Το ντοκιμαντέρ «Επανασχεδιάζοντας τον εγκέφαλό μου: Κάνε με εξυπνότερο», το οποίο προβλήθηκε στο 8ο Διεθνές Φεστιβάλ Επιστημονικών Ταινιών που διοργανώνει κάθε χρόνο το Κέντρο Κοινωνίας, Επιστήμης και Τέχνης CAID στην Αθήνα, βάζει στοίχημα να κάνει τον παρουσιαστή του Τοντ Σάμπσον πιο έξυπνο μέσα σε τέσσερις εβδομάδες και να αποδείξει σε όλους ότι μπορούν να βελτιώσουν τον εγκέφαλό τους.
Την περασμένη χρονιά μέσα από τα ντοκιμαντέρ «Ντόπινγκ εγκεφάλου» και «Ονειρα με το DNA» που προβλήθηκαν στο πλαίσιο του ίδιου φεστιβάλ, οι θεατές εξερεύνησαν πώς χημικές ουσίες, νόμιμες ή παράνομες, μπορούν να ενισχύσουν την εγκεφαλική λειτουργία, καθώς και πώς γνωρίζοντας τα γονίδια που συνδέονται με άτομα υψηλής νοημοσύνης μπορεί κανείς να οδηγήσει μέχρι και στον γενετικό σχεδιασμό ανθρώπων με υψηλό δείκτη νοημοσύνης.
Η ταχύτητα της σκέψης
Φέτος, το πρώτο επεισόδιο της βραβευμένης σειράς ντοκιμαντέρ «Επανασχεδιάζοντας τον εγκέφαλό μου» (βραβείο καλύτερης ταινίας Καινοτομίας και Τεχνολογίας στο φεστιβάλ της Αθήνας) αποδεικνύει ότι η ευφυΐα είναι στο χέρι του καθενός μόνο με καθημερινή εξάσκηση. Οπως το σώμα χρειάζεται γυμναστική, έτσι και ο εγκέφαλος χρειάζεται εγκεφαλική εξάσκηση για να βρίσκεται σε «φόρμα».
Ο μέντορας του Τοντ στο χτίσιμο ενός καλύτερου εγκεφάλου ήταν ο διάσημος νευροεπιστήμονας Μάικλ Μέρζενικ, επίτιμος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Σαν Φρανσίσκο και «εγκέφαλος» πίσω από το BrainHQ ενός διαδικτυακού λογισμικού που αποτελείται από πολλά διαφορετικά σετ ασκήσεων προπόνησης του εγκεφάλου.
Στη διάρκεια του ενός μήνα των γυρισμάτων του πρώτου επεισοδίου, ο Μέρζενικ έθεσε τρεις στόχους στον Τοντ: να αυξήσει την ταχύτητα της σκέψης του, να ακονίσει την προσοχή του και να οξύνει τη μνήμη του.
«Η ταχύτητα της σκέψης μειώνεται με το πέρας της ηλικίας. Αυτό οφείλεται στο ότι κινούμε τα μάτια μας όλο και λιγότερο», λέει ο Μέρζενικ στο ντοκιμαντέρ. «Ο εγκέφαλος ενός εφήβου μπορεί να εντάξει σε κατηγορίες επτά αντικείμενα το δευτερόλεπτο, ενώ ένας 80χρονος μόνο δύο», προσθέτει, παρουσιάζοντας μια άσκηση στον υπολογιστή που έχει σχεδιάσει για να αυξήσει την ταχύτητα της σκέψης. Παρά τις δυσοίωνες στατιστικές, η εξάσκηση μπορεί να κάνει τους νευρώνες, δηλαδή τα κύτταρα του εγκεφάλου, να διεγείρονται συχνότερα και άρα να βελτιώνουν τη λειτουργία τους. Μια άλλη εναλλακτική μέθοδος που προτείνει ο Μέρζενικ για να αυξήσει κανείς την ταχύτητα της σκέψης του, αλλά και τη συγκέντρωσή του, είναι να εξασκηθεί σε ζογκλερικά κόλπα, όπως ασκήσεις με μπαλάκια.
«Ο εγκέφαλός σου όταν βλέπει κάτι που του τραβά την προσοχή αναβοσβήνει, όπως ανοιγοκλείνουν τα βλέφαρά σου. Υστερα από αυτή την πληροφορία υπάρχει μια χρονική περίοδος κατά την οποία δεν βλέπεις τίποτα», εξηγεί ο Μέρζενικ. «Οι μάγοι κατευθύνουν την προσοχή και την επίγνωσή μας καλύτερα από τον οποιονδήποτε στον κόσμο, συμπεριλαμβανομένων των γνωσιακών επιστημόνων», λέει στον Τοντ ο νευροεπιστήμονας Στέφεν Μάκνικ, διευθυντής του εργαστηρίου Συμπεριφορικής Νευροφυσιολογίας στο Νευρολογικό Ινστιτούτο Barrow των ΗΠΑ, ενός εξειδικευμένου ερευνητικού κέντρου στον τομέα της νευρολογικής έρευνας. Ο Μάκνικ, ο οποίος ειδικεύεται στον τομέα της προσοχής, κάλεσε στο εργαστήριό του έναν μάγο για να μελετήσει τους μηχανισμούς με τους οποίους καταφέρνει να εξαπατήσει τον εγκέφαλό μας.
«Οι μάγοι είναι ειδικοί στο να δημιουργούν αλληλουχίες γεγονότων, με σκοπό να χορογραφούν τον τρόπο με τον οποίο εφιστούμε την προσοχή μας», προσθέτει ο Μάκνικ εξηγώντας ότι η επιστημονική έρευνα έχει δείξει ότι η προσοχή σχετίζεται σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό με τον περιορισμό των περισπασμών από ό,τι με τη βελτίωση της συγκέντρωσης. Οι μάγοι λοιπόν είναι οι πλέον ειδικοί στο να στρέφουν εναντίον μας το ίδιο μας το σύστημα προσοχής. «Το χιούμορ αποσπά επίσης την προσοχή μας. Οι μάγοι λένε αστεία σε πολύ συγκεκριμένα σημεία της παράστασης, ως ακόμα έναν τρόπο να ελέγξουν σε τι δίνουμε και σε τι όχι προσοχή», λέει ο Μάκνικ.
Η τελευταία δοκιμασία στην οποία υποβλήθηκε ο Τοντ ήταν να απομνημονεύσει τη σειρά των καρτών μιας ολόκληρης τράπουλας σε μόλις λίγα λεπτά. Ο προπονητής του αυτή τη φορά ήταν ο δύο φορές πρωταθλητής μνήμης της Αυστραλίας, Τάνσελ Αλι, ο οποίος έχει καταφέρει να απομνημονεύσει δύο ολόκληρους χρυσούς οδηγούς. Για να κάνει τον Τοντ να επιστρατεύσει και τις δύο πλευρές του εγκεφάλου του και να τον βοηθήσει να απομνημονεύσει τα χαρτιά της τράπουλας, ο Αλι τον έβαλε να ορίσει για κάθε χαρτί της τράπουλας ένα πρόσωπο, μία δράση και ένα αντικείμενο. Οπως εξηγεί ο Αλι, ο λόγος που ορίζει πρόσωπο, δράση και αντικείμενο σε κάθε χαρτί είναι για να μπορεί να συγκρατήσει τη σειρά των καρτών φτιάχνοντας μια ιστορία η οποία συνδέει αυτά τα χαρτιά μεταξύ τους.
Εξάσκηση του νου
Το 1/3 του εγκεφάλου είναι αφιερωμένο στην όραση και γι’ αυτό είναι πιο εύκολο να θυμηθεί κανείς μια οπτική σκηνή παρά αριθμούς και σχήματα. Για να συγκρατήσει πιο εύκολα στη μνήμη του τη σημασία της κάθε κάρτας, ο Αλι ζήτησε από τον Τοντ να χωρίσει την τράπουλα σε τριάδες καρτών, να τις τοποθετήσει σε διαφορετικά σημεία του σπιτιού και σε κάθε δωμάτιο να φτιάξει την κάθε μία από τις παραπάνω ιστορίες, μια μέθοδος που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να απομνημονεύει κανείς σχεδόν τα πάντα. Με προπόνηση ενός μηνός ο Τοντ διαγωνίσθηκε στον Παγκόσμιο Διαγωνισμό Μνήμης στο Λονδίνο, απομνημονεύοντας επιτυχώς 52 κάρτες μέσα σε 10 λεπτά. «Προηγουμένως δεν μπορούσα να θυμηθώ ούτε έξι κάρτες», εξομολογείται ο Τοντ.
«Ο εγκέφαλος έχει τη δυνατότητα να αλλάζει, να επανακαλωδιώνεται, να επανασχηματίζεται σε κάθε ηλικία», αναφέρει ο Μέρζενικ. «Γνωρίζουμε τους νόμους που ελέγχουν την πλαστικότητα του εγκεφάλου και τους εφαρμόζουμε για να προωθήσουμε αλλαγές, οι οποίες δεν είναι μόνο οι πιο γρήγορες, αλλά επίσης και με τη μεγαλύτερη διάρκεια».