώσεις. Κανένας δεν περιμένει τίποτα. Ο καθένας κάνει αυτό που ξέρει να κάνει, περιμένοντας εξίσου πονηρά και αθώα με τον διπλανό του.
Ολα τα φεστιβάλ προβάλλουν τις ταινίες των Ελλήνων σκηνοθετών
– Η κρίση λειτούργησε ως ευκαιρία για τον ελληνικό κινηματογράφο ή δημιούργησε, και συνεχίζει να δημιουργεί, μια ψευδαίσθηση πως ταρακουνήθηκαν λιμνάζοντα νερά;
– Δεν υπάρχει καμιά ψευδαίσθηση. Ολα τα φεστιβάλ του κόσμου αυτή τη στιγμή προβάλλουν τις ταινίες Ελλήνων σκηνοθετών, οι οποίες βρίσκουν διανομή στο εξωτερικό. Η κρίση λειτούργησε με τρόπο που έκανε οικεία σε όλο τον κόσμο τα ελληνικά θέματα και την ελληνική γλώσσα. Υπάρχουν διάφοροι αντικατοπτρισμοί της κρίσης και της οικογένειας σε διάφορες ελληνικές ταινίες τα τελευταία χρόνια. Ο καθένας το βλέπει από τη σκοπιά του.
– Εχετε κατά νου τον Ελληνα θεατή, αλλά και τη συνταγή που θα διευκόλυνε μια διεθνή καριέρα;
–Υπάρχει ένας τρόπος να συζητήσεις για το ελληνικό σινεμά: να το δεις σαν τοπικό φαινόμενο. Το ωραίο όμως είναι πως το ελληνικό σινεμά δεν είναι πια αυτό το πράγμα. Φυσικά και έχεις στο μυαλό σου τον Ελληνα θεατή. Δημιουργείς μια ταινία στην Ελλάδα. Πρέπει όμως να λαμβάνεις υπόψη σου ότι τα πραγματολογικά της στοιχεία πρέπει να τα καταλαβαίνει και ο ξένος θεατής.
Η έκρηξη
Σκηνοθεσία: Σύλλας Τζουμέρκας
Σενάριο: Σύλλας Τζουμέρκας, Γιούλα Μπούνταλη Ερμηνείες: Αγγελική Παπούλια, Βασίλης Δογάνης, Μαρία Φιλίνη, Θέμις Μπαζάκα, Γιώργος Μπινιάρης.
Θα προβάλλεται από 27/11.