Ολοι οι σκεπτόμενοι πολίτες αυτού του τόπου κατανοούν πλέον ότι το προηγούμενο παραγωγικό μοντέλο της χώρας –αυτό που βασίστηκε στο κράτος και στα δανεικά του– απέτυχε παταγωδώς. Οι περισσότεροι βλέπουν ότι η Ελλάδα θα μπορέσει να βγει από το τούνελ της κρίσης μόνο με μια ριζική αλλαγή, που θα θα έχει στον πυρήνα της την παραγωγή νέου πλούτου. Η παραγωγή αυτού του νέου πλούτου φυσικά δεν μπορεί να γίνει από το κράτος· όχι γιατί είναι εξ ορισμού «κακό», αλλά γιατί –εκ της φύσεώς του– έχει άλλες δουλειές να κάνει. Πιθανότατα δεν μπορεί όμως να βασιστεί και στην υπάρχουσα επιχειρηματική δομή, διότι ύστερα από τόσα χρόνια κρατικοπαρεμβατισμού και πολλαπλών επιδοτήσεων ο ιδιωτικός τομέας κουβαλά όλες τις παθογένειες του Δημοσίου, και χωρίς ίσως τα ευεργετήματά του. Η ελπίδα της χώρας είναι να υπάρξει ένα νέο κύμα επιχειρηματικότητας, πολλές νεοφυείς επιχειρήσεις (start-ups) όπως λέγονται, κάποιες εκ των οποίων θα επιτύχουν και κάποιες θα αποτύχουν. Ποιες; Κανείς δεν ξέρει…
Να ξεκινήσουμε όμως από τα αυτονόητα. Κάθε επιχείρηση που υπάρχει σήμερα ήταν κάποτε… νεοφυής. Απλώς σήμερα ξέρουμε και θαυμάζουμε τις νεοφυείς επιχειρήσεις του παρελθόντος που πέτυχαν και αγνοούμε παντελώς εκείνες που απέτυχαν. Θεωρούμε τις start-ups του παρελθόντος που επέτυχαν κινητήρα της ανάπτυξης (και πιθανότατα τις επιδοτούμε με ποικίλους τρόπους), ενώ έχουν σβήσει από τη συλλογική μας μνήμη εκείνες που απέτυχαν. Οι τελευταίες είναι πολλές, και κατά έναν πολύ περίεργο τρόπο σταθερές αναλογικά με εκείνες που πετυχαίνουν.
Ο καθηγητής Επιχειρηματικών Πρακτικών και συγγραφέας Σκοτ Σέιν υπολόγισε τον ρυθμό αποτυχίας των νέων επιχειρήσεων. Πόσες δηλαδή νεοφυείς επιχειρήσεις επιζούν έπειτα από κάθε χρόνο λειτουργίας τους. Κατά έναν περίεργο τρόπο η καμπύλη επιβίωσης και σε περιόδους ανάπτυξης της οικονομίας και σε περιόδους ύφεσης είναι σχεδόν ταυτόσημη. Η καμπύλη επιβίωσης την περίοδο 1977-1988 είναι επίσης σχεδόν ίδια με την περίοδο 1989-2000. Μην ξεχνάμε ότι την περίοδο 1989-2000 μπορεί να μην έχουμε περάσει την dot-com «φούσκα», αλλά έχει γίνει η μεγάλη έκρηξη των μικροϋπολογιστών και του λογισμικού.
Επιβιώνουν οι μισές
Η μελέτη των στατιστικών στοιχείων των ΗΠΑ από τον Σκοτ Σέιν δείχνει ότι σε μία πενταετία επιζεί μόνο το 50% των νεοφυών επιχειρήσεων. Στη δεκαετία το ποσοστό αυτό πέφτει στο 29%. Βεβαίως, υπάρχουν άλλες έρευνες που δείχνουν ότι το 90% των high-tech start-ups αποτυγχάνουν μέσα σε λίγα χρόνια. Αλλά –όσο κι αν μας φανεί περίεργο– όπως στη ζωή δεν είναι τα πάντα mobile phone applications, έτσι και η επιχειρηματικότητα δεν ανανεώνεται μόνο διά των επιχειρήσεων υψηλής τεχνολογίας. Αντιθέτως, υπάρχουν πολλές νεοφυείς επιχειρήσεις και σε πιο παραδοσιακούς κλάδους.
Στο βιβλίο του «Οι ψευδαισθήσεις της επιχειρηματικότητας: Οι ακριβοί μύθοι με τους οποίους ζουν επιχειρηματίες, επενδυτές και διαμορφωτές πολιτικής» («The Illusions of Entrepreneurship: The Costly Myths That Entrepreneurs, Investors, and Policy Makers Live By») ο Σκoτ Σέιν συνοψίζει κάποιους μύθους και κάποιες αλήθειες που δεν ξέρουμε:
1. Οι ΗΠΑ δεν είναι η χώρα με τις περισσότερες νέες επιχειρήσεις στον κόσμο. Tα τελευταία στοιχεία που έχει στο βιβλίο του είναι του 2005 και την κατατάσσει στην 25η θέση μετρώντας τις νέες επιχειρήσεις σε αναλογία με τον πληθυσμό. Πρώτη είναι η Ταϊλάνδη και τέταρτη η Ελλάδα! Βεβαίως το βιβλίο δεν εξετάζει αν οι start-ups είναι delivery και βιντεοκλάμπ, αλλά το γεγονός των τόσων νέων επιχειρήσεων στην Ελλάδα, με δεδομένη την τεράστια γραφειοκρατία, δείχνει ότι η χώρα είναι εύφορη σε νέες προσπάθειες.
2. Οι ΗΠΑ δεν είναι καν η χώρα με αυξανόμενο αριθμό νεοφυών επιχειρήσεων. Το ποσοστό μειώνεται με τον χρόνο.
3. Είναι πιο πιθανό οι άνθρωποι να δοκιμάζουν νέες επιχειρηματικές προσπάθειες σε χώρες που είναι πιο φτωχές και αγροτικές παρά σε χώρες πιο πλούσιες και βιομηχανικές.
4. Σε χώρες με υψηλή ανεργία οι άνθρωποι είναι πιο πιθανό να ξεκινήσουν νέες επιχειρηματικές προσπάθειες παρά σε χώρες με χαμηλή ανεργία. Εμείς θα το λέγαμε: Ανάγκα και start-ups γίνονται.
5. Η διαθεσιμότητα κεφαλαίου σε μια περιοχή δεν σημαίνει κατ’ ανάγκην και υψηλό ποσοστό start-ups. Αντιθέτως, οι πολλές start-ups προσελκύουν κεφάλαια στην περιοχή.
Επιπλέον σύμφωνα με τον Σκοτ Σέιν:
1. Ο μέσος επιχειρηματίας δεν ξεκινά την επιχείρησή του για να γίνει πλούσιος. Περισσότερο το κάνει είτε από οικονομική ανάγκη είτε για να ικανοποιήσει τις εσωτερικές του ανάγκες, δηλαδή να φτιάξει κάτι καινούργιο ή επειδή δεν μπορεί να δουλεύει για άλλους.
2. Λόγω της ποπ κουλτούρας στο μυαλό μας, start up σημαίνει Μπιλ Γκέιτς και Μαρκ Ζούκερμπεργκ. Δηλαδή κάποιοι νέοι που παράτησαν το πανεπιστήμιο και ξεκίνησαν κολοσσούς. Αλλά αυτοί είναι η εξαίρεση παρά ο κανόνας της νέας επιχειρηματικότητας.
α) Οι start-ups δεν είναι παιγνίδι αποκλειστικά για νέους. Αντιθέτως, οι μισές νέες επιχειρήσεις δημιουργούνται από ανθρώπους μεταξύ 34-45 ετών. β) Η εκπαίδευση (και όχι αναγκαστικά σε business administration) παίζει τεράστιο ρόλο. Οι περισσότεροι νέοι επιχειρηματίες έχουν τελειώσει το πανεπιστήμιο και οι συντριπτικά περισσότεροι δούλευαν προηγουμένως κάπου αλλού. Παιδεία και εμπειρία μετρούν όχι μόνο στη δημιουργία μιας νέας επιχείρησης, αλλά και στην επιβίωση και μεγέθυνσή της.
3. Οι περισσότεροι επιχειρηματίες που ξεκινούν κάποια εταιρεία δεν το κάνουν μελετώντας τις πιθανότητες επιτυχίας τους, αλλά πόσο εύκολο είναι να ξεκινήσουν.
Αυτό ίσως να εξηγεί και τα αποτελέσματα της έρευνας που πραγματοποίησε η Endeavor Greece, συλλέγοντας τα στοιχεία για τις νέες επιχειρήσεις από όλες τις αρμόδιες αρχές. Σύμφωνα με αυτή την έρευνα, «το 93% των νέων εταιρειών που ιδρύθηκαν το 2008, πριν η κρίση εκδηλωθεί στην Ελλάδα, δραστηριοποιείται σε κλάδους μη παραγωγικούς, χωρίς εξωστρέφεια και με χαμηλή χρήση εργαλείων τεχνολογίας. Οι πρώτοι πέντε κλάδοι από απόψεως αριθμού εταιρειών ήταν κατασκευαστικές εταιρείες, καταστήματα ειδών ένδυσης-υπόδησης, real estate, υπηρεσίες παροχής λογιστικών και συμβουλευτικών υπηρεσιών, καταστήματα εστίασης. Προ κρίσης στην Ελλάδα αναλογούσαν περίπου 75 επιχειρήσεις ανά χίλιους κατοίκους και ιδρύονταν πάνω από 55.0000 νέες εταιρείες τον χρόνο» («Καθημερινή» 31.10.2013).
Μικρές πιθανότητες
Αυτή η πληθώρα νέων επιχειρήσεων που δεν έχουν πολλές ελπίδες επιβίωσης, σύμφωνα με τον Σκοτ Σέιν, οφείλεται σε συνδυασμό δύο παραγόντων. Οι άνθρωποι με λιγότερες εναλλακτικές λύσεις είναι πιθανότερο να ανταποκριθούν σε (κρατικά κυρίως) κίνητρα δημιουργίας νέων επιχειρήσεων επειδή το κόστος ευκαιρίας τους είναι σχετικά μικρό. Αλλά συνήθως αυτοί ξεκινούν τις χειρότερες επιχειρήσεις επειδή λόγω των κινήτρων δεν εξετάζουν πολύ τις προϋποθέσεις βιωσιμότητας. Συνεπώς οι πολιτικές που έχουν απλώς στόχο να αυξήσουν τον αριθμό των επιχειρήσεων προσελκύουν δυσανάλογα μεγάλο αριθμό κακών επιχειρηματιών.
Σύμφωνα με τον Σέιν, πρέπει να αλλάξει η πολιτική θεώρηση των κινήτρων προς τη νέα επιχειρηματικότητα: «Αφού δεν μπορείς να ξέρεις εκ των προτέρων τους νικητές σε ένα νέο επιχειρηματικό τοπίο, τουλάχιστον προσπάθησε να αποφύγεις τους αποτυχημένους». Είναι εύκολο εκ των προτέρων να δει κάποιος ποιες επιχειρήσεις θέλουν να δραστηριοποιηθούν σε τομείς με χαμηλή πιθανότητα δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας και δημιουργίας νέου πλούτου. Μειώνοντας τον ρυθμό αύξησης αυτών των επιχειρήσεων, βελτιώνεται ο μέσος όρος επιβίωσης των start-ups. Το ακούν όσοι εδώ στην Ελλάδα χαράσσουν «αναπτυξιακές πολιτικές» ρίχνοντας λεφτά από το ελικόπτερο και όποιος προλάβει;