Στο τελευταίο μυθιστόρημα του Μισέλ Ουελμπέκ που φέρει τον τίτλο «Η υποταγή», το μέλλον της Γαλλίας περιγράφεται με το γνωστό κυνικό ταλέντο του μυθιστοριογράφου που κατά καιρούς έχει κατηγορηθεί για σεξισμό, για μισογυνισμό, για ρατσισμό και τώρα ορισμένοι τον κατηγορούν για ισλαμοφοβία. Αξιο τέκνο της σχολής των πολιτικά καταραμένων συγγραφέων στην οποία διέπρεψε ο μεγαλύτερος ίσως Γάλλος μυθιστοριογράφος του αιώνα που πέρασε, ο περιώνυμος αντισιωνιστής Λουί Φερντινάν Σελίν. Στο μυθιστόρημά του λοιπόν ο Ουελμπέκ προβλέπει πως το 2021, μετά την ήττα της προέδρου Μαρίν Λεπέν, τις τύχες της Γαλλικής Δημοκρατίας αναλαμβάνει να τις διαχειρισθεί ο πρώτος μουσουλμάνος πρόεδρος. Μια μάλλον δυσοίωνη πρόβλεψη, εξίσου δυσοίωνη με την προοπτική της νίκης του Εθνικού Μετώπου την οποία δεν μπορείς να αποκλείσεις, και λίγο αν παρακολουθήσεις την αμηχανία του κυρίαρχου πολιτικού λόγου στη μεγάλη χώρα. Οι μυθιστοριογράφοι όμως, ακόμη κι αν μιλούν για το μέλλον ή το απώτατο παρελθόν, στην πραγματικότητα χρησιμοποιούν τις μορφές ηρώων που έζησαν ή που θα ζήσουν για να περιγράψουν τον κόσμο στον οποίο ζουν. Δεν χρειάζονταν τα τελευταία δραματικά γεγονότα για να καταλάβουμε ότι η Γαλλία έχει πρόβλημα, ότι το πρότυπο της πολυπολιτισμικής κοινωνίας που συγκρότησε δεν λειτουργεί, ότι χρειάζεται αναθεώρηση. Ο πρώην υπουργός Δικαιοσύνης του Μιτεράν κ. Μπαντεντέρ, το βράδυ της τρομοκρατικής επίθεσης είπε πως στόχος των τζιχαντιστών είναι να προκαλέσουν στη Γαλλία ατμόσφαιρα εμφυλίου πολέμου. Με περίπου επτά εκατομμύρια μουσουλμάνους, κοντά το δέκα τοις εκατό του πληθυσμού, δεν μπορείς να μιλήσεις για κινδυνολογία αλλά για υπαρκτό κίνδυνο.
Στο σημείο αυτό, περισσότερο παρά ποτέ, εμφανίζεται ένα έλλειμμα το οποίο στη Γαλλία είναι ακόμη πιο αισθητό, το έλλειμμα της πνευματικής ηγεσίας, ειδικά σε μία χώρα με τόσο μεγάλη παράδοση στη συμμετοχή των διανοουμένων στην κοινή ζωή. Ο Βολταίρος συγκρούσθηκε με τις Βερσαλλίες πολύ πριν βγουν στον δρόμο οι Ξεβράκωτοι, ο Σατωμπριάν και ο Βίκτωρ Ουγκώ έπαιξαν κεντρικό ρόλο, ο καθένας με τον τρόπο του, στην πολιτική ζωή και στη δεκαετία του ’50 ο στρατηγός Ντε Γκωλ ίδρυσε το υπουργείο Πολιτισμού γιατί χρειαζόταν στο πλευρό του τον Αντρέ Μαλρώ. Στα ίδια χρόνια τον ρόλο του πνευματικού ταγού της αριστεράς τον είχε αναλάβει ο Σαρτρ, θαυμαστής της Κίνας του Μάο Τσε Τουνγκ και ενός πνευματικού ολοκληρωτισμού που υπήρξε ο πρόγονος της σημερινής πολιτικής ορθότητας. Ηταν όμως ο Σαρτρ που όταν η αστυνομία τον συνέλαβε γιατί διαδήλωνε μαζί με τους εργάτες στην Μπιγιανκούρ, ο στρατηγός είπε το περίφημο «τον Βολταίρο δεν τον συλλαμβάνουμε». Οι πολιτικές συγκρούσεις είχαν πάντα το αντίκρισμά τους στον πνευματικό κόσμο: στη μεγάλη διαδήλωση του ενός εκατομμυρίου υπέρ του Ντε Γκωλ που ξεκίνησε από την Ασπίδα του Θριάμβου και με την οποία τελείωσε η εξέγερση του Μάη, επικεφαλής ήταν ο Μαλρώ που κρατιόταν αγκαζέ με τον Σαμπάν Ντελμάς. Μια πνευματική ελίτ η οποία έκανε και χονδροειδή ιστορικά λάθη, όπως η υπεράσπιση του Αγιατολάχ Χομεϊνί όταν κατέρρεε το καθεστώς του Σάχη. Ο μόνος, αν δεν κάνω λάθος, που αναγνώρισε το λάθος έναν χρόνο μετά ήταν ο Μισέλ Φουκώ.
Η γαλλική οικονομία είναι σε ύφεση, ο πρόεδρος Ολάντ μοιάζει ανίσχυρος μπροστά στη Μέρκελ, το πρόβλημα της Γαλλίας όμως είναι ότι μπορεί να έχει πυρηνικά, μπορεί με τα αεροπλάνα της να παρεμβαίνει στο Μαλί, όμως δεν παράγει πλέον το προϊόν που της επέτρεπε να διατηρεί την ακτινοβολία της, τις πνευματικές της ελίτ. Η Γαλλία δεν έχει πλέον Μαλρώ και Σαρτρ, δυστυχώς έχει Μπερνάρ Ανρί Λεβί που καθοδηγεί τους στρατηγούς του Σαρκοζί πώς θα παρέμβουν στην Λιβύη, κάνοντάς τα μούσκεμα ως γνωστόν. Και τώρα έχει και Charlie Hebdo για να υπερασπιστεί το ύστατο καταφύγιο της ακτινοβολίας της, το δικαίωμα στην ελευθερία της έκφρασης. Ολες αυτές τις ημέρες αναρωτιέμαι μήπως το βάρος που έπεσε στις πλάτες του εντύπου είναι πολύ μεγάλο για να το σηκώσει. Κι ας το έβγαζαν άνθρωποι με ταλέντο, με θάρρος και ασυγκράτητη τη δύναμη του σαρκασμού. Η σημερινή Γαλλία και ο σημερινός ευρωπαϊκός πολιτισμός χρειάζονται κάτι πολύ πιο ισχυρό και ευρύτερο από τις γελοιογραφίες του Μωάμεθ. Τα εκατομμύρια που κατέβηκαν στους δρόμους για να εκφράσουν τον αποτροπιασμό τους αυτό έδειξαν: ο ελάχιστος κοινωνικός παρονομαστής είναι ακόμη ενεργός. Μένει να βρεθούν οι άνθρωποι που θα τον εκφράσουν και θα τον μεταφράσουν σε πολιτική.
Και δεν μπορώ βέβαια να μην αναρωτηθώ και για τη δική μας κατάσταση, για τη δική μας κοινωνική συνθήκη. Δεν μπορώ να μην αναρωτηθώ και να μη συγκρατήσω σκέψεις απαισιόδοξες και δυσοίωνες για την ελληνική κοινωνία η οποία, πανικόβλητη μοιάζει να έχει χάσει αυτόν τον ελάχιστο κοινωνικό παρονομαστή, αυτόν που ενεργοποιεί τα αντανακλαστικά της σωτηρίας στις κρίσιμες στιγμές. Τι θα μπορούσε να είναι αυτό που θα αποδεικνυόταν ισχυρότερο από την κακοφωνία της κοινής μας ζωής, όπου τα σπασμένα νεύρα και τα χασμουρητά που προκαλεί η παραμικρή σκέψη στην πλειονότητα της κοινής γνώμης αποδεικνύονται πάντα ισχυρότερα από αυτά που μας συνδέουν; Ποια είναι αυτά τα στοιχεία που μας κάνουν να αισθανόμαστε πως μπορούμε ακόμη να συνυπάρχουμε; Και στους αναγνώστες που θα με κατηγορήσουν ότι για μια ακόμη φορά διατυπώνω ερωτήσεις χωρίς να τις απαντώ, θέλω να πω πως αυτή τη στιγμή, στην Ελλάδα, αυτό που λείπει περισσότερο είναι τα ερωτήματα. Μοιάζουν όλοι τόσο σίγουροι για τις λύσεις, που είναι μάλλον βέβαιο πως δεν πρόκειται να βρεθούν ποτέ.