ΟΤΑΝ Ο ΝΟΥΣ ΣΟΥ ΒΡΑΖΕΙ ΚΙ Η ΚΑΡΔΙΑ
Γιόχαν Βόλφγκανγκ φον Γκαίτε και Χάινριχ Χάινε
ανθολόγηση, εισαγωγή,
μτφρ.: Λένια Ζαφειροπούλου
εκδ. Πατάκης 2014, Δίγλωσση έκδοση, σελ. 240
Πώς πεθαίνει ο γιος του Βασιλιά των Ξωτικών; Ποιος θρηνεί στον γάμο του Χανς και της Γκρέτε; Ποια είναι η Γυναίκα-παιδί; Τι προσδοκά ο Χάινε από τη μέλλουσα σύζυγό του και ποιο από τα θύματα του Δία δεν συγχωρεί ο Γκαίτε: την Ευρώπη, τη Δανάη, τη Σεμέλη ή τη Λήδα; Σε ποιες συγχορδίες ναυαγεί η στρατιωτική συνείδηση των δύο Γρεναδιέρων; Πώς έγινε ο Ποντικοκυνηγός Παιδοκυνηγός; Τι συνέβη στον ιππότη Ολαφ, στον Γανυμήδη, στον Προμηθέα, στον χρυσό Μόσχο και στον Βαλτάσαρ; Πώς δυστυχούν και πώς ευτυχούν οι εραστές; Ποια είναι τα όρια του ανθρώπινου; Πώς συνηχούν οι μοίρες των φτωχών και των πλουσίων;
Οι σύγχρονοι αναγνώστες ίσως τρομάζουν στην ιδέα της γερμανόφωνης ποίησης περασμένων αιώνων. Tο βιβλίο με τίτλο «Οταν ο νους σου βράζει κι η καρδιά», με ποιήματα των Γιόχαν Βόλφγκανγκ φον Γκαίτε και Χάινριχ Χάινε σε ανθολόγηση, εισαγωγή και μετάφραση Λένιας Ζαφειροπούλου, συγκαταλέγεται, πάντως, στις εκδόσεις που ανατρέπουν το στερεότυπο που θέλει τη γερμανόφωνη λογοτεχνία κομματάκι βαριά έως και άκαιρη στην εποχή μας. Πόσο μάλλον που, εκτός από το αμιγώς ποιητικό σκέλος, η Λένια Ζαφειροπούλου έχει πραγματοποιήσει ως τραγουδίστρια (σοπράνο) μια ξεχωριστή παρέμβαση, προσθέτοντας στο βιβλίο και ένα cd με τη συνεργασία του πιανίστα Θόδωρου Τζοβανάκη.
Η Ζαφειροπούλου με υπομονή και ευστροφία μελέτησε τις δύο γλώσσες και τα ποιήματα των Χάινε και Γκαίτε, βρήκε τις ομοιότητες και τις διαφορές, τα μετέφρασε και εντέλει τα συνέθεσε με τρόπο που αναμεταδίδει τη μία γλώσσα στην άλλη, τον ένα ποιητή στον άλλο. Εφαρμόζοντας τους κανόνες της μεταφραστικής και αισθητικής της πρότασης, κανόνες που η ίδια επινόησε, κατάφερε να μεταφέρει στους αναγνώστες ατόφιο το νόημα, το ύφος και τον ρυθμό του πρωτοτύπου. Πέρα από την παραγωγή ενός άρτιου κειμένου μετάφρασης, κατάφερε να μας μεταδώσει και μια ιδέα από όσα θα ήθελαν να πουν οι συγγραφείς, μαρτυρώντας το συνδυασμένο πνεύμα μιας εποχής.
Δεν είναι τυχαίο πως οι συγγραφείς που επιλέχθηκαν γι’ αυτό το βιβλίο, εκ των οποίων ο ένας εκπροσωπεί τον κανόνα, την παράδοση και τις καταβολές της σύγχρονης γερμανόφωνης λογοτεχνίας, ενώ ο άλλος μάλλον τη συνομιλία με άλλους πιο προσωπικούς και πολιτικούς όρους, το νέο και την αλλαγή, έχουν ως επίκεντρο τον ευρωπαϊκό χώρο με τις πλούσιες λογοτεχνικές και μουσικές παραδόσεις του. Οπως σημειώνει η μεταφράστρια στην εισαγωγή της: «Μια γεύση από τη μουσική και την ποίηση αυτή θα δώσει μια ιδέα για το τι ήταν, είναι ή θα μπορούσε να είναι η Ευρώπη όπως την οραματίζονται οι μεγάλοι καλλιτέχνες. Ενας χώρος πολιτισμού με κοινές ρίζες, απεριόριστες δυνατότητες για την προσωπική και τη συλλογική έκφραση, και ανοιχτή θέα προς όσα απομένουν να γίνουν».
Το cd που συνοδεύει το βιβλίο παρακολουθεί τη μεταφραστική αλληλουχία και την αντιστοιχίζει προς τη μελοποιημένη εκδοχή της από συνθέτες όπως ο Σούμπερτ, ο Σούμαν, ο Μέντελσον, ο Βολφ και ο Μπραμς. Ο Γκαίτε και ο Χάινε επηρέασαν την πορεία του έντεχνου τραγουδιού τον 19ο αιώνα εμπνέοντας τους μεγαλύτερους συγχρόνους τους αλλά και μεταγενέστερους συνθέτες. Στον δίσκο που συνοδεύει το βιβλίο, τα ποιήματα απαγγέλλει η ηθοποιός και σκηνοθέτις Λένα Κιτσοπούλου. Υστερα από κάθε απαγγελία-ποίημα ακολουθεί η μουσική ερμηνεία του τραγουδιού, κατά την οποία την υψίφωνο συνοδεύει στο πιάνο ο εξαιρετικός Θοδωρής Τζοβανάκης.
Εάν θέλετε να ακούσετε ποιήματα και να δείτε τη μουσική, αυτό το βιβλίο αποτελεί ξεχωριστή μεταφραστική σύνθεση για αναγνώστες και ακροατές, νεότερους και μεγαλύτερους.