Σίγουρα, ό,τι έφερε τη νεότερη εποχή ήταν αποτέλεσμα της κριτικής. Πρόοδος, ανάπτυξη, επιστήμη, τεχνική γεννήθηκαν από τη μεταμόρφωση του παλαιού ορθολογισμού. Η κριτική, ως όργανο της αλλαγής, των παγιωμένων αντιλήψεων και αξιών, των θεσμών και πεποιθήσεων, μετέτρεψε τον λόγο, από καταφύγιο ιδεών, σε μέθοδο εξερεύνησης, άνοιξε τον χρόνο στο μέλλον. Επιστημονικές ανακαλύψεις, επιτεύγματα, που στη συνέχεια πάλι διέβρωσε η κριτική, αμφισβητώντας την πρόοδο, την κυρίαρχη ιδέα της Δύσης. Ετσι προχωράει η ανθρώπινη περιπέτεια, με αλλαγή συνομιλητών, με διαμελισμό και ανασύνθεση της πραγματικότητας. Η δομή που στηρίζει τα ορατά πράγματα είναι μια σχέση δυνάμεων σε ανανεούμενη ισορροπία. Μια αλυσίδα από ρήξεις θεμελιώνει τη νεότερη Ιστορία.
Ρήξη. Ηταν πάντοτε μια στιγμή, στιγμές, χρονικές περίοδοι πλούσιες σε σχεδιασμούς κοινωνικού μετασχηματισμού – και ουτοπίες, καθοριστικές για την εξέλιξη των πραγμάτων, στο όνομα όμως των οποίων διαπράχθηκαν και πλήθος φρικαλεότητες.
Αυτές τις μέρες ακούστηκε πολλές φορές η λέξη ρήξη από μέλη της νέας κυβέρνησης, όχι όμως με σαφήνεια, περισσότερο -απ’ ό,τι φαίνεται- ως μια διάθεση να υπερτονιστεί η πρόθεση για αλλαγή, αν κρίνει κανείς από τοποθετήσεις, όπως: «Είμαστε κυβέρνηση ρήξης και ανατροπής. Στην Ιστορία, όμως, δεν έχει υπάρξει απόλυτη ρήξη. Και η ρήξη σχετίζεται με τη συνέχεια». «Θα ξεκινήσουμε με βαθιές αλλαγές, οι οποίες δεν θα είναι απλά αντίδραση σε παλαιότερες πολιτικές». «Η κυβέρνηση δεν εκβιάζεται και δεν φοβάται· δεν ερχόμαστε με λυμένο το ζωνάρι, αλλά είμαστε αποφασισμένοι να συγκρουστούμε, δεν φοβόμαστε να συγκρουστούμε με τα συμφέροντα, με έκνομες καταστάσεις». «Δεν σκοπεύουμε να πάμε σε ρήξη, δεν θα συνεχίσουμε όμως και την καταστροφή» (η τελευταία φράση του πρωθυπουργού στην πρώτη συνεδρίαση του υπουργικού συμβουλίου). Ρήξη με συνέχεια; Περισσότερο πλεύση στο αντίθετο ρεύμα παρά ρήξη;
Σίγουρα η ρήξη είναι αποτέλεσμα συγκεκριμένων απαιτήσεων και μιας γενικότερης εξέλιξης της κοινωνίας. Ωστόσο η έννοια «ρήξη» είναι απόλυτη. Αποκόπτεται από το παρελθόν και εγκαθιδρύει μια κατάσταση ριζικά διαφορετική από την παλιά. Και ορισμένες φορές, στη συνέχεια, καταλήγει να κλείσει τα μάτια πεισματικά τόσο μπροστά στις ασυνέπειες του δόγματός της όσο και στραβοπατήματα των ηγετών της. Μπορεί να αρχίσει με μια υπόσχεση και να φτάσει να γίνει η άρνηση του παλμού που τη γέννησε στο ξεκίνημά της.
Ισως απέναντι στην παράδοση της ρήξης είναι καλό κανείς, αυτήν την περίοδο των πολλών ανοιχτών μετώπων και των φαύλων κύκλων των κρίσεων, να αντιτείνει την τέχνη της σύγκλισης. Την τομή επιδιώξεων, απαιτήσεων, χρόνων, το σημείο σύμπτωσης. Ειδικά όταν η αρχή της αλλαγής αρχίζει να συγχέεται με την αρχή της καταστροφής.
Η Ευρώπη και τα κράτη-μέλη της θα πρέπει να χτίσουν μια ηθική και μια πολιτική του παρόντος και του μέλλοντος χρόνου που θα οικοδομηθεί πάνω σε ισχυρές συμφωνίες, συντονισμένη συνεργασία με κάθε χώρα της ευρωπαϊκής περιφέρειας, ευρωπαϊκό σχέδιο για τους πολίτες και αμοιβαία εμπιστοσύνη. Χωρίς αυτήν, όλοι είναι ευάλωτοι και τόσο το πρόβλημα όσο και η λύση εμφανίζονται με το ίδιο φλογερό πρόσωπο.