Τέτοιες μέρες είναι φυσικό να φοβάται κάθε Ευρωπαίος πολίτης – για το μέλλον της χώρας του, για το μέλλον της Ευρώπης. Η σφαγή που προκάλεσε μια χούφτα ανθρώπων στο Παρίσι, και όσα ίσως ακολουθήσουν, δείχνει πόσο εύκολα μια χώρα μπορεί να βρεθεί αιφνιδίως μπροστά σε ανεξέλεγκτα γεγονότα. Η οικονομική ανασφάλεια και ο κλονισμός της εθνικής ταυτότητας πολλών πολιτών λόγω παγκοσμιοποίησης και μετανάστευσης ενισχύουν εθνικιστικές δυνάμεις σε βάρος όσων πιστεύουν στα ουμανιστικά ιδεώδη της ενωμένης Ευρώπης. Παραδόξως, η Ε.Ε., η οποία καυχιόταν για την ισχύ της «ήπιας δύναμης» (το λεγόμενο soft power) στο διεθνές περιβάλλον, στερείται ιδεών για να διαχειριστεί τις πολλαπλές κρίσεις που αντιμετωπίζει στο εσωτερικό της. Η ελληνική κρίση είναι μόνο μία από πολλές δυσκολίες που αντιμετωπίζει η Ευρώπη και η διαχείρισή της ενδεικτική του μεγέθους του προβλήματος.
Χρήσιμο είναι να θυμόμαστε ότι τα περισσότερα προβλήματα της Ελλάδας, αλλά και άλλων χωρών της Ευρωζώνης, θα είχαν λυθεί ευκολότερα εάν η Ε.Ε. είχε λειτουργήσει με πιο συλλογικό και ώριμο τρόπο από την αρχή της κρίσης. Οταν αποκαλύφθηκε το μέγεθος του προβλήματος της ελληνικής οικονομίας, η καλύτερη λύση θα ήταν να αναλάμβανε ένας κεντρικός ευρωπαϊκός μηχανισμός να διαχειριστεί το χρέος, αναγκάζοντας ταυτόχρονα την Ελλάδα να εφαρμόσει πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων και νοικοκυρέματος της οικονομίας. Να το πούμε πιο απλά: εάν η Ε.Ε. είχε λειτουργήσει σαν γονιός που αναλαμβάνει να διαχειριστεί το βάρος ενός άσωτου παιδιού και να το επαναφέρει στον σωστό δρόμο, δεν θα είχε κλονιστεί η εμπιστοσύνη των αγορών σε ολόκληρη την Ευρωζώνη, ούτε θα είχε βυθιστεί η Ελλάδα σε έξι χρόνια ύφεσης και δυστυχίας. Με αυτό τον τρόπο, η Ε.Ε. θα έδειχνε τη δύναμή της και θα ενίσχυε την ιδέα μιας ενωμένης Ευρώπης. Αντί γι’ αυτό το αυστηρό αλλά στοργικό «κράτημα», οι πρώτοι μήνες της ελληνικής κρίσης, όταν οι Ελληνες παρουσιάζονταν ως τεμπέληδες που άξιζαν τη σκληρή τύχη τους, άνοιξαν ρήγματα μεταξύ Ελλήνων και Γερμανών, μεταξύ δανειζομένων και δανειστών, μεταξύ Βορρά και Νότου, καθώς και μεταξύ άλλων χωρών που ενώ είχαν προβλήματα δεν ήθελαν να ταυτίζονται με την Ελλάδα. Τελικώς, η πόλωση της ελληνικής πολιτικής σκηνής δείχνει πως η παρατεταμένη κρίση άνοιξε επικίνδυνα μέτωπα και εντός Ελλάδας.
Αυτά τα ρήγματα ήταν αδιανόητα λίγα χρόνια πριν και τώρα φαίνονται αγεφύρωτα. Η κρίση είχε και θετικό αποτέλεσμα, αναγκάζοντας τους Ευρωπαίους να πάρουν μέτρα για να θωρακίσουν το κοινό νόμισμα και για να δημιουργήσουν τραπεζική ένωση. Οι διαφορές που εκδηλώθηκαν, όμως, εμποδίζουν τη λύση του ελληνικού προβλήματος. Πώς θα μειωθεί το ελληνικό χρέος, όταν αυτό σημαίνει ότι λαοί που ήδη δυσανασχετούν με το γεγονός ότι έχουν δανείσει χρήματα στους Ελληνες καλούνται να χαρίσουν αυτά τα χρήματα; Μια συλλογική λύση στην αρχή της κρίσης θα είχε αποτρέψει τέτοια προβλήματα, στέλνοντας μήνυμα πως η Ευρώπη είναι ισχυρή και όχι ότι βρίσκεται σε αμηχανία λόγω του πιο αδύναμου κρίκου της.
Η διαχείριση της ελληνικής κρίσης και το πρόβλημα που εκδηλώθηκε με τόσο δραματικό τρόπο στη Γαλλία τις τελευταίες ημέρες έχουν κάτι κοινό: ο καλύτερος τρόπος για να αντιμετωπιστούν οι οικονομικές δυσκολίες, αλλά και θέματα ασφαλείας, είναι μέσω συλλογικής πολιτικής και συντονισμένης δράσης. Η Ελλάδα κρατήθηκε στην Ευρωζώνη χάρη στη στήριξη των εταίρων της, αλλά επειδή αυτή η στήριξη δεν ήταν καλά προγραμματισμένη και συντονισμένη με τις δυνατότητες της ελληνικής κοινωνίας και δημόσιας διοίκησης, η χώρα οδηγήθηκε στο σημερινό σημείο. Παρομοίως, κορυφαία ζητήματα όπως η μετανάστευση, το δημογραφικό πρόβλημα, η φοροδιαφυγή, η αμυντική πολιτική και η εσωτερική ασφάλεια κάθε χώρας απαιτούν εμπνευσμένες πολιτικές και τολμηρές αποφάσεις σε συλλογικό επίπεδο. Σήμερα, όμως, αυτά τα προβλήματα οδηγούν στην εσωστρέφεια σε κάθε χώρα, όπου εθνικιστικά, αντιευρωπαϊκά κόμματα παριστάνουν το ανάχωμα εναντίον κάθε λογής ξένου.
Οπως στην οικονομία, έτσι και σε θέματα κοινωνικής γαλήνης και ανάπτυξης, η συλλογική ισχύς της Ευρώπης μπορεί να πετύχει πολύ περισσότερο απ’ ό,τι δύναται κάθε χώρα μόνη της. Αλλά, όσο μεγεθύνονται τα προβλήματα, φαίνεται να αποδυναμώνεται η πολιτική βούληση για περισσότερη ενότητα μεταξύ των χωρών-μελών. Ανθρωποι που αισθάνονται ότι οι ηγέτες τους δεν λογαριάζουν τις ανάγκες και τις ανησυχίες τους συσπειρώνονται σε όλο και μικρότερες, ομοιογενείς ομάδες. Ετσι, όμως, παραμένουν ευάλωτοι σε περισσότερους κινδύνους. Η Ε.Ε. πρέπει να δείξει, από το κέντρο της, ότι διαθέτει πολιτικές που στοχεύουν στην ασφάλεια και την ευημερία κάθε ανθρώπου σε κάθε χώρα, που εξασφαλίζουν την ισότητα και τη δημοκρατία. Καμία χώρα δεν θα πετύχει αυτό μόνη της.