Για όσους παρακολουθούν πιστά την ευρωπαϊκή οικονομία, η κατάσταση φαίνεται μια επανάληψη. Η αναστάτωση στην Ελλάδα ενσπείρει αμφιβολίες για το μέλλον της στην Ευρωζώνη. Το φάσμα ενός Grexit επιστρέφει καλλιεργώντας φόβους για τη σταθερότητα και την επιβίωση του ευρώ, που βυθίζεται στα χαμηλότερα επίπεδα των τελευταίων εννέα ετών. Γερμανοί πολιτικοί απειλούν να διακόψουν τη στήριξη στην Ελλάδα εάν δεν τηρήσει τους κανόνες.
Η αβεβαιότητα αποθαρρύνει τις ιδιωτικές επενδύσεις, που τόσο πολύ έχει ανάγκη η Ευρώπη. Εχοντας περάσει μια δύσκολη ύφεση, η ευρωπαϊκή οικονομία φαίνεται έτοιμη για νέα βουτιά. Ολα αυτά αποτελούν μια καταθλιπτική ηχώ του 2010, όταν τα προβλήματα της Ελλάδας πυροδότησαν την κρίση της Ευρωζώνης. Δεν είναι όμως ουσιαστικά διαφορετική η σημερινή κατάσταση; Και μάλιστα κατά τρόπον που να μας καθησυχάζει;
Σήμερα οι τράπεζες σε Γαλλία και Γερμανία έχουν πολύ μικρότερη έκθεση στην Ελλάδα από το 2010 καθώς έχουν πουλήσει τα ομόλογα του ελληνικού Δημοσίου, πολλά από τα οποία βρίσκονται στους ισολογισμούς της ΕΚΤ. Αν υποστεί μεγάλες ζημίες η ΕΚΤ εξαιτίας μιας στάσης πληρωμών από πλευράς της Ελλάδας, η τράπεζα θα μπορούσε εύκολα να ανακεφαλαιοποιηθεί από τις ισχυρότερες χώρες-μέλη της. Δεν θα ήταν ευτυχής έκβαση αλλά ούτε και καταστροφή. Εξάλλου, ο πρόεδρος της ΕΚΤ είναι πολύ διαφορετικός από εκείνον πριν από πέντε χρόνια. Ο τότε πρόεδρός της, Ζαν-Κλοντ Τρισέ, έκανε το θλιβερό λάθος να αυξήσει τα επιτόκια δύο φορές το 2011 όταν είχε αρχίσει να μεταδίδεται η κρίση της Ελλάδας στην υπόλοιπη Ευρωζώνη.
Ο σημερινός πρόεδρος, αντιθέτως, ο κ. Μάριο Ντράγκι, επαγρυπνεί. Αν η Ελλάδα κηρύξει στάση πληρωμών και εγκαταλείψει το ευρώ, θα σπεύσει να αγοράσει τα ομόλογα άλλων χωρών του ευρωπαϊκού Νότου προκειμένου να απομονώσει τις χρηματαγορές τους και να αποτρέψει τη μετάδοση της κρίσης στις οικονομίες τους. Σήμερα οι Ευρωπαίοι ηγέτες δεν έχουν τόση υπομονή με την Ελλάδα όση είχαν το 2010. Αυτό σημαίνει πως δεν είναι τόσο πιθανή η χορήγηση περαιτέρω στήριξης. Συνάγεται πως, σε αντίθεση με το 2010, οπότε Ελλάδα και Ε.Ε. είχαν διάθεση να συμβιβαστούν για να παραμείνει η χώρα στην Ευρωζώνη, αυτή τη φορά η Ελλάδα θα βγει από το ευρώ και όσα της συμβούν θα παραμείνουν εκεί, ενώ η Ευρώπη θα έχει κάνει ένα βήμα προς τον τερματισμό της κρίσης.
Τα συμπεράσματα αυτά είναι τόσο σωστά όσο και εσφαλμένα. Σωστά επειδή όσα έχουν μεσολαβήσει μετά το 2010 καθιστούν πιθανότερη μια έξοδο της Ελλάδας από το ευρώ. Εσφαλμένα, επειδή τα αποτελέσματα δεν θα είναι θετικά και για τις δύο πλευρές. Το προφανές είναι πως ένα Grexit θα αποτελέσει καταστροφή για την Ελλάδα. Δεν θα ενισχύσει τις εξαγωγές, ούτε θα δώσει ώθηση στην ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας. Η Ελλάδα δεν έχει πλέον πρόβλημα υψηλού εργατικού κόστους, καθώς το έχει μειώσει δραστικά από το 2010. Η αδυναμία της να αυξήσει τις εξαγωγές της οφείλεται μάλλον σε βαθύτατα διαρθρωτικά προβλήματα: ανεπαρκή δημόσια διοίκηση, φοροδιαφυγή και εκτεταμένη διαφθορά. Η απόσχιση από την Ε.Ε. –γιατί αυτό θα είναι το αποτέλεσμα της εξόδου της από το ευρώ– μάλλον θα επιδεινώσει τα προβλήματα.
Ούτε και θα βοηθήσει μια πτώχευση των ελληνικών τραπεζών, συνεπακόλουθο μιας στάσης πληρωμών, εφόσον οι ελληνικές τράπεζες είναι οι μόνες που εξακολουθούν να διακρατούν σημαντικές ποσότητες ομολόγων του ελληνικού Δημοσίου. Προκειμένου να ανακοπεί μια εκροή καταθέσεων, η χώρα θα πρέπει να επιβάλει ελέγχους στις κινήσεις κεφαλαίων και να κλείσει τις χρηματαγορές της. Οι ξένες επενδύσεις που χρειάζεται η Ελλάδα κάθε άλλο παρά θα ενθαρρυνθούν από την έξοδό της από το ευρώ. Σε ό,τι αφορά τις επιπτώσεις για την υπόλοιπη Ευρώπη, ίσως να μην είναι τόσο βαριές, αλλά παραμένουν αβέβαιες.
Η ιδέα πως η νομισματική ένωση είναι οριστική θα βρισκόταν στο καλάθι αχρήστων της ιστορίας. Η πόρτα της εξόδου θα είχε ανοίξει, στις χρηματαγορές θα επικρατούσε πανικός εάν κάποιος Ισπανός ή Πορτογάλος πολιτικός αμφισβητούσε στο ελάχιστο τη δέσμευσή του στο ευρώ. Επομένως, θα χρειαζόταν μια υπερκινητική ΕΚΤ διαρκώς έτοιμη να κάνει «οτιδήποτε χρειαστεί». Το αν η ΕΚΤ, με μεγάλο Δ.Σ., ισχυρούς Γερμανούς μετόχους και περιορισμένη αποστολή, θα μπορέσει να ανταποκριθεί είναι ένα ανοικτό ερώτημα. Οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι δηλώνουν βέβαιοι πως μπορούν να ανακόψουν τα παλιρροϊκά κύματα που θα δημιουργούσε ένα Grexit. Ας το ξανασκεφτούν.
* Καθηγητής Οικονομικών και Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϊ