Τα «οικόπεδα προς αντιπαροχή» μπορεί να έχουν εκλείψει στην Αθήνα, όμως οι πολυκατοικίες της αντιπαροχής που άρχισαν να χτίζονται σαν μανιτάρια από τη δεκαετία του ’50 κυριαρχούν ακόμη στην πρωτεύουσα. Επηρεάζουν τις κοινωνικές σχέσεις μεταξύ των κατοίκων τους και το οικονομικό περιβάλλον της πόλης, εγκλωβίζουν τους πολιτικούς σε αδυναμία αποφάσεων, διαμορφώνουν το αστικό τοπίο. Ουσιαστικά, αποτελούν ένα μόνιμο… γκρίζο για τη λειτουργία της Αθήνας, το οποίο είτε ξεχνιέται σε περιόδους οικονομικής ανάπτυξης είτε επιβαρύνει τα προβλήματα σε περιόδους οικονομικής και κοινωνικής κρίσης.
Ειδικότερα, κάθε πόλη διαθέτει έναν ή περισσότερους τύπους κτιρίων κατοικίας, όπως για παράδειγμα οι ομοιόμορφες μονοκατοικίες στις σχεδιασμένες προαστιακές επεκτάσεις πόλεων της Δυτικής Ευρώπης και της Βόρειας Αμερικής. Στην Αθήνα, η πολυκατοικία της αντιπαροχής αποτελεί αναμφισβήτητα έναν από τους κυρίαρχους τύπους κτιρίου κατοικίας, που αναπτύχθηκε μάλιστα μέσα σε μικρή χρονική περίοδο. Η αντιπαροχή έγινε σχεδόν η αποκλειστική συνθήκη κατασκευής κτιρίων, αφού δημιουργήθηκε γι’ αυτήν ένα προνομιακό φορολογικό καθεστώς, με αποτέλεσμα από τις περίπου 1.000 πολυκατοικίες που είχε η Αθήνα το 1950, να φτάσει το 1980 τις 35.000 πολυκατοικίες.
Συζήτηση
Το θέμα της «πολυκατοικίας της αντιπαροχής», όπως τιτλοφορείται η εκδήλωση, θα συζητηθεί αύριο στη Στέγη Γραμμάτων & Τεχνών στο πλαίσιο του κύκλου «Re-think Athens: Αστικές προκλήσεις 2014-15». Οπως ανέφερε στην «Κ» ο Θωμάς Μαλούτας, καθηγητής Κοινωνικής Γεωγραφίας στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο και ένας εκ των ομιλητών (μαζί με τους Richard Woditsch – Παν. Georg Simon Ohm Νυρεμβέργης, Πάνο Δραγώνα – Παν. Πατρών, Ιωάννα Θεοχαροπούλου – Parsons-The New School for Design Νέας Υόρκης), «η αντιπαροχή συνέβαλε στη διαμόρφωση του ιδιότυπου αθηναϊκού πολεοδομικού συγκροτήματος, που στερείται σαφών μορφολογικών τομών και ευνοεί την ανάμειξη χρήσεων ιδιωτικού και δημοσίου ενδιαφέροντος. Η μεγάλη ανάπτυξη της πολυκατοικίας εις βάρος όλων των άλλων τύπων κατοικίας στην Αθήνα οδήγησε σε έντονη ομογενοποίηση του αστικού τοπίου».
Η πολυκατοικία της αντιπαροχής συνέβαλε, επίσης, στην αναδιαμόρφωση της κοινωνικής γεωγραφίας της πόλης. Την περίοδο 1950-80 οι καινούργιες πολυκατοικίες φιλοξένησαν νέους κατοίκους στο ευρύτερο κέντρο της πόλης, πολλοί από τους οποίους έρχονταν από την επαρχία, αλλά και παλιούς – συχνά ιδιοκτήτες οικοπέδων που τα έδωσαν αντιπαροχή. Ομως, μετά τη δεκαετία του ’70 η κατάσταση αλλάζει. Η ελκυστικότητα του κέντρου υποχωρεί για τα μεσαία και υψηλά βαλάντια, που κατευθύνονται προς τα προάστια. Το κενό που άφησαν πίσω τους το κάλυψαν ομάδες χαμηλότερου εισοδήματος και οι μετανάστες. Εμφανίζεται, έτσι, μια κοινωνική απόσταση ανάμεσα στους παλαιούς κατοίκους στους πάνω ορόφους πολυκατοικιών –κυρίως ηλικιωμένοι που παρέμειναν στο κέντρο αντί να ακολουθήσουν τα παιδιά τους στα προάστια– και νέους κατοίκους (αλλοδαπούς, φοιτητές και, γενικότερα, άτομα με χαμηλά εισοδήματα). Η απόσταση αυτή αμβλύνθηκε συχνά από την καθημερινή πρακτική, αλλά παραμένει. «Η Αθήνα είναι ιδιαίτερη περίπτωση καθώς στις περισσότερες ευρωπαϊκές πόλεις, οι νέοι κάτοικοι κατευθύνονται συνήθως στα προάστια, όπου συγκεντρώνονται τα μεγάλα συγκροτήματα εργατικής κατοικίας», αναφέρει ο κ. Μαλούτας. «Στην Αθήνα δεν προστατεύθηκε το απόθεμα νεοκλασικών ή άλλων κτιρίων αρχιτεκτονικού ενδιαφέροντος. Η οικοδομή χρησιμοποιήθηκε αποκλειστικά ως μοχλός αναθέρμανσης της οικονομίας. Ωστόσο, η πολυκατοικία της αντιπαροχής είναι στοιχείο της πόλης. Εκτός από τα πολλά αρνητικά της, δίνει και δυνατότητες διαχείρισης των προβλημάτων της πόλης που δεν πρέπει να παραγνωρίζονται», παρατηρεί ο ίδιος.
Η εκδήλωση αρχίζει στις 7 μ.μ. Η διανομή των δελτίων εισόδου κατά προτεραιότητα ξεκινά στις 6 μ.μ., ενώ η συζήτηση θα αναμεταδοθεί μέσω του www.sgt.gr.