Εχει ένα δίκιο ο κ. Αλέξης Τσίπρας όταν επιχειρηματολογεί ότι το ελληνικό χρέος είναι απλώς η κορυφή του ευρωπαϊκού παγόβουνου χρέους. Αν το δούμε ονομαστικά, ολόκληρο το ελληνικό δημόσιο χρέος δεν είναι παρά το 3,6% του συνολικού χρέους της Ευρωζώνης (άνω των 9 τρισ. ευρώ) ή, αν θέλουμε να το δούμε ευρύτερα, το ελληνικό χρέος είναι το 1/3 του ελλείμματος που θα έχουν μόνο φέτος οι ΗΠΑ.
Βεβαίως, «άλλα τα μάτια του λαγού κι άλλα της κουκουβάγιας»· άλλα τα μεγέθη και οι προοπτικές της γαλλικής ή της αμερικανικής οικονομίας και άλλα της ελληνικής. Αυτό όμως δεν αναιρεί το γεγονός ότι το χρέος είναι ένα τεράστιο πρόβλημα όλων των δυτικών οικονομιών, που αυτή τη στιγμή κρύβεται κάτω από μια ελληνική κουρελού. Ολοι παγκοσμίως –μα όλοι: Δεξιοί και αριστεροί!– συζητάνε για το ελληνικό χρέος και κανείς για το γεγονός ότι «ενώ το ΑΕΠ των Ηνωμένων Πολιτειών, μεταξύ 1975 και 2007, πολλαπλασιάστηκε επί 8,75 σε ονομαστική αξία, το ιδιωτικό χρέος εικοσαπλασιάστηκε και το δημόσιο χρέος τριπλασιάστηκε. Στα τέλη του 2007, το συνολικό δημόσιο και ιδιωτικό χρέος των Αμερικανών ανέρχεται στο 350% του ΑΕΠ, δηλαδή πολύ περισσότερο από το 1929» (Ζακ Αταλί, «Παγκόσμια κατάρρευση σε 10 χρόνια;», εκδ. Παπαδόπουλος). Ο διάσημος οικονομολόγος παρουσιάζει με σοβαρά επιχειρήματα ότι το δυτικό χρέος (δημόσιο και ιδιωτικό) είναι ένα ατύχημα που περιμένει να συμβεί.
Το ερώτημα όμως στο οποίο πρέπει να απαντήσουν οι ελληνικές πολιτικές ηγεσίες, με πρώτη αυτή του ΣΥΡΙΖΑ, είναι αν αυτό το ατύχημα πρέπει να σκάσει πρώτα στα μούτρα μας και μετά να συμπαρασύρει ολόκληρο τον δυτικό κόσμο ή μήπως η μικρή και αμελητέα οικονομικά Ελλάδα πρέπει να περιμένει ώστε να ωριμάσει το πρόβλημα για να τεθεί σε πανευρωπαϊκή βάση.
Παγκόσμιο πρόβλημα
«Το πρόβλημα του χρέους δεν είναι μόνο ελληνικό, είναι ευρωπαϊκό. Και η Ευρώπη οφείλει συλλογικά να το συζητήσει και να αναζητήσει βιώσιμη ευρωπαϊκή λύση…», έγραψε πολύ ορθώς ο κ. Αλέξης Τσίπρας. «Ο ΣΥΡΙΖΑ δεν είναι ο δαίμονας, η μεγάλη απειλή για την Ευρώπη, αλλά η φωνή της λογικής. Το ξυπνητήρι που θα σηκώσει από τον λήθαργο και την υπνοβασία στο κενό την ηγεσία της Γηραιάς Ηπείρου» (Huffington Post, 5.1.2015). Εντάξει! Εχει πολύ δρόμο ακόμη για να γίνει… «φωνή της λογικής» ο ΣΥΡΙΖΑ, αλλά η αλήθεια είναι πως το πρόβλημα του χρέους είναι πανευρωπαϊκό και παγκόσμιο. Δυστυχώς, όμως, υπάρχουν αρκετοί στον ΣΥΡΙΖΑ που υποστηρίζουν ότι η Ελλάδα πρέπει να γίνει θρυαλλίδα εξελίξεων για το χρέος σε ολόκληρη την Ευρώπη, αλλά αποσιωπούν το γεγονός ότι πριν από την πυροδότηση των εξελίξεων η θρυαλλίδα καίγεται ολοσχερώς.
Το πρόβλημα όμως είναι ότι η θρυαλλίδα σιγοκαίει εδώ και πολύ καιρό, και όχι με αποκλειστική ευθύνη του ΣΥΡΙΖΑ. Από το 2010, που λόγω Μνημονίου διάφοροι έμαθαν ότι η ελληνική οικονομία βρίσκεται σε κρίση, όλοι οι υποστηρικτές των υψηλών δαπανών και των χαμηλών φόρων (δεξιοί και αριστεροί) άρχισαν όψιμα να ανησυχούν για «το χρέος που διογκώνεται». Την ώρα που η Ελλάδα παρήγε νέο, πρωτογενές, χρέος της τάξεως των 2 δισ. τον μήνα (24 δισ. τον χρόνο) αυτοί κατάφεραν να στρέψουν την προσοχή του κόσμου στο χρέος που διογκώνεται, έτσι ώστε να επιβραδυνθούν ή και να ακυρωθούν μέτρα που θα μείωναν τα πρωτογενή ελλείμματα και θα περιόριζαν τον ρυθμό αύξησης του χρέους. Ηταν ένα «υπέροχο» ταχυδακτυλουργικό, που με την αμέριστη συμπαράσταση και τον λαϊκισμό των ηλεκτρονικών ΜΜΕ έπιασε: έγινε σύνθημα «Δεν χρωστάμε δεν πληρώνουμε», Επιτροπές Λογιστικού Ελέγχου του Χρέους, περισπούδαστα άρθρα για τη «θηλιά του χρέους» κ.λπ. Το αποτέλεσμα ήταν να δαιμονοποιηθεί το Μνημόνιο· ακόμη και σήμερα παραμένει η μόνη –καλή κακή, δεν έχει σημασία– πρόταση που υπάρχει στην Ελλάδα για έξοδο από την κρίση. Πέντε χρόνια τώρα, ενώ οι κυβερνήσεις πάλευαν για τη μείωση των ελλειμμάτων ώστε να μην παράγεται νέο χρέος, διάφοροι έτρεχαν στον δημόσιο διάλογο, κρώζοντας σαν τα κοτόπουλα «πω, πω, πω, χρέος που ’χουμε…».
Προπέτασμα καπνού
Και αυτό –δηλαδή η απόσπαση της προσοχής από το βασικό πρόβλημα των ελλειμμάτων– δεν είναι το χειρότερο. Το χειρότερο είναι ότι η Ελλάδα έγινε πάλι το θέμα συζήτησης σε όλο τον κόσμο, και διά της Ελλάδας αποκρύπτεται το βασικό πρόβλημα όλων των χωρών της Ευρώπης, αλλά και της Δύσης. Με την άφρονα πρόωρη μετάθεση της συζήτησης στο ελληνικό χρέος, που επεδίωξαν όλες οι πολιτικές ηγεσίες τα προηγούμενα χρόνια, όλος ο κόσμος διυλίζει τον ελληνικό κώνωπα των 320 δισ. και ξεχνάει την ευρωπαϊκή κάμηλο (των 27) που αθροίζει χρέος 11 τρισ. Η «ελληνική ιδιαιτερότητα» γίνεται, για μία ακόμη φορά, προπέτασμα καπνού για να μην αντιμετωπιστούν δομικές αδυναμίες του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος. Η προηγούμενη φορά ήταν το 2010, μόνο που τότε επειδή υπήρχαν λήξεις ομολόγων που δεν μπορούσαν να αποπληρωθούν. Τώρα το κάνουμε εθελοντικά και για μικροπολιτικούς λόγους, επειδή οι πολιτικοί αρχηγοί ήθελαν να έχουν κάτι να λένε στο μπαλκόνι. Ο κ. Αντώνης Σαμαράς ήθελε να πάει σε εκλογές λέγοντας ότι επέτυχε «απομείωση του χρέους», αλλά δεν του βγήκε, ο κ. Τσίπρας –αφού διαπίστωσε ότι οι υποσχέσεις για ελλειμματική πολιτική δεν γίνεται πιστευτή από κανέναν– έκανε σημαία τη διαπραγμάτευση για τη μείωση του χρέους.
Η αλήθεια είναι πως η ιστορία θα ήταν διαφορετική εάν η Ελλάδα δεν ήταν ο πρώτος κρίκος στην κρίση της Ευρωζώνης. Η χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 ήταν ένα τσουνάμι που έπληξε όλες τις οικονομίες του κόσμου στον πιο ευαίσθητο πυλώνα τους. Θα ήταν διαφορετικό το αφήγημα της δημοσιονομικής κρίσης εάν «έπεφτε» πρώτα η Ιρλανδία, που δημιούργησε τερατώδη ελλείμματα (και χρέος) για να στηρίξει τον τραπεζικό τομέα, και είναι διαφορετικό το αφήγημα της κρίσης τώρα που όλοι επικεντρώνονται στο «σπάταλο ελληνικό κράτος». Αν και έχουν απόλυτο δίκιο για τις ελληνικές παθογένειες –οι οποίες είναι πολλές και παλεύουμε να μην τις αντιμετωπίσουμε– ταυτοχρόνως είναι δυσανάλογη η σημασία που δίνεται σε μια οικονομία των 190 δισ. ευρώ ετησίως. Κατά έναν περίεργο τρόπο η Ελλάδα έγινε το συμβολικό πεδίο διαμάχης δύο λαϊκισμών: του «επαναστατικού» λαϊκισμού που θέλει να βάλει φωτιά στη χώρα για να πυροδοτήσει εξελίξεις σε ολόκληρη την Ευρώπη, κι ενός «νεοσυντηρητικού» λαϊκισμού, που δείχνει την Ελλάδα ως κακό παράδειγμα για να κρύψει άλλα πιο δομικά προβλήματα του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος.
Υπάρχει περίπτωση να γίνει αυτή η σύγκρουση των δύο λαϊκισμών στα ελληνικά αλώνια, εάν ο ΣΥΡΙΖΑ γίνει κυβέρνηση; Είναι πολύ πιθανό· πάντως σίγουρα το επιδιώκει και η παρέα του Αριστερού Ρεύματος στον ΣΥΡΙΖΑ, αλλά και υπερσυντηρητικοί κύκλοι της Ευρώπης που θα επιθυμούσαν να δώσουν διά της Ελλάδος ένα μάθημα σε όσους αμφισβητούν τα ιερά και όσια του χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού. Το τελευταίο ίσως να εξηγεί τη μεταστροφή πολλών Ευρωπαίων, οι οποίοι αν και ξέρουν ότι το ελληνικό χρέος δεν είναι βιώσιμο, άρχισαν να διακηρύσσουν ότι μπορεί να εξυπηρετηθεί. Ας δούνε τα σημάδια και ο κ. Τσίπρας και ο κ. Σαμαράς, οι οποίοι για καθαρά μικροπολιτικούς λόγους (και πριν καν κάνουν μια ελάχιστη συνεννόηση) έφεραν από τον περασμένο Ιούνιο το θέμα του χρέους σε πρώτο πλάνο…