Με διαθέσιμο πλέον και το καταφύγιο του έκτακτου μηχανισμού ρευστότητας της ΕΚΤ, του γνωστού ELA, οι εγχώριες τράπεζες παλεύουν με τις ολοένα επιδεινούμενες συνθήκες ρευστότητας. Η έγκριση του ELA ήταν αναμενόμενη, ωστόσο αίσθηση προκάλεσε το εξαιρετικά σφιχτό χρονοδιάγραμμα -το θέμα θα επανεξεταστεί σε δύο εβδομάδες, στην επόμενη συνεδρίαση της ΕΚΤ- αλλά και το γεγονός ότι εγκρίθηκε ποσό χαμηλότερο από το ποσό που αιτήθηκε η Τράπεζα της Ελλάδος (ΤτΕ).
Υπενθυμίζεται ότι η έκτακτη ρευστότητα χορηγείται ύστερα από έγκριση της ΕΚΤ (αφού κριθεί ότι εκπληρώνονται οι σχετικές προϋποθέσεις) και βρίσκεται υπό τη διαχειριστική ευθύνη της εθνικής κεντρικής τράπεζας, στην περίπτωσή μας της ΤτΕ.
Την προηγούμενη εβδομάδα οι τράπεζες πέρασαν δύσκολες στιγμές εξαιτίας των μεγάλων εκροών καταθέσεων, λόγω της αβεβαιότητας για την επόμενη μέρα των εκλογών. Η ένταση των εκροών θύμισε στις τράπεζες τις «μαύρες» στιγμές του Μαΐου του 2012, όπου λόγω της εκλογικής αναμέτρησης και της πολιτικής αβεβαιότητας είχαν «αποχωρήσει» από το σύστημα καταθέσεις ύψους 9 δισ. ευρώ! Ωστόσο, τότε τα χρήματα, κατά κύριο λόγο, μετακινούνταν σε τράπεζες στο εξωτερικό, ενώ τώρα έχουμε πάρα πολλές αναλήψεις μικρών ποσών από νοικοκυριά που ανησυχούν για την επόμενη μέρα και το τι θα γίνει με την τρόικα και το Μνημόνιο. Ετσι θέλουν, έχοντας στο μυαλό τους και τη μεγάλη περιπέτεια της Κύπρου (όπου οι τράπεζες έκλεισαν και σε συνεχεία υπολειτουργούσαν για αρκετό διάστημα), να διατηρούν αρκετά διαθέσιμα για καλό και για κακό. Τραπεζικές πηγές εκτιμούν ότι ο Ιανουάριος θα κλείσει με μείωση καταθέσεων πάνω από 5 δισ. ευρώ.
Η επιστροφή στον ELA από πολλούς αντιμετωπίζεται ως κάτι όχι και τόσο σημαντικό, στη λογική ότι είχαμε κάνει και παλαιότερα χρήση του μηχανισμού―κάνουμε και τώρα, ωστόσο στην πραγματικότητα αποτελεί μια δραματικά αρνητική εξέλιξη. Ο ELA είναι αυτό που ακριβώς περιγράφει το όνομά του, ένας έκτακτος μηχανισμός για εξαιρετικά έκτακτες, μη κανονικές, καταστάσεις. Ο ELA δίνεται σε βαριά ασθενείς που βρίσκονται σε κατάσταση πλήρους καταστολής, σε τράπεζες που δεν δικαιούνται πρόσβαση, σύμφωνα με τους κανονισμούς, ούτε καν στον δανειστή ύστατης ανάγκης: τον κεντρικό τραπεζίτη. Ο ELA είναι μια επικίνδυνη μη κανονικότητα που στην Ελλάδα τείνουμε να τη μετατρέψουμε σε μια συνηθισμένη κατάσταση. Η αίτηση για ELA αποτυπώνει την απλή πραγματικότητα του ότι -ύστερα από έξι χρόνια δραματικής κρίσης- γυρίζουμε ξανά στο σημείο μηδέν, στο 2012 και τις συζητήσεις για τον κίνδυνο εξόδου της χώρας από το ευρώ.
Στην καλύτερη περίπτωση θα απαιτηθούν ξανά μήνες για να αποκατασταθούν σταδιακά οι συνθήκες ρευστότητας στην οικονομία, να αποπληρώσουν οι τράπεζες τον ELA, να επιστρέψουν κάποιες καταθέσεις, να αποπληρώσει το Δημόσιο κάποια έντοκα γραμμάτια ώστε να επιστρέψουμε στην… περασμένη άνοιξη: τότε δηλαδή που οι τράπεζες κατάφεραν να αντλήσουν -ύστερα από χρόνια αποκλεισμού- περίπου 10 δισ. ευρώ μέσω αυξήσεων κεφαλαίου και της διατραπεζικής αγοράς.
Σταθερότητα
Η επιστροφή στην κανονικότητα απαιτεί τον σχηματισμό ισχυρής κυβέρνησης, πολιτική σταθερότητα, τη γρήγορη και αποτελεσματική διαπραγμάτευση με τους εταίρους και την υλοποίηση των τόσο αναγκαίων θεσμικών μεταρρυθμίσεων. Πόσο πιθανό είναι να δούμε τα παραπάνω; Αν κρίνουμε από τα εκλογικά προγνωστικά και τη ρητορική των μεγάλων κομμάτων, δεν είναι κάτι πολύ πιθανό.
Οι τράπεζες, όπως είχε γράψει επανειλημμένως η «Κ», δεν ανησυχούν τόσο για το τι θα γίνει με τις καταθέσεις μέχρι την εκλογική αναμέτρηση αλλά κυρίως για την επόμενη μέρα. Ανησυχούν για το ενδεχόμενο μη σχηματισμού κυβέρνησης και προσφυγής εκ νέου στις κάλπες, για το ενδεχόμενο σχηματισμού μιας αδύναμης κυβέρνησης συνεργασίας χωρίς συνοχή, που θα παλεύει διαρκώς για την επιβίωσή της, για τον κίνδυνο μιας μακρόσυρτης διαπραγμάτευσης με την Ε.Ε. που θα αποδυναμώνει καθημερινά την εμπιστοσύνη στην αγορά, την αποστράγγιση της ρευστότητας από τον ιδιωτικό τομέα για την εξυπηρέτηση των αναγκών του Δημοσίου και για ανατροπές στην οικονομική πολιτική που θα εκτροχιάσουν τη δημοσιονομική προσαρμογή. Οι εγχώριες τράπεζες δεν εξετάζουν ούτε καν ως σενάριο εργασίας το ενδεχόμενο μιας σφοδρής σύγκρουσης της νέας κυβέρνησης με την Ε.Ε., κάτι που δεν θα είχε καμία λογική και θα είχε βέβαιο αποτέλεσμα την καταστροφή.
Ολα τα παραπάνω θα μπορούσαν να τινάξουν στον αέρα την οικονομία και το τραπεζικό σύστημα σε δευτερόλεπτα, ειδικά αν η ΕΚΤ πει το αδιανόητο «μέχρι εδώ», στο θέμα της ρευστότητας. Αν γίνει κάτι τέτοιο, τότε θα ζήσουμε καταστάσεις Κύπρου…
Τι σημαίνει έκτακτη ρευστότητα
Πέραν του δυσμενούς στοιχείου ότι ο ELA δίνεται στις τράπεζες με επιτόκιο κατά πολύ υψηλότερο του βασικού επιτοκίου της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ), δύο είναι οι βασικές τεχνικές διαφορές του έκτακτου μηχανισμού ενίσχυσης της ρευστότητας σε σχέση με τη βασική, την κανονική, ρευστότητα που χορηγεί η ΕΚΤ.
Η πρώτη είναι ότι η ευθύνη του ELA βαρύνει αποκλειστικά την Ελλάδα. Οπως αναφέρθηκε, ο ELA δίνεται με την έγκριση της ΕΚΤ, αλλά βρίσκεται υπό την ευθύνη – διαχείριση της Τράπεζας της Ελλάδος (ΤτΕ). Δηλαδή, η ρευστότητα που χορηγείται μέσω ELA στις εγχώριες τράπεζες επιβαρύνει τον ισολογισμό της ΤτΕ, ενώ η ρευστότητα που αντλούν από τη βασική χρηματοδότηση της ΕΚΤ επιβαρύνει τον ισολογισμό της ΕΚΤ.
Τι σημαίνει αυτό πρακτικά; Σημαίνει ότι αν για οποιονδήποτε λόγο η ρευστότητα που αντλήσουν οι τράπεζες από τον ELA δεν αποπληρωθεί, τότε αυτή θα βαρύνει την ΤτΕ και κατ’ επέκταση το δημόσιο χρέος. Αντιθέτως, αν μια τράπεζα που έχει αντλήσει ρευστότητα από την ΕΚΤ καταρρεύσει, τότε η ρευστότητα αυτή θα βαρύνει την ΕΚΤ και κατ’ επέκταση όλες τις χώρες-μέλη της.
Η δεύτερη μεγάλη διαφορά για τις τράπεζες είναι ότι από τη στιγμή που λάβουν ELA, βρίσκονται καθημερινά στον εξονυχιστικό έλεγχο και την εποπτεία της ΕΚΤ. Πρέπει καθημερινά να στέλνουν αναλυτικά ενημερωτικά δελτία στην ΕΚΤ για την κατάσταση ρευστότητας, την πορεία των καταθέσεων, τα δάνεια, για το πού διοχετεύουν τη ρευστότητα που έχουν, με τι όρους κ.ο.κ. Πρόκειται για μια διαδικασία την οποία έζησαν έντονα όλο το διάστημα από την άνοιξη του 2012 και μετά και θα ξαναζήσουν και τώρα, για άγνωστο χρονικό διάστημα. Εμπειρία εξαιρετικά δυσάρεστη, όπως λένε όσα από τα τραπεζικά στελέχη την βίωσαν…