Η ιδέα ότι η μείωση του πληθυσμού μπορεί να έχει καταστροφικές συνέπειες για την οικονομία και να προκαλεί μακροχρόνια στασιμότητα ή και επαναλαμβανόμενη ύφεση αναπτύχθηκε στα τέλη της δεκαετίας του τριάντα από τους οικονομολόγους Μέιναρντ Κέινς και Αλβιν Χάνσεν. Ο όρος «μόνιμη στασιμότητα» επανήλθε στην επικαιρότητα πέρυσι από τον πρώην υπουργό Οικονομικών των ΗΠΑ Λάρι Σάμερς όταν θέλησε να περιγράψει τα χρόνια οικονομικά προβλήματα που πλούσιου κόσμου. Ασθενική ζήτηση και υπερβολική αποταμίευση καθιστούν αδύνατη την τόνωση της οικονομίας με το συνηθισμένο εργαλείο των χαμηλών βραχυπρόθεσμων επιτοκίων δανεισμού, υποστήριξε ο Σάμερς.
Η γήρανση του πληθυσμού ίσως να παίζει σημαντικότερο ρόλο σήμερα απ’ ό,τι το 1930, διότι μπορεί να επιφέρει μείωση της ανάπτυξης και των επιτοκίων δανεισμού με διαφόρους τρόπους.
Προσφορά εργασίας
Ο πλέον άμεσος είναι μέσω της προσφοράς εργασίας. Η δυνητική παραγωγή μιας οικονομίας εξαρτάται από τον αριθμό των εργατών και την παραγωγικότητά τους. Σε Γερμανία και σε Ιαπωνία ο πληθυσμός που βρίσκεται σε παραγωγική ηλικία μειώνεται εδώ και περισσότερο από μία δεκαετία και ο ρυθμός μείωσής του προβλέπεται ότι θα αυξηθεί τα επόμενα χρόνια. Το δυνητικό εργατικό δυναμικό της Βρετανίας προβλέπεται ότι θα σταματήσει να αυξάνεται τις επόμενες δεκαετίες. Των ΗΠΑ θα αυξηθεί μόλις κατά το 1/3 του ρυθμού αύξησης 0,9% που καταγράφτηκε την περίοδο 2000-2013. Από μόνη της η μείωση κατά μισό τοις εκατό του ρυθμού ανάπτυξης του εργατικού δυναμικού θα περιορίσει ισόποσα την ανάπτυξη της οικονομίας. Επιπλέον, η ύφεση της οικονομίας ενδέχεται να έχει επιταχύνει τη σχετική διαδικασία διότι έσπρωξε πολλούς εργάτες να βγουν πρόωρα στη σύνταξη. Σύμφωνα με διάφορες μελέτες, η μισή από τη μείωση του εργατικού δυναμικού στις ΗΠΑ από το 66% στο 63% αποδίδεται ακριβώς στην αύξηση των πρόωρων συνταξιοδοτήσεων. Κάτι παρόμοιο συνέβη και στην Ιαπωνία, η οποία μπήκε σε ύφεση και σε αποπληθωρισμό τη δεκαετία του 1990, την ίδια εποχή που άρχισε να συρρικνώνεται ο πληθυσμός της που βρισκόταν σε παραγωγική ηλικία.
Το μέγεθος και η ηλικία του πληθυσμού επηρεάζουν επίσης το πόσους πελάτες και πόσους εργάτες μπορούν να βρουν οι επιχειρήσεις, όπως και τα ποσά που θα επενδύσουν. Ο Κέινς και ο Χάνσεν ανησυχούσαν ότι ένας μειούμενος πληθυσμός θα χρειάζεται λιγότερα αμερικανικά προϊόντα. Σήμερα οι οικονομολόγοι θεωρούν ότι οι εταιρείες χρειάζονται δεδομένο κεφαλαιακό απόθεμα ανά εργάτη, εξοπλισμό, εγκαταστάσεις, γη και πνευματική ιδιοκτησία, ώστε να παράγει μια μονάδα προϊόντος. Αν υπάρχουν λιγότεροι εργάτες διαθέσιμοι για πρόσληψη, οι επιχειρήσεις θα χρειάζονται και λιγότερα κεφάλαια.
Σε έρευνά τους οι Ευγένιος Πίντο και Στέισι Τέβλιν της αμερικανικής ομοσπονδιακής τράπεζας (Fed) αναφέρουν ότι οι καθαρές επενδύσεις (ακαθάριστες επενδύσεις μείον αποσβέσεις) βρίσκονται στο χαμηλότερο σημείο τους ως ποσοστό του συνολικού κεφαλαιακού αποθέματος από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Η αύξηση του κεφαλαιακού αποθέματος μειώθηκε από το 3,1% τον χρόνο την περίοδο 1994-2003 σε 1,6% την επόμενη δεκαετία. Οι οικονομολόγοι αποδίδουν το 1/3 αυτής της μείωσης στην πιο αργή αύξηση του εργατικού δυναμικού και το υπόλοιπο στον περιορισμό της καινοτομίας. Με άλλα λόγια, οι επιχειρήσεις αγοράζουν λιγότερα μηχανήματα, διότι διαθέτουν λιγότερους εργάτες να τα χρησιμοποιήσουν και λιγότερες τεχνολογικές καινοτομίες να εκμεταλλευτούν.
Η αποταμίευση
Ο τρίτος τρόπος με τον οποίο οι δημογραφικές εξελίξεις επηρεάζουν την ανάπτυξη και τα επιτόκια δανεισμού είναι μέσω της αποταμίευσης. Συνήθως οι άνθρωποι δανείζονται μεγάλα ποσά στην αρχή της ενήλικης ζωής τους ώστε να πληρώσουν για την εκπαίδευσή τους, για ένα σπίτι και για την ανατροφή των παιδιών τους. Από το μέσον της ηλικίας τους και μετά αρχίζουν την αποταμίευση και αρχίζουν να δαπανούν τις αποταμιεύσεις τους όταν βγαίνουν στη σύνταξη. Οσο γερνάει ο πληθυσμός μιας χώρας, τόσο αυξάνεται η αποταμίευση. Η ταυτόχρονη αύξηση της αποταμίευσης από τόσο πολλές χώρες σε συνδυασμό με περιορισμό των επενδύσεων, μείωση της δυνητικής ανάπτυξης, λιτότητα και οικονομική ανισότητα περιορίζει το ύψος των επιτοκίων δανεισμού. Βέβαια, κάποια στιγμή αρχίζει η κατανάλωση των αποταμιεύσεων, η οποία σε συνδυασμό με την πτώση της αναλογίας μεταξύ εργαζομένων και συνταξιούχων στις ανεπτυγμένες και σύντομα και σε πολλές αναπτυσσόμενες οικονομίες θα οδηγήσει έως το 2025 σε σταδιακή αύξηση των επιτοκίων δανεισμού.