Eπειδή τα περισσότερα από τα έργα του καλλιτέχνη Χοκουσάι (Hokusai) είναι τυπώματα στο χαρτί, τα φώτα είναι χαμηλωμένα σε όλη την έκταση των οκτώ αιθουσών του Grand Palais στο Παρίσι, που τον φιλοξενεί. Ο σπουδαιότερος καλλιτέχνης της Ιαπωνίας, ίσως ο μόνος με τόση επιτυχία στον δυτικό κόσμο, γεννήθηκε το 1770 και πέθανε 89 χρόνια αργότερα έχοντας διανύσει αναρίθμητα καλλιτεχνικά στυλ, δημιουργήσει εξίσου πολλά έργα και αλλάξει παραπάνω από 30 φορές το όνομά του. Οι διαφορετικές ταυτότητες ήταν κάτι σύνηθες για την εποχή και τη χώρα του, αλλά κανένας καλλιτέχνης δεν το δοκίμασε τόσες φορές.
Ο «τρελός για τη ζωγραφική», όπως του άρεσε να αυτοαποκαλείται –αποκαλύπτουν τα γραπτά του– ζωγράφιζε από μικρό παιδί και μέχρι τα βαθιά γεράματά του, μετανιώνοντας που δεν «έζησε μέχρι τα 110 του για να βρει το πραγματικό του ύφος και να φτάσει την τέχνη του στο απόγειό της». Λίγα πράγματα γνωρίζουμε για την προσωπική του ζωή, μεταξύ αυτών, το ότι παντρεύτηκε και χήρεψε δύο φορές, ενώ απέκτησε δύο γιους και τρεις κόρες.
Στις οκτώ αίθουσες που αφιερώνει το Grand Palais βρίσκονται περίπου 500 έργα του, στην πρώτη ρετροσπεκτίβα του στο Παρίσι, και ενδεχομένως τελευταία στον κόσμο, αφού σύντομα τα έργα του θα εκτεθούν στη μόνιμη συλλογή ενός νέου μουσείου στην Ιαπωνία.
Η έκθεση ξεκίνησε τον Οκτώβριο και μέχρι τα μέσα Νοέμβρη είχε θεωρηθεί το «καλλιτεχνικό γεγονός της χρονιάς» με περίπου 190.000 επισκέπτες, δηλαδή χοντρικά 4.300 επισκέπτες την ημέρα. Η ουρά, όταν σπεύδω να δω την έκθεση, δεν είναι αποκαρδιωτική, γιατί φροντίζω να πάω μεσοβδόμαδα και όχι Σάββατο οπότε είναι σχεδόν αδύνατον να θαυμάσεις μεγάλο κομμάτι του έργου του λόγω της κοσμοσυρροής.
Ανθρωπος και φύση
Η πρώτη αίθουσα προσπαθεί να εξηγήσει πώς το έργο του Hokusai σήμανε την αρχή της γαλλοϊαπωνικής φιλίας στην τέχνη, αφού o Γάλλος Félix Bracquemond τον ανακάλυψε –μέσω των μάνγκα– μόλις περίπου 5 χρόνια μετά τον θάνατό του, δίνοντας βάση στις εξαιρετικές του εκτυπώσεις ή σε αποτυπώματα σε χαρτί στιγμιότυπων από τη φύση. Ενώ η ιαπωνική θρησκεία Shinto υμνεί τη φύση, οι επιδράσεις αυτής της ζεύξης στο έργο του καλλιτέχνη είναι συνταρακτικές. Η θάλασσα που υψώνεται σε κύματα και χρώματα απαράμιλλα σε σθένος και δύναμη μόνο και μόνο για να συναντήσει το βουνό – και οι μικροσκοπικές φιγούρες των αγροτών, σημάδι της ελάχιστης επίδρασης που ο άνθρωπος μπορεί να έχει πάνω στο φυσικό στοιχείο.
Ο Hokusai γεννήθηκε με το όνομα Tokitaro στην τότε πρωτεύουσα της Ιαπωνίας, την πόλη Edo, χωρίς να γνωρίζουμε πολλά για την οικογένειά του. Aν κάτι γνωρίζουμε για τη νεανική ηλικία του καλλιτέχνη, είναι πως ξεκίνησε να χαράζει πλάκες για τη δημιουργία αποτυπωμάτων-γκραβούρων, στην ηλικία των 15 ετών.
Το πρώτο όνομα που υιοθετεί ο Hokusai προέρχεται από τον δάσκαλό του Katsukawa Shunro, στον οποίο αφιερώνει η έκθεση τη δεύτερη αίθουσά της.
Δεκαπέντε χρόνια θα περάσουν προτού ο καλλιτέχνης, σε ηλικία 34 χρόνων, αφήσει το Shunro και περάσει στο όνομα Sori (δουλεύοντας στην αντίπαλη σχολή Rinpa) – αλλάζοντας παράλληλα και ύφος. Στην τρίτη αίθουσα μαθαίνουμε ότι τα επόμενα έργα του αφιερώνονται σε ημερολόγια με εικόνες (egoyomi) όπως και μικρά ποιήματα (kyoka), πρώτα απομονωμένα κι έπειτα σε μεγάλες συλλογές.
Στην τέταρτη αίθουσα μαθαίνουμε πως αυτή η περίοδος είναι ακόμη μικρότερη, γιατί σύντομα ο καλλιτέχνης αλλάζει όνομα: Katsushika Hokusai. Αυτή η περίοδος είναι ιδιαιτέρως έντονη. Μια τεράστια συμβολή του καλλιτέχνη στα βιβλία ανάγνωσης παρατηρείται κι έπειτα δίνει τη βάση για μια φάση πολύ πιο αισθησιακή: τα τυπώματα με θέμα το σεξ (shunga) είναι λιγότερα, όμως με πολύ χιούμορ.
Εγχειρίδια ζωγραφικής
Στην επόμενη αίθουσα ανακαλύπτουμε ότι ο καλλιτέχνης γρήγορα κουράζεται με το ένα θέμα του και περνάει με ταχύτητα στα εγχειρίδια ζωγραφικής (1810). Αυτό με τη σειρά του θα δώσει έμπνευση για τα Hokusai Manga (1814), που είναι έως σήμερα τα πρώτα γνωστά μάνγκα στον δυτικό κόσμο. Ετερόκλητα θέματα, από τη θρησκεία μέχρι τη φύση. Μέχρι σήμερα παραμένουν οι κύριες εικόνες για τη ζωή στην πρωτεύουσα της εποχής.
Στην έκτη αίθουσα, ο Hokusai έχει περάσει τα 50 χρόνια του και το ενδιαφέρον του στρέφεται προς τα εγχειρίδια ζωγραφικής και πάλι, με στόχο να γίνει περισσότερο γνωστός με το όνομα Taito. Ισως προετοιμάζεται για την επόμενη περίοδο, 1820-1834, οπότε δημιουργεί το πλέον γνωστό του έργο, «36 θέες στο βουνό Fuji», καθώς και άλλα λιγότερο γνωστά. Το βουνό Fuji αποτελεί ιερό τόπο για τους Ιάπωνες, οι οποίοι προσπαθούν έστω μία φορά στη ζωή τους να το ανέβουν. Το γιατί ο καλλιτέχνης αποφάσισε να το δημιουργήσει εξηγείται όχι μόνο με καλλιτεχνικούς όρους, αλλά και ως απάντηση στην άνοδο του εγχώριου τουρισμού.
«Μεγάλο κύμα»
Στο «Μεγάλο κύμα», η θάλασσα περικυκλώνει το μάτι του θεατή και το πελώριο κύμα δίνει την αίσθηση ότι ανεβαίνει και όχι ότι κατεβαίνει, για να συναντήσει το βουνό στο βάθος. Αλλες 35 εκδοχές του έργου αυτού, με φόντο το βουνό, εμφανίζονται στην έκθεση και αυτή τη φορά ο καλλιτέχνης υπογράφει με το όνομα Litsu. Στην όγδοη αίθουσα βλέπουμε πώς με καινούργιο όνομα, ως Gakyo Rojin Manji, περνάει στην τελευταία περίοδο της ζωής του (1834-1849), όπου και εκδίδει το magnus opus του, «100 θέες στο βουνό Fuji», στην τελευταία σελίδα του οποίου επιμένει πως «κανένα έργο μου μέχρι τα 70 του δεν αξίζει να υπολογιστεί. Στα 70 μου κατάλαβα περίπου τη φόρμα και την αληθινή φύση των πουλιών, των ψαριών, των φυτών κ.λπ. Συνεπώς, στην ηλικία των 80 θα έχω εξελιχθεί περισσότερο, θα φτάσω στο βάθος των πραγμάτων. Στα 100, θα φτάσω σ’ ένα ανώτερο επίπεδο και στα 110, ένα σημείο, μια γραμμή, όλα θα είναι ζωντανά. Ζητώ απ’ αυτούς που θα ζήσουν κοντά μου να δουν αν έχω δίκιο».
Εκθεση Hokusai,Grand Palais, Galleries Nationales, 3 Avenue du Général Eisenhower, 75008 Παρίσι.
Εως τις 18 Ιανουαρίου 2015.
Ωρες λειτουργίας: Δευτέρα, 10 π.μ. – 8 μ.μ. Τετάρτη, Πέμπτη, Παρασκευή: 10 π.μ. – 10 μ.μ. Σάββατο: 9 π.μ. – 10 μ.μ. Κυριακή 9 π.μ. – 8 μ.μ. Κλειστά κάθε Τρίτη.
Τιμή εισιτηρίου: 13 ευρώ, μειωμένο 9 ευρώ. Δωρεάν για παιδιά κάτω των 16 ετών.