Οταν την Τρίτη το πρωί ανέβαινε στο αεροπλάνο η διαπραγματευτική ομάδα της κυβέρνησης για να μεταβεί στο Παρίσι, ελάχιστοι ανέμεναν ότι θα δεχτεί τόσο ισχυρές πιέσεις από την τρόικα. Τέτοιας έντασης, που την επομένη του Παρισιού ανακοίνωσε ότι αποδέχεται τη συμμετοχή του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου στο «μεταμνημονιακό δίχτυ προστασίας» της ελληνικής οικονομίας ενώ, στο παρασκήνιο, αναζητούσε ήδη τα μέτρα που θα μπορούσαν να γεφυρώσουν το χάσμα στο δημοσιονομικό κενό.
Τα πρώτα σημάδια ότι η τρόικα αποδέχτηκε την πρόταση της συνάντησης στο Παρίσι για να ασκήσει πίεση και όχι για να ακούσει απλώς τις ελληνικές θέσεις, έγιναν αισθητά από την αρχή της πρώτης συνάντησης, την Τρίτη το μεσημέρι. Οι καλά υποψιασμένοι αλλά και το Μαξίμου, που δεν ήθελε έναν ακόμη ψηλό πήχυ, επέμεναν ότι το Παρίσι ήταν ενδιάμεσος σταθμός για τη συμφωνία. Ομως, η αναφορά του υπουργού Οικονομικών Γκίκα Χαρδούβελη, καθώς έμπαινε στη βίλα Σαΐντ των Παρισίων, ότι στόχος της κυβέρνησης είναι να «κλείσει η αξιολόγηση», δημιούργησε προσδοκίες, οι οποίες βέβαια διαψεύστηκαν άμεσα.
Το «σοκ» δε που υπέστη η ελληνική αντιπροσωπεία ήταν τριπλό, καθώς οι εκπρόσωποι των πιστωτών:
• Προσήλθαν κομίζοντας πολυσέλιδα σημειώματα προς τον κάθε έναν από τους τρεις υπουργούς που μετείχαν στις συζητήσεις στο Παρίσι (Χαρδούβελη, Βρούτση, Μητσοτάκη), στα οποία πρότειναν μέτρα που περιμένει η τρόικα από την Αθήνα. Στον κ. Χαρδούβελη αναφέρονταν μέτρα για την κάλυψη του δημοσιονομικού κενού, όπως αλλαγές στον ΦΠΑ και στη ρύθμιση για τις ληξιπρόθεσμες οφειλές. Στο σημείωμα του κ. Βρούτση περιέχονται προτάσεις για άμεση κατάργηση των ειδικών καθεστώτων συνταξιοδότησης πριν από τα 62 έτη, αύξηση των ελάχιστων ημερών ασφάλισης για τη θεμελίωση συνταξιοδοτικού δικαιώματος για όλους κ.ά.
• Κατέστησαν σαφές ότι για να κλείσει η αξιολόγηση απαιτούνται τουλάχιστον παρεμβάσεις στους φόρους (ΦΠΑ), τις ρυθμίσεις για τις δόσεις και τα συνταξιοδοτικά.
• Ξεκαθάρισαν πως όλα τα μέτρα που θα συμφωνηθούν –ανεξαρτήτως πότε θα πρέπει να εφαρμοστούν– θα πρέπει να εγκριθούν από τη Βουλή φέτος.
Μια Κυριακή πριν
Ξετυλίγοντας, όμως, τον μίτο των γεγονότων θα πρέπει κάποιος να ανατρέξει στην προηγούμενη Κυριακή. Μία εβδομάδα πριν, ο υπουργός Οικονομικών θέτει σε εφαρμογή το σχέδιό του για μία διά ζώσης συζήτηση με την τρόικα. Κυριακή βράδυ, ο κ. Χαρδούβελης, ο γενικός γραμματέας του υπουργείου Τάσος Αναστασάτος και ο σύμβουλος του πρωθυπουργού Σταύρος Παπασταύρου βρίσκονται στο υπουργείο Οικονομικών και οριστικοποιούν το δεύτερο εντός τριμήνου ραντεβού στο Παρίσι με την τρόικα. Την προηγούμενη μέρα έχει αποσταλεί από την οδό Νίκης email στους εκπροσώπους της τρόικας, κωδικοποιώντας τις, μάλλον γενικόλογες, προτάσεις της ελληνικής πλευράς για το δημοσιονομικό κενό. Στις 9 το βράδυ έχει προγραμματιστεί τηλεφωνική επικοινωνία με τους εκπροσώπους της τρόικας. Η τρόικα δεν πείθεται από το ελληνικό πακέτο. Ωστόσο, δεν μπορούν να αρνηθούν τη συνάντηση που ζητά η ελληνική πλευρά και μέσω επαφών του ίδιου του Αντώνη Σαμαρά.
Η συνάντηση προγραμματίζεται για την Τρίτη, καθώς οι μεν «Αμερικανοί» του ΔΝΤ έχουν την Πέμπτη τη γιορτή των Ευχαριστιών, οι δε της Ευρωζώνης τη συνεδρίαση του Euroworking Group. Και οι δύο έχουν 48 ώρες για να αναζητήσουν λύση. Γι’ αυτό και η σύνθεση των δύο ομάδων είναι «σφικτή» και όχι πολυμελής, όπως στο «Παρίσι Ι».
Η πρώτη συνάντηση
Πρώτη συνάντηση γίνεται στις 3 το μεσημέρι και μέχρι τις 11.30 το βράδυ οι δύο πλευρές δεν έχουν φύγει από το υπ’ αριθμόν ένα πρόβλημα: Το δημοσιονομικό. Κοιτώντας τα δημοσιονομικά θέματα «γραμμή προς γραμμή», η διαδικασία είναι πολύ αργή και δημιουργεί εκνευρισμό στην ελληνική πλευρά, καθώς η τρόικα δεν ανοίγει τα χαρτιά της για το πόσο είναι τελικά το χάσμα που χωρίζει τις δύο πλευρές. Συγχρόνως υπάρχει η αίσθηση ότι οι εκπρόσωποι των πιστωτών μετακινούν συνέχεια το σημείο αναφοράς.
Στις 11.30 το βράδυ ο υπουργός Εργασίας Γ. Βρούτσης μπαίνει στην αίθουσα των διαπραγματεύσεων και δύο ώρες αργότερα (1.30 τα ξημερώματα της Τετάρτης) εισέρχεται ο Κ. Μητσοτάκης με το θέμα του ενιαίου μισθολογίου. Τα ξημερώματα της Τετάρτης, η αίσθηση είναι ότι οι δύο συναντήσεις εξελίχθηκαν ικανοποιητικά. Ομως, όπως υπογραμμίζει, εκείνες τις ώρες, ο πλέον έμπειρος των Ελλήνων διαπραγματευτών, Στ. Παπασταύρου, «τίποτε δεν έχει συμφωνηθεί, μέχρι να συμφωνηθούν τα πάντα».
Στις 3 τα ξημερώματα και όταν όλοι πια είναι εξαντλημένοι, οι τόνοι πέφτουν και επιχειρείται η σύνοψη των 12 ωρών διαπραγμάτευσης που έχουν προηγηθεί. Μία ώρα αργότερα, αποχωρούν οι εκπρόσωποι της τρόικας και μένει η ελληνική πλευρά για να αξιολογήσει τη μέρα και πώς θα κινηθεί.
Η δεύτερη μέρα
Ο δεύτερος κύκλος διαβουλεύσεων, το πρωί της Τετάρτης, ολοκληρώνεται χωρίς προσέγγιση. Στην Αθήνα, της απεργίας των δημοσιογράφων, προκαλείται σάλος καθώς άπαντες κάνουν λόγο για πλήρη αδυναμία προσέγγισης των δύο πλευρών. Η τρόικα ήθελε «σκληρά» μέτρα και παρουσία στην επόμενη μέρα της Ελλάδας. Η κυβέρνηση με δηλωμένη την αντίθεσή της σε «σκληρά» μέτρα, κατανόησε ότι δεν θα μπορούσε να επιμείνει στη γραμμή εξόδου του ΔΝΤ από την Ελλάδα. Το Ταμείο, από το πορτ μπαγκάζ που το ήθελε, τον περασμένο Σεπτέμβριο, η ελληνική κυβέρνηση θα βρίσκεται πλέον σε ρόλο συνοδηγού, μαζί με την Κομισιόν και την ΕΚΤ.
Το μήνυμα φτάνει στην Αθήνα τόσο τηλεφωνικώς, καθώς ο Αντ. Σαμαράς είχε συνεχείς επικοινωνίες με τους Στ. Παπασταύρου και Χρ. Λαζαρίδη, ενώ τον Ευ. Βενιζέλο ενημέρωνε, πλην του Γκ. Χαρδούβελη, και ο Χρ. Πρωτόπαπας, όσο και διά ζώσης καθώς Χαρδούβελης και Λαζαρίδης σπεύδουν από το αεροδρόμιο στο Μέγαρο Μαξίμου. Την ίδια ώρα, ο Στ. Παπασταύρου και o γ.γ. του υπ. Οικονομικών Τ. Αναστασάτος παίρνουν το τρένο από το Παρίσι για την Gare du Midi στις Βρυξέλλες για να συμμετάσχουν στη συνεδρίαση του Euroworking Group, την επόμενη μέρα.
Θέλουν «αίμα»
Στην Αθήνα είναι πλέον σαφές ότι χωρίς παρουσία του ΔΝΤ αλλά και χωρίς «αίμα», όπως χαρακτηρίζονται τα εισπρακτικά μέτρα που απαιτούν οι ελεγκτές, δεν επιστρέφει η τρόικα. Την ίδια στιγμή, αυξάνεται ο προβληματισμός για τις πραγματικές διαθέσεις των πιστωτών, κι αν τελικά ειλικρινά επιδιώκουν συμφωνία με την Ελλάδα, ανεξάρτητα από τις πολιτικές εξελίξεις.
Σαμαράς και Βενιζέλος, στη συνάντησή τους το πρωί της Πέμπτης, αποφασίζουν να παίξουν το χαρτί της συμφωνίας μέχρι τέλους. Αλλωστε, η εναλλακτική να αποτελέσουν μία light εκδοχή του ΣΥΡΙΖΑ, ερχόμενοι σε ρήξη με την τρόικα, και πολιτικά αδιέξοδη είναι και ως μόνον αποτέλεσμα την παράταση του μνημονίου θα είχε. Ο κ. Βενιζέλος εξερχόμενος του Μεγάρου Μαξίμου «έκλεισε το μάτι» στο ΔΝΤ λέγοντας ότι στην επόμενη μέρα της χώρας θα έχει ρόλο. Αλλωστε το Ταμείο, από την αρχή, εμφανιζόταν ως ο πιο σκληρός παίχτης στις διαπραγματεύσεις. Πολλοί συνδυάζουν τις απαιτήσεις του για αλλαγές στα δημοσιονομικά, ασφαλιστικά και εργασιακά με την επιθυμία του ΔΝΤ να συνεχίσει να έχει λόγο στην Ελλάδα και μετά την 1η Ιανουαρίου 2015. Το προβληματικό για τη διαπραγματευτική γραμμή της Αθήνας, κάτι που δεν ήταν σαφές στις αρχές του φθινοπώρου, είναι ότι την παραμονή του Ταμείου την επιδιώκει και το Βερολίνο.
Στις Βρυξέλλες
Με την Αθήνα να στέλνει μήνυμα αποδοχής του ΔΝΤ και να εμφανίζεται έτοιμη για υποχωρήσεις στο δημοσιονομικό, Παπασταύρου και Αναστασάτος ξεκινούν στις Βρυξέλλες μία σειρά από παρασκηνιακές συναντήσεις με εκπροσώπους των κρατών της Ευρωζώνης και υψηλά ιστάμενους αξιωματούχους της Κομισιόν. Στόχος είναι να ξεκαθαριστεί αυτό που μέχρι εκείνη τη στιγμή ήταν ασαφές: το κατά πόσον οι Ευρωπαίοι εταίροι θέλουν να κλείσει η συμφωνία και να υπάρξει μετάβαση της χώρας στην προληπτική γραμμή πίστωσης ή εμμέσως πλην σαφώς εξωθούν την Ελλάδα σε παράταση του υφιστάμενου προγράμματος.
Εκεί οι δύο εκπρόσωποι της Ελλάδας καθισμένοι σε ένα τραπέζι με τους 18 τεχνικούς συμβούλους των υπουργείων Οικονομικών της Ευρωζώνης και κατά τη διάρκεια του δείπνου παρουσίασαν τα σημεία σύγκλισης με την τρόικα κυρίως στους τομείς των εργασιακών και ασφαλιστικού που επιτεύχθηκε στο Παρίσι, αλλά και τι προτίθεται να κάνει η κυβέρνηση στο προσεχές διάστημα:
• Πρώτον, να διασφαλίσει την ολοκλήρωση του ελέγχου. Ακόμα κι αν αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να προχωρήσει σε κάποιες παρεμβάσεις που θα εξασφαλίζουν την επίτευξη των δημοσιονομικών στόχων ή και την υπέρβασή τους. Μία πρόταση που παρουσιάστηκε στο EWG ήταν η αύξηση του πολύ χαμηλού συντελεστή ΦΠΑ, καθώς και η μετάταξη ορισμένων προϊόντων από τον χαμηλό συντελεστή στον υψηλό.
• Δεύτερον, να έρθει σε συμφωνία με την Ευρωζώνη και το ΔΝΤ για το πλαίσιο της επόμενης ημέρας της Ελλάδας. Η χώρα θα έχει την «προληπτική» στήριξη και των δύο εταίρων της σε μία προσπάθεια να στείλει το σωστό μήνυμα στις αγορές.
«Είμαστε ακόμη ζωντανοί»
Η ολοκλήρωση της συζήτησης στο Euroworking Group αντιμετωπίστηκε με έκδηλη ικανοποίηση, αν και οι διαβουλεύσεις συνεχίστηκαν και την επομένη. «Είμαστε ακόμη ζωντανοί» σημείωνε με ανακούφιση κυβερνητικό στέλεχος, καθώς φάνηκε να αντιστρέφεται το αρνητικό κλίμα που είχε δημιουργήσει η συνάντηση στο Παρίσι και να αποφεύγεται η de facto παράταση του μνημονίου που επεδίωκε το ΔΝΤ, και όχι μόνον. Τελικά, ο Τόμας Βίζερ και οι τεχνοκράτες της Ευρωζώνης δεν έβαλαν το μαχαίρι στον λαιμό της Αθήνας, καλώντας τρόικα και κυβέρνηση να βρουν λύση εντός εύλογου χρονικού διαστήματος. Είναι ενδεικτικό ότι από το ελληνικό στρατόπεδο την Τετάρτη το βράδυ εξέπεμπαν το μήνυμα πως «δεν πήραμε αυτά που θέλαμε» και 24 ώρες αργότερα υποστήριζαν ότι «υπάρχει ακόμα περιθώριο να αποφύγουμε τα χειρότερα».
Ωστόσο τα «χειρότερα» για την κυβέρνηση δεν είναι, απαραιτήτως, εκτός συνόρων. Μέχρι και αργά το βράδυ της Παρασκευής, Μαξίμου και Χαριλάου Τρικούπη δεν είχαν καταλήξει στην πρόταση προς την τρόικα. Στο πρωθυπουργικό γραφείο, ο Αντ. Σαμαράς γινόταν αποδέκτης διαφορετικών εισηγήσεων τόσο για τις αλλαγές στο καθεστώς του ΦΠΑ όσο και για τα υπόλοιπα μέτρα του «πακέτου» που επρόκειτο να αποσταλεί προς την τρόικα (ασφαλιστικό, εργασιακά, δόσεις ληξιπρόθεσμων). Αλλωστε, το όποιο πακέτο μέτρων (εφόσον) συμφωνηθεί με την τρόικα θα πρέπει να εγκριθεί από την ελληνική Βουλή και τους 155 βουλευτές των Ν.Δ. και ΠΑΣΟΚ, καθώς οι πιστωτές έχουν καταστήσει σαφές ότι η ολοκλήρωση της αξιολόγησης και η εκταμίευση δόσεων καθώς και η ολοκλήρωση του σχεδίου για την «επόμενη μέρα» προϋποθέτουν την ψήφιση από τη Βουλή όχι μόνον των μέτρων άμεσης εφαρμογής αλλά και όσων πρόκειται να υλοποιηθούν σε βάθος χρόνου. Στη ζυγαριά της δικομματικής πέραν των δημοσιονομικών, βάραινε και η στάση των βουλευτών όχι μόνον έναντι της συμφωνίας αλλά και της προεδρικής εκλογής.