Μια Κυριακή με τον Γκρέκο

3' 32" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Κυριακή μεσημέρι και, παρά τη λιακάδα -ισχυρό δέλεαρ για βόλτες en plein air, η αίθουσα είναι γεμάτη κόσμο. «Βλέπετε αυτές τις πινελιές στα σύννεφα πάνω από το μοναστήρι; Είναι για να τους δώσει όγκο», εξηγεί ο Νίκος, αγιογράφος, στους φίλους του, που κρέμονται από τα χείλη του, καθώς τους μυεί με το πάθος αλλά την άνεση του ειδικού στον κόσμο του Γκρέκο. Στέκονται μπροστά στην «Αποψη του όρους και της μονής Σινά», ένα από τα δύο έργα (μαζί με τη «Βάπτιση του Χριστού») που στάλθηκαν στην Αθήνα από το Ιστορικό Μουσείο Κρήτης.

Λίγο πιο πέρα, μια μεσήλικη κυρία αναλύει στον σύζυγό της την άποψή της για τη μετανάστευση του Γκρέκο στην Ιταλία (πριν καταλήξει στην Ισπανία). «Ηταν 26 ετών όταν έφτασε στη Βενετία. Φαντάζεσαι τη διαφορά με τον Χάνδακα; Θα έπαθε πολιτισμικό σοκ. Καλά έκανε όμως και έφυγε. Θα χαραμιζόταν εδώ…» Η ετυμηγορία της δεν σηκώνει αμφισβήτηση. Είναι μια «ανάγνωση» από τις πολλές που προσφέρει η έκθεση «Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος μεταξύ Βενετίας και Ρώμης» στο Μουσείο Μπενάκη της οδού Πειραιώς, η οποία πραγματοποιείται με αφορμή τα 400 χρόνια από το θάνατό του.

Είναι δύσκολο, βλέποντας τα εκθέματα, να μην μπεις στον πειρασμό να φανταστείς τον ζωγράφο, εν έτει 1567, να περιδιαβαίνει τους δρόμους της Γαληνοτάτης, να παρατηρεί έκθαμβος τους μεγαλοπρεπείς ναούς και τα αρχοντικά, αλλά και να μαθητεύει δίπλα στον Τισιανό, στο εργα στήριό του. Κι έπειτα να φτάνει στη Ρώμη του Πάπα Πίου Ε΄ Μεγάλου Ιεροεξεταστή, το 1570 – σε μια εποχή όπου τα ίχνη της ουμανιστικής Αναγέννησης, αν δεν είχαν χαθεί, είχαν γίνει πλέον δυσδιάκριτα…

Τις αφορμές να ακολουθήσουμε τα βήματα «του Ελληνα» τις δίνει η ίδια η έκθεση, που, μέσα από εικαστικά έργα, χάρτες, επιστολές, μας αφηγείται όσα έζησε ο Γκρέκο στην Ιταλία: τις συναναστροφές του με λόγιους και καλλιτέχνες που επηρέασαν την τέχνη του, τους ανθρώπους που τον πολέμησαν κι εκείνους που τον στήριξαν. Είναι συγκινητική η επιστολή του φίλου του, του μικρογράφου Τζούλιο Κλόβιο, προς τον καρδινάλιο και μαικήνα των τεχνών Αλεσάντρο Φαρνέζε με ημερομηνία 16 Νοεμβρίου 1570, με την οποία τον παρακαλούσε να φιλοξενήσει τον Θεοτοκόπουλο στο μέγαρό του, το Παλάτσο Φαρνέζε:

«Εφτασε στη Ρώμη ένας νεαρός από την Κρήτη, μαθητής του Τισιανού, ο οποίος, κατά τη γνώμη μου, αποτελεί σπάνια περίπτωση στη ζωγραφική», έγραφε. Mε αντίστοιχο τρόπο, μέσα από προσωπογραφίες και χαρακτικά, μας «συστήνεται» ένα ακόμη πρόσωπο από όσα διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στην καλλιτεχνική πορεία του Θεοτοκόπουλου: ο Φούλβιο Ορσίνι, βιβλιοθηκάριος του Φαρνέζε, λάτρης του αρχαίου ελληνικού κόσμου και φίλος σημαντικών διανοουμένων της Καθολικής Εκκλησίας. Πολλοί ειδικοί πιστεύουν ότι η «Αποψη του όρους και της μονής Σινά» τού ανήκε και, ίσως, ήταν δική του παραγγελία.

Μία όλη κι όλη αίθουσα καταλαμβάνει η έκθεση – «είναι μικρή αλλά συμπυκνωμένη», συμφώνησαν οι περισσότεροι επισκέπτες. Κάποιοι άλλοι έφυγαν με το παράπονο. Περίμεναν πιο πολλά έργα από όσα

«Δομήνικος Θεοτοκόπουλος ο Κρης εποίη». Η εξήγηση υπάρχει: αφενός η οικονομική κρίση που έχει εξαναγκάσει τα μουσεία μας (μηδέ του Μπενάκη εξαιρουμένου) σε πορεία… εσωστρεφή (είναι δαπανηρό να φέρνουν εκθέματα από το εξωτερικό), αφετέρου οι εορτασμοί για το Ετος Γκρέκο στην Ισπανία, που «κράτησαν» τα έργα του επί ισπανικού εδάφους.

Σε κάθε περίπτωση, αξίζει να επισκεφτεί κανείς την έκθεση μόνο και μόνο για να δει από κοντά ένα από τα μάλλον «άγνωστα» αριστουργήματα του Κρητικού μαΐστρου, το «Παιδί που φυσάει ένα δαυλί για ν’ ανάψει ένα κερί» από τη συλλογή του Museo Nazionale di Capodimonte της Νάπολης, το οποίο παρουσιάζεται για πρώτη φορά στη χώρα μας. Συγκλονιστικός πίνακας, από τους πιο «μοντέρνους» του Γκρέκο, σε κάνει να μην μπορείς να τραβήξεις το βλέμμα σου από πάνω του. «Σηματοδοτεί ένα νέο ξεκίνημα για τον ζωγράφο», σημειώνει ο επιμελητής της έκθεσης, καθηγητής Νίκος Χατζηνικολάου.

Πράγματι, το έργο πιθανότατα ολοκληρώθηκε το 1572. Εκείνη τη χρονιά ο Θεοτοκόπουλος, έχοντας αλλάξει δασκάλους και ζωγραφικό ύφος, έφυγε κυνηγημένος από το μέγαρο των Φαρνέζε. Αλλά έκανε την ανατροπή: αποφάσισε να γίνει ο ίδιος κυνηγός – της τύχης του. Επέστρεψε -όπως όλα δείχνουν- για λίγο στη Βενετία και από εκεί έφυγε για την Ισπανία, τη χώρα που έμελλε να γίνει δεύτερη πατρίδα του… 

Ιnfo:  Μουσείο Μπενάκη Πειραιώς, έως 1/3/2015, www.benaki.gr  Δείτε ακόμη: Μουσείο Μπενάκη (κεντρικό κτήριο), «Ο φιλικός κύκλος του Γκρέκο στο Τολέδο» | Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο, «Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος πριν από τον Eλ Γκρέκο» | Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, «Ο θάνατος στο έργο του Γκρέκο».

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή