Την των τοιούτων παθημάτων κάθαρσιν…

Την των τοιούτων παθημάτων κάθαρσιν…

4' 52" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Για εννέα χρόνια ο Φιλοκτήτης παραμένει ολομόναχος στο νησί όπου τον εγκατέλειψαν οι σύντροφοί του επειδή δεν άντεχαν να ακούν τις κραυγές του. Λίγο πριν από το τέλος του Τρωικού πολέμου, ο πάντα αξιόπιστος Αίας χάνει τη λογική του και τελικά αυτοκτονεί. Δυόμισι χιλιετίες αργότερα, η ταύτιση των θεατών με τους μυθικούς πολεμιστές αποτελεί βασική επιδίωξη των συντελεστών του «Theater of War», που με έδρα του το Μπρούκλιν, από το 2008 έχουν παρουσιάσει αποσπάσματα από τον «Αίαντα» και τον «Φιλοκτήτη» σε περισσότερους από 60.000 εν ενεργεία στρατευμένους και βετεράνους του αμερικανικού στρατού ― άλλοτε σε στρατιωτικές βάσεις ανά τον κόσμο και άλλοτε σε δημόσιους χώρους. Στη συζήτηση, που πάντοτε ακολουθεί, στρατιωτικοί και πολίτες καλούνται να μοιραστούν τα δικά τους τραυματικά βιώματα, επιτυγχάνοντας μία μορφή «κάθαρσης» ― μέσω της αρχαίας τραγωδίας.

«Οσοι έχουν βιώσει τη ζωή σε μυθολογικές διαστάσεις, όσοι έχουν έρθει σε επαφή με τον θάνατο και τη θυσία, όσοι έχουν αγαπήσει και έχουν χάσει ανθρώπους, δεν δυσκολεύονται να συνδεθούν με αυτές τις αρχαίες ιστορίες, γιατί είναι οι δικές τους ιστορίες» υποστηρίζει ο Bryan Doerries, μεταφραστής, σκηνοθέτης, συγγραφέας και ιθύνων νους του Theater of War. «Οταν διακρίνουν τους εαυτούς τους και τις αγωνίες τους σε μία τραγωδία του Σοφοκλή, αισθάνονται τεράστια ανακούφιση, καθώς αντιλαμβάνονται πως δεν είναι μόνοι».

Πεποίθηση του κ. Doerries είναι πως οι τραγικοί ποιητές είχαν συναίσθηση της αποστολής που επιτελούσαν. Ο Σοφοκλής «υπήρξε στρατηγός», ενώ το κοινό του αποτελούνταν από άνδρες σε κράτος με «υποχρεωτική στρατιωτική θητεία». Στα πρόσωπα των ηρώων του, οι θεατές δεν μπορεί παρά να αντίκριζαν κομμάτια του εαυτού τους ή των δικών τους ανθρώπων. Αντίθετα, στις ΗΠΑ του σήμερα «λιγότερο από το 1% του πληθυσμού έχει υπηρετήσει σε εμπόλεμες ζώνες». Το γεγονός αυτό «μεγεθύνει το πρόβλημα», αφού οι οικογένειες των στρατιωτών δεν μπορούν να κατανοήσουν τι έχουν περάσει.

Σαν τον Φιλοκτήτη…

«Πολλοί βετεράνοι αισθάνονται σαν τον Φιλοκτήτη, σα να χάνουν την ανθρώπινη υπόστασή τους μαζί με την αίσθηση ότι ανήκουν σε μία κοινότητα». Η απομόνωση αναπόφευκτα επιδεινώνει τα συμπτώματα του μετατραυματικού στρες, που σε πολλές περιπτώσεις οδηγεί στην κατάθλιψη, την επιθετικότητα ή την αυτοκτονία.

Ο Bryan Doerries επιλέγει τους ηθοποιούς του από την αφρόκρεμα της αμερικανικής θεατρικής σκηνής ― «όχι γιατί είναι διάσημοι, αλλά επειδή είναι οι καλύτεροι αφηγητές», ικανοί να τραβήξουν την προσοχή ενός απαίδευτου και συχνά απρόθυμου κοινού. «Στόχος μου είναι να εμφυσήσω ζωή στα κείμενα, έτσι ώστε να μοιάζουν πραγματικά και επίκαιρα» εξηγεί, υπογραμμίζοντας ότι φιλοδοξεί να συμβάλει στην εξοικείωση του αμερικανικού κοινού με το αρχαιοελληνικό δράμα. «Αυτή τη στιγμή έχουμε τέσσερις παραγωγές του Μάκβεθ στη Νέα Υόρκη, αλλά έχουμε να δούμε "Οιδίποδα" στο Μπρόντγουεϊ από το 1947. Εχουμε οικειοποιηθεί όλες τις υπόλοιπες εκφάνσεις τoυ ελληνικού πολιτισμού –την αρχιτεκτονική, τη φιλοσοφία, την αισθητική– αλλά είμαστε ακόμα στην εφηβεία μας σε σχέση με το αρχαίο δράμα».

Μετά την παρουσίαση, οι θεατές συμμετέχουν στη συζήτηση που, για τον σκηνοθέτη, αποτελεί το σημαντικότερο μέρος της εκδήλωσης. «Εχουμε συνηθίσει να βλέπουμε την τέχνη ως τέχνη και τη συζήτηση ως συζήτηση, αλλά εδώ προσπαθούμε να θεμελιώσουμε μία διαφορετική σχέση θεάτρου και κοινού. Η παράσταση αρχίζει με τους ηθοποιούς να διαβάζουν αυτά τα υπέροχα κείμενα και τελειώνει όταν ο τελευταίος θεατής σταματά να μιλάει». Για τον Doerries, η μαγεία του αρχαιοελληνικού δράματος είναι «ότι αποσταθεροποιεί όλες τις ιεραρχίες. Είναι σαν κλωτσιά στο στομάχι. Σοκάρει τόσο, που ξαφνικά οι θεατές ξεχνούν το πρωτόκολλο και εκφράζονται ελεύθερα», προσθέτει. «Αν θέλεις να ανοίξεις συζήτηση για ένα δύσκολο θέμα, όπως ο θάνατος, ή για κάτι που μας χωρίζει, όπως ο πόλεμος, πιστεύω ότι αντί να μιλήσεις με πολιτικούς όρους, πρέπει να ξεκινήσεις με την αναπαράσταση του ανθρώπινου πόνου».

Μεταφραστής ελληνικών

«Δεν είμαι ο πρώτος άνθρωπος που έκανε τη σύνδεση μεταξύ αρχαίου δράματος και στρατιωτικής θητείας στην αρχαία Αθήνα. Yπάρχει ολόκληρη ακαδημαϊκή θεωρία από πίσω» παραδέχεται ο μεταφραστής. «Ημουν όμως ο πρώτος αρκετά τρελός ώστε να επιχειρήσω να την κάνω πράξη». Ο κ. Doerries, που έπαιξε για πρώτη φορά σε τραγωδία σε ηλικία 8 ετών, μετέφραζε ελληνικά έργα από τα φοιτητικά του χρόνια και αργότερα άρχισε να παρουσιάζει δραματοποιημένες εκδοχές τους σε νοσοκομεία. Το 2007, δημοσίευμα της Washington Post για τις συνθήκες στο στρατιωτικό νοσοκομείο Walter Reed τού έφερε στον νου τον Φιλοκτήτη: «Συνειδητοποίησα πως με τους σύγχρονους πολέμους και τη σύγχρονη ιατρική έχουμε δημιουργήσει τις συνθήκες, που μας επιτρέπουν να εγκαταλείπουμε βετεράνους σαν τον Φιλοκτήτη σε νήσους χρόνιας ασθένειας για ακόμα μεγαλύτερα διαστήματα από ό,τι στον αρχαίο κόσμο. Σκέφτηκα πως αν μπορούσα να παρουσιάσω τον Φιλοκτήτη σε στρατιωτικό κοινό, κάτι δυνατό θα συνέβαινε».

Σήμερα, ο «Αίας» αποτελεί τμήμα του προγράμματος για την πρόληψη των αυτοκτονιών στον αμερικανικό στρατό, ενώ η λίστα με τους χρηματοδότες του Theater of War περιλαμβάνει πλήθος φορέων, από το αμερικανικό υπουργείο Αμυνας έως το Ιδρυμα «Νιάρχος». Η στήριξη του Πενταγώνου έχει τύχει να σταθεί εμπόδιο στη συνεργασία με άλλα ιδρύματα –το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης αρνήθηκε να τους φιλοξενήσει–, σύμφωνα όμως με τον Doerries τα οφέλη είναι περισσότερα από τις απώλειες. «Αν ψάχνεις για ένα αντιπολεμικό μήνυμα, σήμερα όπως και στην αρχαιότητα, αναζήτησε βετεράνους του πολέμου. Αν τους κάνεις να μιλήσουν ανοιχτά, τα λόγια τους μπορεί να έχουν πολύ μεγαλύτερο αντίκτυπο από μία διαδήλωση».

Αξέχαστη εμπειρία για 400 πεζοναύτες

Τον Αύγουστο του 2008, τετρακόσιοι πεζοναύτες παρακολούθησαν τρεις σκηνές του Αίαντα και τρεις του Φιλοκτήτη.

Η συζήτηση που ακολούθησε διήρκεσε τρεις ώρες και ήταν μία αξέχαστη εμπειρία, τόσο για τον εμπνευστή του εγχειρήματος όσο και για τους θεατές, που επαναλάμβαναν φράσεις από μνήμης και εξομολογούνταν «πολύ προσωπικές εμπειρίες τους, σαν να γνώριζαν τα έργα σε όλη τους τη ζωή, σαν να μην ήταν η πρώτη φορά που έρχονταν σε επαφή με αυτές τις ελάχιστα παιγμένες τραγωδίες», θυμάται ο Bryan Doerries. «Σηκώνονταν και αποκάλυπταν πράγματα, που δεν είχαν μοιραστεί ποτέ, μπροστά σε ένα πλήθος τετρακοσίων ατόμων. Ο Σοφοκλής τους έδωσε την ευχέρεια να το κάνουν».

Το Theater of War αποτελεί ένα από τα πρότζεκτ της εταιρείας Outside the Wire, που χρησιμοποιεί το θέατρο για την αντιμετώπιση καίριων κοινωνικών ζητημάτων.

Περισσότερες πληροφορίες στο www.outsidethewirellc.com.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή