Το προεδρικό διάταγμα που εξήγγειλε ο Μπαράκ Ομπάμα την περασμένη Πέμπτη, το οποίο θα επιτρέψει την προσωρινή νομιμοποίηση περίπου πέντε εκατομμυρίων μεταναστών, και η οργίλη αντίδραση των πολιτικών του αντιπάλων στο Κογκρέσο φωτίζουν την καρδιά του μεταναστευτικού ζητήματος: η διαπάλη μεταξύ της ανανέωσης του πληθυσμού και της διατήρησης του χαρακτήρα της κοινωνίας, καθώς και η ανάγκη τήρησης των νόμων. Στην περίπτωση του Ομπάμα, προστίθεται και η καταγγελία που του προσάπτουν οι Ρεπουμπλικανοί αντίπαλοι του, ότι κινείται σαν αυτοκράτορας. Βαριές κουβέντες πάνω σε σοβαρότατα θέματα. Η περίπτωση της Αμερικής οφείλει να απασχολήσει κι εμάς στην Ευρώπη.
Ο Ομπάμα βρίσκεται στην τελική ευθεία της προεδρικής του θητείας. Μετά τις πρόσφατες «ενδιάμεσες» εκλογές, με τις οποίες οι Ρεπουμπλικανοί προσέθεσαν τον έλεγχο της Γερουσίας στην ήδη υπάρχουσα πλειοψηφία τους στη Βουλή των Αντιπροσώπων, ο πρόεδρος αντιμετωπίζει ένα Κογκρέσο αποφασισμένο να αντισταθεί σε όποια του πρωτοβουλία τα επόμενα δύο χρόνια. Γι’ αυτό, ο Ομπάμα έριξε το γάντι όχι μία αλλά δύο φορές μέσα σε λίγες ημέρες. Πρώτα, σύναψε συμφωνία με τον Κινέζο ομόλογό του για μείωση των ρύπων που προκαλούν την υπερθέρμανση του πλανήτη και, την Πέμπτη, άνοιξε τον δρόμο για την έστω προσωρινή νομιμοποίηση μεταναστών που ζουν ήδη πάνω από πέντε χρόνια στις ΗΠΑ. Στις αιτιάσεις των Ρεπουμπλικανών πως η απόφασή του στο μεταναστευτικό ζήτημα είναι αυταρχική, ο Ομπάμα απάντησε ότι έδρασε επειδή αυτοί αρνούνται να ασχοληθούν με το θέμα. «Νομοθετήστε εσείς», τους προκάλεσε, υπογραμμίζοντας ότι οι πράξεις του ήταν νόμιμες και ότι το ίδιο έπραξαν όλοι οι προκάτοχοί του.
Εδώ και χρόνια, οι συντηρητικοί Αμερικανοί –με φανατικότερους τους υπερλαϊκιστές του «Πάρτι τσαγιού»– αντιστέκονται σε κάθε προσπάθεια νομιμοποίησης ανθρώπων που ζουν και εργάζονται παράτυπα στις ΗΠΑ. Ο Ομπάμα δήλωσε ότι αυτό δεν μπορεί να συνεχιστεί. «Είμαστε ένα έθνος υποκριτών, όπου αυτοί που μαζεύουν τα φρούτα μας και μας στρώνουν τα κρεβάτια δεν θα έχουν ποτέ την ευκαιρία να νομιμοποιηθούν; Ή μήπως είμαστε ένα έθνος που τους δίνει την ευκαιρία να επανορθώσουν, να αναλάβουν τις ευθύνες τους, να προσφέρουν στα παιδιά τους ένα καλύτερο μέλλον;» ρώτησε. Απευθυνόμενος στους μετανάστες, είπε: «Εάν τηρείτε τα κριτήρια, μπορείτε να βγείτε από τη σκιά και να νομιμοποιηθείτε».
Την ίδια ερώτηση έθεταν Ελληνες τη δεκαετία του ’90, όταν χιλιάδες άνθρωποι από χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ είχαν εισρεύσει στη χώρα μας, αλλά δεν υπήρχε καμία διαδικασία που θα άνοιγε τον δρόμο για τη νόμιμη παραμονή και εργασία τους. Η νομιμοποίηση άρχισε μόλις τον Ιανουάριο του 1997 και, παρ’ όλες τις αγκυλώσεις της δημόσιας διοίκησης, τα αποτελέσματα ήταν μόνο θετικά. Η νομιμοποίηση επέτρεψε σε αυτούς τους ανθρώπους να ζουν και να εργάζονται στα ανοιχτά, να ασφαλίζονται, να προσφέρουν στην κοινωνία, στα Ταμεία, στην εφορία. Χωρίς αυτούς, ο πληθυσμός της χώρας θα είχε μειωθεί, μιας και περισσότεροι Ελληνες πεθαίνουν απ’ όσους γεννιούνται. Πολλές ευρωπαϊκές χώρες αντιμετωπίζουν το ίδιο πρόβλημα, την ίδια ανάγκη για νέους εργαζομένους.
Κεντρικό πρόβλημα της μετανάστευσης είναι πώς να διατηρηθεί η ταυτότητα μιας κοινωνίας όταν γίνεται αποδέκτρια μεγάλου αριθμού εισερχομένων. Στην Ευρώπη το πείραμα της πολυπολιτισμικότητας φαίνεται να αποτυγχάνει με τραγικό τρόπο, με ολοένα και περισσότερους νέους της δεύτερης γενιάς μεταναστών να ασπάζονται ακραίες μορφές αντίδρασης αντί να ενσωματώνονται στην κοινωνία. Στις ΗΠΑ, η πολυπολιτισμικότητα φθάνει έως το σημείο όπου όλοι οι πολίτες είναι υποχρεωμένοι να τηρούν τους νόμους. Στην ομιλία του, ο Ομπάμα υπογράμμισε ότι τα σύνορα φυλάσσονται και θα συνεχίσουν να φυλάσσονται αυστηρώς, ότι η νομιμοποίηση αφορά συγκεκριμένη κατηγορία ανθρώπων και δεν θα ισχύει ούτε για όσους έχουν παρανομήσει ούτε για όσους σπεύσουν τώρα να μπουν στις ΗΠΑ. «Ενώ είμαστε έθνος μεταναστών, είμαστε χώρα ευνομούμενη», δήλωσε.
Η Αμερική, είπε ο Ομπάμα, αντλεί δύναμη από τους μετανάστες, κάτι που γνωρίζουν και οι Αμερικανοί ελληνικής καταγωγής, οι οποίοι προσφέρουν τόσα στις ΗΠΑ. «Για πάνω από 200 χρόνια, η πρακτική μας να καλωσορίζουμε μετανάστες απ’ όλο τον κόσμο μάς έδωσε μεγάλο πλεονέκτημα έναντι άλλων εθνών. Μας κράτησε νέους, δυναμικούς, ενίσχυσε την επιχειρηματικότητά μας. Διαμόρφωσε τον χαρακτήρα μας με άπειρες προοπτικές. Είμαστε λαός που δεν παγιδεύεται από το παρελθόν, αλλά είμαστε ικανοί να ορίσουμε εμείς αυτό που είμαστε».
Η διαμάχη μεταξύ του προέδρου και του Κογκρέσου θα κρίνει, σε μεγάλο βαθμό, το μέλλον των ΗΠΑ και απαιτεί την προσοχή όλου του κόσμου.